Του Γιώργου Τσακμάκη,
Από άποψη εμβρυολογίας, η επίφυση είναι ένας ατροφικός φωτουποδοχέας, ο οποίος, μάλιστα, ως έναν βαθμό είναι λειτουργικός στα αμφίβια και στα ερπετά. Η ιδέα του τρίτου ματιού έχει διεισδύσει σε πληθώρα θρησκειών. Στον Βουδισμό συνδέεται με τη σοφία, στον Ινδουισμό με την πνευματική διορατικότητα και στις αρχαίες αιγυπτιακές δοξασίες με την ενόραση και την προστασία. Κατά τις σύγχρονες συνθήκες πάλι το τρίτο μάτι εδράζεται όντως στην επίφυση και σχετίζεται με μεταφυσικές ιδιότητες, όπως η τηλεπάθεια.
Εγώ, προσωπικά, όμως, εντυπωσιάζομαι από έναν άλλον συνυποδηλωτικό χαρακτηρισμό για την επίφυση, αυτόν του «κέντρου της ψυχής». Ο όρος αυτός αποδόθηκε πρώτη φορά στην επίφυση από τον σπουδαίο φιλόσοφο Ντεκάρτ, ο οποίος έψαχνε το ένα και μοναδικό σημείο του εγκεφάλου, στο οποίο η άυλη ψυχή συνδέεται με την υλική ανθρώπινη υπόσταση. Κατέληξε στην επίφυση με το σκεπτικό ότι δεν εμφανίζει ζεύγος στον εγκέφαλο (όπως τα ημισφαίρια του τελικού εγκεφάλου και της παρεγκεφαλίδας) και, επίσης, βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου σε φαινομενικά στρατηγική θέση. Αυτή η άποψη προφανώς έχει απορριφθεί από τις σύγχρονες νευροεπιστήμες.
Ας ξεφύγουμε λοιπόν από το πλαίσιο της φιλοσοφίας και της θεολογίας και ας περιδιαβούμε για λίγο στα λιβάδια της ανατομίας και της φυσιολογίας, προκειμένου να κατανοήσουμε την επιστημονικά αποδεδειγμένη και τεκμηριωμένη δράση του σπουδαίου αυτού οργάνου.
Ανατομικά η επίφυση ανευρίσκεται στον επιθάλαμο, μία περιοχή που εντοπίζεται στα άνω και οπίσθια του σίγουρα δημοφιλέστερου στην κοινή γνώμη θαλάμου του εγκεφάλου. Αυτή συνδέεται προς τα κάτω με τον οπίσθιο σύνδεσμο του εγκεφάλου και το τετράδυμο πέταλο, μια δομή που εντοπίζεται άνω και οπίσθια του εγκεφαλικού στελέχους. Προς τα πάνω συνδέεται με το επιθηλιακό πέταλο της τρίτης κοιλίας, ενός χώρου του εγκεφάλου γεμάτου με υγρό που εντοπίζεται ανάμεσα στους δύο θαλάμους.
Προς ανακούφιση όλων μας η σύνθετη ορολογία ολοκληρώνεται κάπου εδώ…
Η επίφυση αποτελεί όργανο που συγκαταλέγεται στο σύστημα των ενδοκρινών αδένων. Αποτελεί δηλαδή έναν αδένα που εναποθέτει το έκκριμα της στην αιματική κυκλοφορία και όχι σε κάποια κοιλότητα του σώματος, όπως για παράδειγμα το ήπαρ που εκκρίνει τη χολή στο δωδεκάκτυλο. Το κύριο έκκριμα της επίφυσης είναι η μελατονίνη. Αυτή αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική ορμόνη που ρυθμίζει μεταξύ άλλων το ωράριο του ύπνου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, σε φυσιολογικές συνθήκες, η ποσότητα της συγκεκριμένης ορμόνης βρίσκεται στα τάρταρα. Αντιθέτως, η ποσότητα της εκτοξεύεται κατά τη διάρκεια της νύχτας βελτιώνοντας την ποιότητα του ύπνου. Ο βελτιωμένος ύπνος συνεπάγεται και την πιο ευχάριστη διάθεση του ατόμου. Μια άλλη ενδιαφέρουσα δράση της μελατονίνης είναι η ανασταλτική επίδραση της στις ορμόνες που επάγουν την ανάπτυξη των γενετικών οργάνων τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών. Με αυτόν τον τρόπο παρεμποδίζεται η πρώιμη ωρίμανση του αναπαραγωγικού συστήματος. Ακόμη, παρουσιάζει αντιλοιμωξιογόνο δράση καταπολεμώντας τις διάφορες ασθένειες από τις οποίες μπορεί να πάσχει ο οργανισμός.
Τέλος, η επίφυση ελέγχει και τον κιρκάδιο κύκλο του οργανισμού. Αυτός αποτελεί το βιολογικό μας ρολόι, καθώς υποδηλώνει τη χρονική διάρκεια της ημέρας που λαμβάνουν χώρα οι ποικίλες λειτουργίες στο σώμα μας καθώς και τον κύκλο αφύπνισης – εγρήγορσης. Ειδικότερα, το πρόγραμμα του βιολογικού μας ρολογιού περιγράφεται ακροθιγώς παρακάτω:
04:00: Η θερμοκρασία σώματος είναι στο χαμηλότερο σημείο.
06:00: Αρχίζει η αύξηση κορτιζόλης, η οποία βοηθά στην αφύπνιση.
07:00: Ξεκινά η παραγωγή τεστοστερόνης. Αυξάνεται η αρτηριακή πίεση.
08:00: Το ενδοκρινικό σύστημα ενεργοποιείται.
09:00: Είμαστε σε εγρήγορση.
10:00: Κορυφώνεται η πνευματική απόδοση και συγκέντρωση.
12:00: Σταδιακή πτώση ενέργειας
14:00: Εμφανίζεται η μεσημεριανή υπνηλία (λόγω πτώσης κορτιζόλης).
16:00: Η σωματική απόδοση (αντοχή, δύναμη) κορυφώνεται. Ιδανική ώρα για άσκηση.
17:00: Το καρδιοαναπνευστικό σύστημα βρίσκεται σε κορυφαία λειτουργία.
18:00: Γρήγορες αντιδράσεις
19:00: Ο μεταβολισμός αρχίζει να επιβραδύνει.
21:00: Ξεκινά η παραγωγή μελατονίνης, η οποία προκαλεί υπνηλία.
22:00: Ο εγκέφαλος αρχίζει να καθαρίζει τοξίνες
23:00 – 01:00: Ξεκινά ο βαθύς, αναζωογονητικός ύπνος. Η αυξητική ορμόνη εκκρίνεται.
02:00 – 04:00: Ο οργανισμός ανακάμπτει και αποθηκεύει ενέργεια. Η μελατονίνη είναι στο υψηλότερο επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pineal Gland, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Physiology of the Pineal Gland and Melatonin, NIH, διαθέσιμο εδώ
