Του Ελευθέριου Χονδρού,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται για άλλη μια φορά αντιμέτωπη με τις ίδιες της τις θεσμικές δεσμεύσεις περί προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου. Στο επίκεντρο της πρόσφατης συνάντησης των 27 υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ στις Βρυξέλλες, βρέθηκε η πολυαναμενόμενη ανασκόπηση της Συμφωνίας Σύνδεσης ΕΕ–Ισραήλ, η οποία επισημαίνει σαφώς «ενδείξεις παραβίασεων» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το Ισραήλ στη Γάζα, βάσει του Άρθρου 2 της συμφωνίας.
Η εισηγήτρια της ανασκόπησης, η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική και Ασφάλεια, Κάγια Κάλας, προέβη σε προειδοποιήσεις: εάν η κατάσταση στη Γάζα δεν παρουσιάσει άμεση βελτίωση, θα εξεταστούν «περαιτέρω μέτρα» τον Ιούλιο, συμπεριλαμβανομένης της μερικής αναστολής του συμφώνου. Μία τέτοια εξέλιξη θα αποτελούσε σημαντικό προηγούμενο για τις ευρω-ισραηλινές σχέσεις, οι οποίες εδώ και δεκαετίες στηρίζονται σε ισχυρή νομική, οικονομική και πολιτική βάση.
Η ίδια η Συμφωνία Σύνδεσης, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2000, αποτελεί θεμέλιο της σχέσης της ΕΕ με το Ισραήλ. Περιλαμβάνει ρήτρες οικονομικής συνεργασίας, ελευθέρου εμπορίου, επιστημονικής έρευνας και τεχνολογικής ανταλλαγής. Το Άρθρο 2 της συμφωνίας, ωστόσο, προβλέπει σαφώς πως ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αρχών αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη διατήρησή της. Με βάση την αρχή αυτή, η ΕΕ οφείλει θεσμικά να αξιολογήσει κατά πόσον οι πράξεις της ισραηλινής κυβέρνησης στη Γάζα συνάδουν με τις υποχρεώσεις της.
Η ανασκόπηση, που παρουσιάστηκε υπό τη μορφή οκτασέλιδου εγγράφου στους Υπουργούς Εξωτερικών, αναφέρει μια σειρά από σοβαρές παραβιάσεις: αποκλεισμό ανθρωπιστικής βοήθειας, βομβαρδισμούς σε νοσοκομεία και εξαναγκαστική εκκένωση Παλαιστινίων από τις εστίες τους. Τα παραπάνω δεν αποτελούν απλώς καταγγελίες, αλλά τεκμηριώνονται με μαρτυρίες, δορυφορικές απεικονίσεις και εκθέσεις διεθνών οργανισμών. Παράλληλα, η ισραηλινή πλευρά απορρίπτει την ανασκόπηση, χαρακτηρίζοντάς την «μη αξιόπιστη» και «ακατάλληλη ως βάση για οποιαδήποτε μελλοντική δράση», σύμφωνα με επίσημη επιστολή του υπουργείου Εξωτερικών του Ισραήλ προς την ΕΕ.
Η επίμαχη συνεδρίαση της ΕΕ ήρθε μόλις 24 ώρες μετά την κοινή στρατιωτική επιχείρηση ΗΠΑ–Ισραήλ εναντίον πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν, κλιμακώνοντας περαιτέρω τις γεωπολιτικές εντάσεις στην περιοχή. Αν και διπλωματικές πηγές επιμένουν πως η υπόθεση της Γάζας και οι σχέσεις με το Ιράν είναι διακριτά ζητήματα, η πραγματικότητα επιτάσσει συνθετότερη ανάγνωση. Το αυξανόμενο ρήγμα μεταξύ ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας και αμερικανικών στρατιωτικών επεμβάσεων φέρνει τους Ευρωπαίους ηγέτες σε δύσκολη θέση, καθώς καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα σε ηθικές αρχές και γεωπολιτικούς συσχετισμούς.
Η Κάλας ξεκαθάρισε πως στόχος της ΕΕ δεν είναι η τιμωρία, αλλά η βελτίωση των συνθηκών επί του πεδίου. Αν, όμως, η ισραηλινή στάση παραμείνει αμετάβλητη, τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης της ΕΕ θα εξετάσουν «εναλλακτικά μέτρα» στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους. Μολονότι η πλήρης αναστολή της Συμφωνίας φαίνεται πολιτικά ανέφικτη λόγω της ανάγκης για ομοφωνία μεταξύ των κρατών-μελών, εξετάζεται σοβαρά η επιλεκτική αναστολή συγκεκριμένων κεφαλαίων που σχετίζονται με εμπόριο, έρευνα και τεχνολογική συνεργασία. Μία τέτοια μερική αναστολή θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσω της διαδικασίας της ενισχυμένης πλειοψηφίας, δηλαδή με τη συναίνεση τουλάχιστον του 55% των κρατών που εκπροσωπούν το 65% του πληθυσμού της Ένωσης.
Αυτό το ενδεχόμενο ενισχύει τις πιέσεις εντός του Συμβουλίου, καθώς αρκετές χώρες —ιδίως κράτη της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης— ζητούν πλέον πιο αποφασιστικές κινήσεις, ιδίως σε θέματα ανθρωπιστικής σημασίας. Η αναμενόμενη συνεδρίαση του Ιουλίου φαντάζει κρίσιμη, αφού εκεί ενδέχεται να κατατεθούν συγκεκριμένες προτάσεις για μερική αναστολή και πολιτική επαναξιολόγηση των σχέσεων με το Ισραήλ.
Η στάση αυτή δεν είναι πρωτοφανής για την ΕΕ. Ήδη σε άλλες περιπτώσεις, όπως με τη Ρωσία ή την Τουρκία, η Ένωση έχει συνδέσει εμπορικές και πολιτικές συμφωνίες με την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η θεσμική της ταυτότητα, ως παγκόσμιου προασπιστή του διεθνούς δικαίου, τίθεται τώρα υπό δοκιμασία. Η αντίφαση μεταξύ οικονομικών συμφερόντων και αξιακού πλαισίου δεν μπορεί να παραμείνει αναπάντητη. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ καλείται να αποδείξει εμπράκτως ότι οι νομικές της ρήτρες δεν είναι απλώς συμβολικές διακηρύξεις, αλλά δεσμευτικά πλαίσια πολιτικής.
Οι επόμενοι μήνες θα αποδείξουν αν η ΕΕ μπορεί πράγματι να κινηθεί ενιαία και αποφασιστικά, ή αν, για ακόμη μία φορά, θα περιοριστεί σε ήπιες εκφράσεις «ανησυχίας». Σε μια εποχή που η γεωπολιτική αστάθεια αυξάνεται και η αξιοπιστία των διεθνών θεσμών αμφισβητείται, η στάση της ΕΕ έναντι του Ισραήλ δεν είναι απλώς μια διμερής υπόθεση· είναι ένας καθρέφτης της ίδιας της πολιτικής της συνοχής, της ικανότητάς της να υπερασπιστεί τις αξίες στις οποίες υποτίθεται ότι θεμελιώνεται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- EU to revisit suspension of partnership with Israel over violations in Gaza, euronews.com, διαθέσιμο εδώ
