Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Ο αιγυπτιακός πολιτισμός έχει μείνει στην ιστορία για τα μεγαλειώδη έργα του. Οι θεαματικές πυραμίδες, οι επιβλητικοί ναοί, τα πλούσια νεκρικά κτερίσματα είναι μόνο μερικά από τα γνωστότερα δείγματα που έχει να επιδείξει ο αρχαίος αυτός πολιτισμός. Ένα κομμάτι της γραπτής παράδοσης των αρχαίων Αιγυπτίων που δεν είναι ευρέως γνωστό, αλλά έχει μεγάλη πολιτισμική αξία είναι τα Βιβλία των Νεκρών που ήταν σε χρήση για περίπου 15 αιώνες.
Τα «Βιβλία» περιελάμβαναν ξόρκια ή μαγικές φόρμουλες που ήταν αρχικά γραμμένα πάνω σε κυλινδρικούς παπύρους και σκοπό είχαν να παρέχουν όλες τις χρήσιμες πληροφορίες και να βοηθήσουν τον νεκρό στη μεταθανάτια ζωή. Πριν από τη συγγραφή τους πάνω στον πάπυρο τα κείμενα αυτά γράφονταν πάνω στους τοίχους των νεκρικών δωματίων ή μέσα στο ίδιο το φέρετρο του θανόντα (και έτσι λέγονταν Κείμενα πυραμίδων και Κείμενα φερέτρων αντίστοιχα).
Στην αρχή μόνον οι φαραώ είχαν το προνόμιο να έχουν στη διάθεσή τους αυτές τις «οδηγίες», αλλά με το πέρασμα του καιρού τη δυνατότητα αυτή απέκτησαν και μέλη της ελίτ της αιγυπτιακής κοινωνίας. Επειδή η γραφή δεν ήταν ακόμη διαδεδομένη στον κόσμο μόνο μια ειδική ομάδα, οι γραφείς, είχαν την κατάλληλη εκπαίδευση —γνώριζαν τα ιερογλυφικά και τη λεγόμενη συνενωμένη γραφή της εποχής— για τη δημιουργία αυτών των κειμένων και πολλές φορές απασχολούνταν για μήνες για τη σύνταξη ενός μόνο παπύρου. Για τη συγγραφή των ξορκιών αυτών χρησιμοποιούσαν κόκκινο και μαύρο μελάνι —για να τα φτιάξουν συνήθως χρησιμοποιούσαν ώχρα και άνθρακα αντίστοιχα—, ενώ ανάμεσα στο κείμενο περιλαμβάνονταν και διάφορες συνοδευτικές έγχρωμες βινιέτες, διακοσμώντας το περιεχόμενό τους.
Αξίζει να σημειωθεί πως κανένα από τα διασωζόμενα Βιβλία δεν είναι ίδιο με το άλλο. Το καθένα είναι μοναδικό καθώς έχει σχεδιαστεί πάνω στη ζωή και τις ανάγκες του εκάστοτε θανόντα αξιοποιώντας ένα εύρος από 192 διαθέσιμες προσευχές—ξόρκια. Παρόλα αυτά, αυτό που συναντάται πιο συχνά μέσα στα κείμενα είναι ο λεγόμενος Εξορκισμός 125, στον οποίο περιλαμβάνεται το «Ζύγισμα της καρδιάς», πληροφορώντας έτσι τον νεκρό για το τι θα πρέπει να κάνει, όταν βρεθεί μπροστά στον Όσιρι.
Από τα καλύτερα σωζόμενα και πιο γνωστά Βιβλία των νεκρών είναι αυτό της Νεστανεμπετίσερου (κόρη ενός σπουδαίου ιερέα και μέλος της ελίτ), του Χιούνεφερ (βασιλικός γραφέας) και του Άνι (επίσης γραφέα). Στην πρώτη περίπτωση, η δημιουργία του έργου αυτού τοποθετείται κατά το 950-930 π.Χ. και ανάμεσα στα άλλα διακρίνουμε σε βινιέτα τη δημιουργία του κόσμου με τη θεά του ουρανού Νουτ να στέκεται πάνω από τον θεό της Γης Γκεμπ, ενώ συναντάμε πολλές φορές και την ίδια τη Νεστανεμπετίσερου, όπως τη στιγμή που γονατίζει μπροστά στους φρουρούς της πύλης του Κάτω Κόσμου. Το Βιβλίο του Χιούνεφερ χρονολογείται περίπου το 1300 π.Χ. και στην αρχή του γίνεται αναφορά μέσω ενός ύμνου για την ανατολή του Ήλιου, όπου παρουσιάζεται ο θεός ως γεράκι και από πάνω του η πύρινη σφαίρα, ενώ σε άλλο σημείο βλέπουμε τη διαδικασία μουμιοποίησης του Χιούνεφερ, την πενθούσα χήρα και τον θεό Ανούβι να παραλαμβάνει τη σαρκοφάγο.
Πριν κλείσουμε, αξίζει να αναφέρουμε πως ο όρος «Βιβλία των Νεκρών» επινοήθηκε από τον Πρώσο αιγυπτιολόγο Καρλ Ρίχαρντ Λέψιους, μια πιο ακριβής απόδοση των κειμένων αυτών θα μπορούσε να είναι «Βιβλία για τον Ερχομό της Μέρας της Κρίσης». Έτσι, μέσα από τα ανεκτίμητα αυτά έργα μαθαίνουμε πλούσια στοιχεία για τις αντιλήψεις, τον πολιτισμό και τις πεποιθήσεις του μοναδικού αυτού αρχαίου λαού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συλλογικό έργο (2017), Τα Βιβλία που άλλαξαν την ιστορία, Εκδόσεις Πεδίο
- Book of the Dead, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
