Της Νικολέτας Καραθανάση,
Κάθε χρόνο η Κρήτη αποτελεί κορυφαίο τουριστικό προορισμό, με χιλιάδες επισκέπτες να κατακλύζουν τις πόλεις και τις παραλίες της. Για το 2025, η Κρήτη ψηφίστηκε ως ο ένατος καλύτερος προορισμός παγκοσμίως και ως ο πέμπτος καλύτερος προορισμός στην Ευρώπη. Και όχι άδικα, αφού το λεγόμενο «νησί των αντιθέσεων» συνδυάζει το βουνό και τη θάλασσα, τα μεγάλα αστικά κέντρα και τα αραιοκατοικημένα χωριά, τον σύγχρονο τρόπο ζωής και το αρχαίο πνεύμα που αναδύεται μέσα από τα ερείπια. Η Κρήτη μπορεί να είναι γνωστή ως γενέτειρα του Μίνωα και του μινωικού πολιτισμού, όμως στα χώματά της ανδρώθηκε και ένας άλλος πολιτισμός: αυτός της Λατούς, μίας αποκλειστικά μητριαρχικής κοινωνίας στο Ηράκλειο, τα ερείπια της οποίας είναι επισκέψιμα.
Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Λατούς βρίσκεται στον νομό Λασιθίου, ανάμεσα σε δύο λόφους — στρατηγική θέση που επέτρεπε στον οικισμό να έχει πλήρη εποπτεία στον κόλπο του Μιραμπέλλου και να προστατεύεται από τυχόν εχθρούς και πειρατεία. Τους καλοκαιρινούς μήνες το ωράριο λειτουργίας κυμαίνεται από τις 8:30 μέχρι τις 15:30, με εξαίρεση την Τρίτη, οπότε ο αρχαιολογικός χώρος δεν είναι επισκέψιμος. Η είσοδος για τα παιδιά είναι ελεύθερη, ενώ για τους ενήλικες ανέρχεται στα 3 ευρώ. Στο συγκρότημα του αρχαιολογικού οικισμού περιλαμβάνονται μία διπλή ακρόπολη, τα ευρήματα ενός πρυτανείου, μιας δεξαμενής, ενός ναού και ενός θεάτρου. Αντίθετα, το επίνειο της Λατούς, η Καμάρα, βρίσκεται εκτός αρχαιολογικού χώρου, κοντά στον Άγιο Νικόλαο.
Ο αρχαίος οικισμός της Λατούς αποτελεί το πιο συγκροτημένο —και ίσως το μόνο— παράδειγμα μητριαρχικής κοινωνίας στην Ελλάδα. Παρέμεινε ακμαίος για τουλάχιστον 200 χρόνια, και συγκεκριμένα κατά τον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. Η κρατούσα εκδοχή για την ίδρυση της Λατούς υποστηρίζει ότι ο οικισμός είναι αποικία Δωριέων, αν και πιθανότατα προϋπήρχε της καθόδου τους και έπειτα καταλήφθηκε από γυναίκες, οι οποίες επέτρεπαν μόνο σε γυναίκες να κατοικούν στον οικισμό. Πάντως, το όνομα υποδηλώνει δωρική προέλευση, καθώς προέρχεται από το όνομα Λητώ, που στα δωρικά μετατρέπεται σε Λατώ, λόγω της χαρακτηριστικής έκπτωσης του «η» σε «α».
Στη Λατώ όλες οι γυναίκες ήταν πολεμίστριες. Κατέφευγαν εκεί από όλο το νησί, είτε επειδή κινδύνευε η ζωή τους είτε επειδή αναζητούσαν ησυχαστήριο είτε επειδή ήταν ομοφυλόφιλες και, συνεπώς, όχι ευπρόσδεκτες στις πατριαρχικές κοινωνίες. Όμως αυτό δεν είναι ιστορικά τεκμηριωμένο. Το γεγονός ότι η κοινωνία αυτή στελεχωνόταν αποκλειστικά από γυναίκες πολεμίστριες τη βοήθησε να σταθεί ακέραιη, παρά το γεγονός ότι βρισκόταν συνεχώς στο στόχαστρο κατακτητών.
Προστάτιδα θεά του οικισμού ήταν η Ειλείθυια, προστάτιδα της γυναίκας κατά τη διάρκεια του τοκετού και σύμβολο της γονιμότητας, της καρποφορίας, της βλάστησης, της γέννησης και της προστασίας κατά του θανάτου στον τοκετό. Έτσι, η ανατροφή των παιδιών στην κοινωνία αυτή απέκτησε συλλογικό χαρακτήρα, αφού η γαλούχησή τους αφορούσε όλες τις γυναίκες και όλες θεωρούνταν μητέρες όλων, δίνοντας τη δυνατότητα ακόμη και σε εκείνες που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά να βιώσουν τη μητρότητα. Μια όχι ιστορικά επιβεβαιωμένη άποψη, αλλά λογικά τεκμηριωμένη, είναι ότι τα αρσενικά παιδιά δεν ανατρέφονταν στον οικισμό, αλλά στέλνονταν πίσω στους πατέρες τους.
Δεν είναι γνωστό πώς επήλθε η παρακμή της Λατούς, όμως είναι βέβαιο ότι άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην ιστορία, αποτελώντας πηγή δύναμης και πραγματικής εξίσωσης των δύο φύλων αλλά και σήμα κατατεθέν της αρχαίας Κρήτης. Γι’ αυτό, η επίσκεψη σε αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο χαρακτηρίζεται must!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ημέρα ύμνος προς τις γυναίκες, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αρχαιολογικός χώρος Λατώ, visitcrete.com, διαθέσιμο εδώ
