Του Ιωάννη Περγαντή,
Ο βόρειος ελληνικός κόσμος αποτελεί ένα πεδίο μεγάλου μυστηρίου. Από τις παραθαλάσσιες περιοχές της Αδριατικής, μέχρι και την ενδοχώρα της σημερινής Βουλγαρίας, κατά την αρχαιότητα αναπτύχθηκαν πολιτισμοί και λαοί οι οποίοι άφησαν ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα πίσω τους. Η περιοχή της Ιλλυρίας δεν αποτελεί εξαίρεση, με τις διάφορες φυλές που την κατοικούσαν να είναι υψηλής σημασίας και σπουδαιότητας, όπως η φυλή των Μολοσσών.
Οι Μολοσσοί αποτελούσαν ένα ισχυρό και κραταιό αρχαίο ελληνικό φύλο που κατοικούσε στην περιοχή της Ηπείρου. Γνωστοί για την πολεμική τους κουλτούρα, την πλούσια μυθολογία τους και τις στρατηγικές συμμαχίες τους, οι Μολοσσοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις της αρχαίας Ελλάδας, ιδιαίτερα κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Αν και συχνά επισκιάζονται από τις πιο γνωστές πόλεις-κράτη, όπως η Αθήνα και η Σπάρτη, οι Μολοσσοί συνέβαλαν ουσιαστικά στον διαμορφωτικό ρόλο της γεωπολιτικής της εποχής, αποτελώντας μια σημαντική δύναμη.
Οι Μολοσσοί ήταν ένα από τα τρία κύρια φύλα της Ηπείρου, μαζί με τους Χάονες και τους Θεσπρωτούς. Η γενικότερη περιοχή κατοικούνταν από πολλές φυλές, οι οποίες ήταν ή ελληνικές ή μερικώς εξελληνισμένες, με μερικές αλλόγλωσσες και αλλόθρησκες να συμβιώνουν με αυτούς. Η επικράτειά τους εκτεινόταν από τα βουνά μέχρι τις εύφορες κοιλάδες, στο εσωτερικό της περιοχής πίσω από το Ιόνιο Πέλαγος. Η πρωτεύουσά τους ήταν αρχικά η πόλη Πασσαρών και αργότερα η Δωδώνη, όπου βρισκόταν το περίφημο Μαντείο του Διός, το αρχαιότερο γνωστό μαντείο της Ελλάδας.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Μολοσσοί κατάγονταν από τον Μολοσσό, γιο του Νεοπτόλεμου, ο οποίος ήταν γιος του Αχιλλέα. Στην γενεαλογία τους εμπλέκονται και άλλα σημαντικά ονόματα, όπως ο Πρίαμος και ο Δευκαλίων. Ως ένας άλλος γενάρχης της μετέπειτα δυναστείας αποτελεί ο Αιακός, του οποίου η καταγωγή είναι από την Αίγινα. Αυτή η ένδοξη καταγωγή ενίσχυε τη νομιμοποίηση της βασιλικής τους δυναστείας, των Αιακιδών, και τους συνέδεε με την επική παράδοση των Ομηρικών ηρώων και της ελληνικής μυθολογίας.
Η πρώτη εμφάνιση των Μολοσσών πιθανότατα εντοπίζεται στην Μυκηναϊκή περίοδο, όταν ήταν ήδη ένα αναγνωρισμένο και ισχυρό φύλο της περιοχής. Κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., άρχισε η επέκταση προς τα βόρεια της Ηπείρου, όπου ήρθαν και στις πρώτες συγκρούσεις με τους τοπικούς ιλλυρικούς λαούς. Μέσα στους επόμενους αιώνες, με την συγκρότηση μιας ισχυρής δυναστείας και συμμαχίας με τους Μακεδόνες, κατάφεραν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στην Ήπειρο, δημιουργώντας στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ένα συγκεντρωτικό και ενοποιημένο κράτος, με τη μορφή βασιλείου.
Ο πιο γνωστός βασιλιάς αυτού του κράτους ήταν ο περίφημος βασιλιάς Πύρρος, ο οποίος κυβέρνησε το πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. Υπό την ηγεσία του, το βασίλειο διαδραμάτισε ένα καθοριστικό ρόλο στον ελληνικό κόσμο, αλλά και την ιταλική χερσόνησο, όπου τάχθηκε κατά την Ρωμαϊκής Res Publica, την οποία παρά λίγο να υποτάξει. Το βασίλειο, όμως, μισό αιώνα μετά θα καταρρεύσει, μετά την βιολογική εξαφάνιση της δυναστείας, δίνοντας τη θέση του στο Κοινό των Ηπειρωτών, ένα ομοσπονδιακού τύπου κράτος με δημοκρατικές βάσεις και όργανα. Η επεκτατικότητα, όμως, των Ρωμαίων αποτέλεσε βασική απειλή για την επιβίωση του Κοινού, το οποίο έναν σχεδόν αιώνα αργότερα θα τεθεί υπό την άμεση κυριαρχία των Ρωμαίων, οι οποίοι με διάφορα μέτρα που έλαβαν (μεταφορά 150.000 δούλων Μολοσσών στην Ιταλία) άλλαξαν ριζικά την ιδιομορφία και τις ισορροπίες της περιοχής.
Ένα βασικό ζήτημα που περιστρέφεται γύρω από το όνομα των Μολοσσών, είναι το θέμα της ελληνικότητάς τους ή μη. Η περιοχή της Ηπείρου και Ιλλυρίας, σχετικά αποκομμένης από τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο, ήδη από τους αρχαίους ιστορικούς, αποτελούσε ένα ακανθώδες ζήτημα, είτε τα στοιχεία βασίζονταν σε ιστορικά δεδομένα, είτε αποσκοπούσαν σε «προπαγανδιστικές» τάσεις, κυρίως των Αθηναίων. Όλα όμως τα ευρήματα, είτε αρχαιολογικά είτε με βάση πηγές, όλα δείχνουν πως και οι Μολοσσοί αποτελούν ένα ελληνικό φύλο. Αρχικά, γλωσσολογικά, οι Μολοσσοί ανήκαν στις ελληνικές γλωσσολογικές ομάδες, στην υποομάδα της Δωρικής Διαλέκτου, ομιλώντας μια πρώιμη βόρεια δωρική, σαν και αυτή των Μακεδόνων. Αν και τα αρχαιολογικά ευρήματα, που αποδίδουν την αναγραφή της ελληνικής είναι σχετικά «πρόσφατα» (κατά τον 4ο π.Χ.), αυτό δεν σημαίνει πως η ελληνική δεν ομιλούνταν εκεί προγενέστερα.
Ως προς τη θρησκεία, η πίστη προς το αρχαιοελληνικό Δωδεκάθεο ήταν καθιερωμένη. Στην επικράτειά τους, στην Δωδώνη, υπήρχε ένα από τα πιο περίφημα και γνωστά μαντεία της αρχαιότητας, όπου χιλιάδες πιστοί κάθε χρόνο συνέρρεαν για να λάβουν τον πολυπόθητο χρησμό. Η επαφή με την ελληνική θρησκεία και μυθολογία ήταν άμεση, καθώς στις βασιλικές γενεαλογίες τους εμπλέκονται ονόματα όπως η Τροία, ο Αχιλλέας και ο Δευκαλίων, εντάσσοντας τους στο γενικότερο μυθολογικό υπόβαθρο της αρχαίας Ελλάδας.
Οι Μολοσσοί διακρίνονταν για τη διπλωματική τους ικανότητα. Μέσω γάμων και συμμαχιών, συνδέθηκαν με βασιλικές οικογένειες άλλων ελληνικών κρατών. Πιο γνωστή είναι η Ολυμπιάδα, μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία ήταν πριγκίπισσα των Μολοσσών. Ο γάμος της με τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας ενίσχυσε τη συμμαχία μεταξύ Ηπείρου και Μακεδονίας, επηρεάζοντας καθοριστικά την πορεία της ελληνιστικής ιστορίας και εμπλέκοντάς τους σε πολλά πολεμικά επεισόδια.
Οι Μολοσσοί μπορεί να μην είναι τόσο γνωστοί σήμερα όσο οι Αθηναίοι ή οι Σπαρτιάτες, αλλά η ιστορική τους σημασία είναι αναμφισβήτητη. Ως βασιλείς-πολεμιστές, σύμμαχοι της Μακεδονίας και φύλακες αρχαίων ιερών, οι Μολοσσοί άφησαν ένα μοναδικό αποτύπωμα στην ελληνική και μεσογειακή ιστορία. Η ιστορία τους είναι υπενθύμιση της πολυπλοκότητας του αρχαίου ελληνικού κόσμου, όπου ακόμα και οι «βάρβαροι» μπορούσαν να είναι καθοριστικοί παράγοντες για την πορεία της ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- P. Schimitt-Panel (2018), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: εκδ. Gutenberg
- Molossians, alexander-the-great.org, Διαθέσιμο εδώ
- Epirus (Molossians) (South-West Indo-Europeans), historyfiles.co.uk, Διαθέσιμο εδώ
