Του Γιώργου Κωνσταντινίδη,
Ιταλικός αναθεωρητισμός και διεθνές πλαίσιο
Το ιταλικό φασιστικό καθεστώς, κατά τη δεκαετία του 1920, αν και επιχειρούσε να αυτοπροβάλλεται στις υπόλοιπες δυτικές δυνάμεις, ως μια δύναμη που κινούνταν εντός του πλαισίου της διεθνούς νομιμότητας (όπως οι Συμφωνίες του Λοκάρνο το 1925), δεν μπορούσε να αγνοήσει τις τάσεις του για αναθεωρητισμό. Πιο συγκεκριμένα, οι μνήμες από την ιταλική ήττα στην Αιθιοπία κατά την εισβολή του 1895-96 ήταν ακόμη νωπές. Βάραιναν ιδιαιτέρως βέβαια, τον νου του Ιταλού δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος απέβλεπε (από το 1925 μάλιστα) να αποκαταστήσει το πληγωμένο γόητρο της χώρας του, αλλά παράλληλα να εδραιωθεί η ιταλική παρουσία στην Ερυθραία.
Αναφερόμενοι στα κίνητρα περαιτέρω επέκτασης του ιταλικού κράτους, είναι αναγκαίο να επισημανθεί η βαρύτητα που είχε η ιδεολογία (στην προκειμένη περίπτωση η φασιστική) στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Ειδικότερα, η λατρεία για τον δυναμισμό, τη «δράση», την «ενέργεια» αλλά και γενικότερα για τη χρήση βίας ως μέσο επίδειξης της ανωτερότητας του Ιταλικού κράτους, ήταν όλα θεμελιώδη στοιχεία στην φασιστική ιδεολογία. Η πολεμική ρητορική του Μουσολίνι για «Αποκατάσταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» (Romanita Movement) και για τη μετατροπή της Μεσογείου σε «ιταλική λίμνη» (Mare Nostrum), ουσιαστικά επέβαλλαν την επέκταση της Ιταλίας εις βάρος άλλων κρατών. Ωστόσο, μια τέτοια γραμμή κατεύθυνσης, θα ωθούσε αναπόφευκτα την Ιταλία, σε μια απευθείας τροχιά σύγκρουσης με τις δυο μείζονες ευρωπαϊκές δυνάμεις, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία δηλαδή. Οι δε Βρετανοί, ως μείζονα προτεραιότητα της πολιτικής τους, είχαν θέσει τη διαφύλαξη των θαλάσσιων δρόμων στη Μεσόγειο, από τους οποίους θα έφταναν μέσω του Σουέζ στις κτήσεις της Ινδίας. Επιπλέον, όσον αφορά την Αιθιοπία, ως αφορμή της ιταλικής εισβολής τον επόμενο χρόνο στάθηκε το επεισόδιο του Ουόλγουολ, τον Δεκέμβριο του 1934, όπου Αιθίοπες στρατιώτες είχαν συγκρουστεί με μια Σομαλική φρουρά (για λογαριασμό των Ιταλών) λόγω συνοριακών διαφορών. Ο Μουσολίνι τότε, αποφάσισε ότι η πλήρης κατάληψη της Αιθιοπίας, ήταν ο απώτερος σκοπός της μελλοντικής ιταλικής επιχείρησης.
Έως το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1930, δεν είχαν σημειωθεί προστριβές ανάμεσα στις τρείς δυτικές δυνάμεις, οι οποίες μάλιστα είχαν προχωρήσει σε διπλωματικές συμφωνίες μεταξύ τους το πρώτο εξάμηνο του 1935. Πιο συγκεκριμένα, είχε διαμορφωθεί μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας και Ιταλίας, ένα «αντι-γερμανικό μέτωπο» (Μέτωπο της Στρέζας), το οποίο είχε συγκροτηθεί τον Απρίλιο του 1935 με σκοπό να αποσοβήσει τις γερμανικές καταπατήσεις των όρων της συνθήκης των Βερσαλλιών, μετά την ανακοίνωση της επαναφοράς της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας (Luftwaffe). Ωστόσο, μετά τις διμερείς συμφωνίες, τον Μάιο του 1935 μεταξύ Γαλλίας – ΕΣΣΔ και τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου μεταξύ Βρετανίας – Ναζιστικής Γερμανίας, το μέτωπο κατέρρευσε, καθώς οι Βρετανοί (και οι Γάλλοι) ακολουθούσαν τη γραμμή της πολιτικής του κατευνασμού (appeasement policy). Η πολιτική αυτή, έγινε αντιληπτή και σε μια άλλη κρίση που πραγματοποιούνταν παράλληλα με αυτήν την Αιθιοπίας, με την επαναστρατιωτικοποίηση της Ρηνανίας από τη ναζιστική Γερμανία τον Μάρτιο του 1936, αλλά αυτό είναι θέμα για μελλοντικό άρθρο.
Η Ιταλική εισβολή στην Αβησσυνία
Η στρατιωτική εισβολή ξεκίνησε στις 3 Οκτωβρίου του 1935 μέσω της ιταλικής Σομαλίας, με αποτέλεσμα η Αιθιοπία να καταφύγει στην Κοινωνία των Εθνών, με σκοπό την εφαρμογή του άρθρου 11 και του συστήματος της συλλογικής ασφάλειας, καθώς ήταν ο επιτιθέμενος. Η Βρετανία και η Γαλλία (η οποία δεν ήθελε να διαταράξει τις σχέσεις της με τον Μουσολίνι και ακολουθούσε απρόθυμα), θεωρητικά, υπερασπιζόμενοι τις αρχές της ΚτΕ, καταδίκασαν την ιταλική επίθεση και επέβαλαν οικονομικές (όχι ως προς τα ζωτικής σημασίας αγαθά βέβαια, όπως το πετρέλαιο) και στρατιωτικές κυρώσεις στην Ιταλία. Μολαταύτα, μια «συμβιβαστική πολιτική», εις βάρος της Αβησσυνίας, διενεργούνταν παρασκηνιακά από τους Βρετανούς και τους Γάλλους.
Ειδικότερα, το σχέδιο που είχε κατασκευαστεί από τους υπουργούς εξωτερικών της Βρετανίας – Γαλλίας (Σάμιουελ Χόαρ – Λαβάλ) (Hoare-Laval plan), ουσιαστικά συμφωνούσε στην άμεση προσάρτηση του μεγαλύτερου μέρους της Αβησσυνίας από την Ιταλία, ενώ η Αβησσυνία θα λάμβανε ως αντάλλαγμα μέρος της βρετανικής Σομαλίας. Η διαρροή όμως του σχέδιού αυτού στον γαλλικό Τύπο, υπονόμευσε σε μεγάλο βαθμό την αξιοπιστία και τις αρχές της ΚτΕ περί υπεράσπισης προς τον επιτιθέμενο και προέβαλε τις δυτικές δυνάμεις ως «κυνικές», ξεσηκώνοντας γενική κοινωνική και πολιτική κατακραυγή, γεγονός που οδήγησε στην παραίτηση του Χόαρ και στην απόσυρση του σχεδίου από τους Βρετανούς. Ο Μουσολίνι, αισθάνθηκε ότι οι δυο αποικιοκρατικές δυνάμεις της Δύσης τον είχαν διπλωματικά προδώσει και δυσανασχέτησε με την «διπλή» πολιτική που εκείνοι ακολουθούσαν.
Μέχρι τον Μάιο του 1936, η ιταλική εισβολή είχε κλιμακωθεί (με τη χρήση μάλιστα διεθνώς απαγορευμένων χημικών όπλων όπως τα αέρια μουστάρδας) και ολοκληρώθηκε με την ολοκληρωτική προσάρτηση της Αβησσυνίας (μετά την κατάληψη της πρωτεύουσας Αντίς Αμπέμπο). Στη συνέχεια, ο δικτάτορας Μουσολίνι, «ανακήρυξε» τον Ιταλό βασιλιά Βίκτωρ Εμμανουήλ ως «αυτοκράτορα της Αβησσυνίας».
Η κατάρρευση της ΚτΕ και ο «Άξονας Ρώμης – Βερολίνου»
Όπως είχε αποδειχθεί και κατά τη κρίση της Μαντζουρίας το 1931-33, η ΚτΕ αποδείχθηκε ως ένας αναποτελεσματικός οργανισμός να διευθετήσει διεθνείς κρίσεις και να μπορέσει να εφαρμόσει το σύστημα συλλογικής ασφάλειας, λόγω δομικών και εγγενών αδυναμιών της, αλλά και λόγω των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων των κρατών – μελών της (στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτά των Βρετανών και των Γάλλων). Η διαρροή του σχεδίου Χόαρ – Λαβάλ και ο γενικότερος δισταγμός των δύο δυτικών αποικιοκρατικών δυνάμεων να δράσουν (σε πρακτικό επίπεδο) κατά της Ιταλίας, υπονομεύσαν το κύρος της ΚτΕ διεθνώς, καθώς ο οργανισμός αυτός από το 1936 και έπειτα θα έχει περιορισμένη επιρροή και βαρύτητα στα διεθνή ζητήματα.
Η πιο σημαντική συνέπεια της κρίσης βέβαια, πρόκειται για τη σταδιακή μεταστροφή της Ιταλίας του Μουσολίνι από τη δυτική συμμαχία των συντηρητικών κρατών, προς τη Γερμανία του Χίτλερ. Ο λεγόμενος «Άξονας Ρώμης – Βερολίνου», συγκροτήθηκε ακριβώς μετά την κατάληψη της Αιθιοπίας (26 Σεπτεμβρίου 1936) και ήταν η συμμαχία που οδήγησε 3 χρόνια ύστερα σε μια καταστρεπτική παγκόσμια σύγκρουση. H προσέγγιση αυτή, ερμηνεύεται από το γεγονός ότι τα δυο αυτά ολοκληρωτικά καθεστώτα, αν και είχαν και οι δυο επεκτατικές βλέψεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο, κατάφεραν ωστόσο να διαχωρίσουν τις περιοχές επέκτασής τους σε δύο διαφορετικές σφαίρες επιρροής. Πιο συγκεκριμένα, από τη μια η Γερμανία του Χίτλερ, θα επεκτεινόταν και θα κυριαρχούσε στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, χωρίς να προβάλλει αντίδραση ο Μουσολίνι, ενώ παράλληλα ο Χίτλερ δεν θα δυσανασχετούσε ως προς την μετατροπή της Μεσογείου σε ιταλική «λίμνη» (η βλέψη δηλαδή με την οποία η Βρετανία αντιδρούσε).
Η Ιταλία, επομένως, από μέλος του αντι-γερμανικού συνασπισμού, έχοντας καλλιεργήσει σταδιακά ιδεολογικές ομοιότητες με τη Γερμανία του Χίτλερ, αλλά και έχοντας πλέον (μετά το 1936) και κοινά γεωπολιτικά συμφέροντα, εγκαινίασε τη πορεία της ως μια κατεξοχήν αναθεωρητική και επεκτατική δύναμη, μέχρι τη πτώση του φασιστικού καθεστώτος το 1943. Επομένως, οι συνέπειες της Κρίσης της Αιθιοπίας υπήρξαν, αφενός πολυδιάστατες και αφετέρου, επιτάχυναν την πορεία της Ευρώπης προς έναν ολοκληρωτικό πόλεμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bell P.M.H (2002), Τα αίτια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, Αθήνα: εκδ. Πατάκη
- Khersaw Ian (2016), Στην Κόλαση των Δυο Πολέμων, Ευρώπη 1914 – 1949, Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια
- Clark Christopher (2014), Οι υπνοβάτες: Πώς η Ευρώπη πήγε στον πόλεμο το 1914, Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια
- The Invasion of Abyssinia and It’s Impact, academia.edu, διαθέσιμο εδώ
- Tripolarity and Hitler’s Strategy of World Conquest, ciaotest.cc.columbia.edu, διαθέσιμο εδώ
