Του Νίκου Κηρύκου,
Η Εξέγερση της Σφενδόνης (Revolution de la Fronde) είναι ένα κίνημα με εμφανή αντιμοναρχικά χαρακτηρίστηκα που ξεσπά στην Γαλλία του καλοκαίρι του 1648 επιδιώκοντας την οριοθέτηση του βασιλικού θεσμού και κυρίως την μείωση των φόρων για αστούς και ευγενείς, εμπεριέχοντας όμως και συνεργασία των αγροτών και τμήματος του παρισινού λαού.
Αναλυτικότερα, η Ευρώπη του 16ου και 17ου αιώνα βάλλονταν από συνεχείς συγκρούσεις αλλάζοντας ουσιαστικά τον χάρτη της, και τις κοινωνικό-οικονομικές συνήθειες αιώνων. Το φυτίλι ανάβει η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση του Μαρτίνου Λούθηρου το 1517, που παρόλη την αρχικά εχθρική αντιμετώπιση της από τους πρίγκιπες της αυτοκρατορικής γερμανικής δίαιτας μέσα σε βάθος 50 χρόνων κατακτά σημαντικό τμήμα της βόρειο-δυτικής Ευρώπης (το 1537 το αγγλικό βασίλειο γίνεται το πρώτο με επίσημη κρατική θρησκεία την Προτεσταντική η Αγγλικανική). Ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) αποτελεί τον πιο καταστρεπτικό πόλεμο της ιστορίας μέχρι τον 20ο αι. διότι εμπλέκονται όλες οι δυνάμεις σε μια προσπάθεια να ανακόψουν την ανησυχητική ανάπτυξη της Αψβουργικής Αυτοκρατορίας. Παρά τις εσωτερικές διαμάχες που μαστίζουν την Γαλλία στα τέλη του 16ου αι. ανάμεσα στους καθολικούς και τους ουγενότους (γάλλοι προτεστάντες), η χώρα βρίσκονταν σε μία φάση ακμής, ανάπτυξης της οικονομίας και επικύρωσης του status quo στην δυτική Ευρώπη. Μόνο ο Αψβουργικός Οίκος της Βιέννης ήταν ικανός να ανακόψει αυτή την άνοδο. Το 1635 η Γαλλία εισέρχεται στη σύγκρουση και μάλιστα σε διπλό μέτωπο μιας και κηρύττει τον πόλεμο και στους Αψβούργους της Ιβηρικής Χερσονήσου. Η ειρήνη της Βεστφαλίας το 1648 θα τερματίσει τον πόλεμο με την Γαλλία να βρίσκεται στην πλευρά των νικητών. Το κόστος όμως σε ανθρώπινο δυναμικό και οικονομία ήταν δυσβάσταχτο φέρνοντας αναστάτωση στο βασίλειο.
Η Εξέγερση των Κοινοβουλίων (1648-1649)
Ο Λουδοβίκος ΙΓ΄ είχε πεθάνει το 1643 αφήνοντας διάδοχο τον ανήλικο γιο του Λουδοβίκο ΙΔ΄ (μετέπειτα Βασιλιάς-Ήλιος) και ορίζοντας αντιβασιλείς τον πρωθυπουργό του καρδινάλιο Μαζαρινό και την μητέρα του Λουδοβίκου, Άννα της Βιέννης. Το δημοσιονομικό αδιέξοδο ήταν υπέρογκο και οι αντιβασιλείς ζήτησαν από το Παρισινό Κοινοβούλιο την ψήφιση έκτακτου διατάγματος για συλλογή φόρων. Το δίπολο της αντιβασιλείας όμως, σε συνδυασμό με τις κακές αναμνήσεις του παρισινού λαού από τον καρδινάλιο Ρισελιέ, οδήγησαν σε αγανάκτηση τους δικαστικούς, τους γραφειοκράτες, τους εμπόρους και γενικότερα την αστική τάξη της πόλης που αρνήθηκε να υπογράψει το διάταγμα και αντιπρότεινε –σε συνεργασία με τα υπόλοιπα 13 Κοινοβούλια των γαλλικών πόλεων- μία χάρτα 27 άρθρων με σκοπό περιορισμού της βασιλικής εξουσίας. Περισσότερη έμφαση έδιναν στην απαγόρευση της έκτακτης φορολογίας δίχως συναίνεση του Κοινοβουλίου και στις παράνομες διώξεις και συλλήψεις των μελών του.
Οι αστοί που αντέδρασαν ανήκαν σε μία νέα κοινωνική τάξη που κάνει την εμφάνιση της στις αρχές του 15ου αι. και θα καταφέρει να κυριαρχήσει μέχρι τα τέλη του 19ου αι. Πρόκειται για την αριστοκρατία της τηβέννου (noblesse de robe), δηλαδή τους νομομαθείς και σπουδαγμένους αστούς που η ευγενική τους καταγωγή δεν έγκειται σε δεσμούς αίματος, αλλά ήταν δοτοί από τον βασιλιά εξαιτίας του απαραίτητου ρόλου τους στη νεότερη κρατική μηχανή που γεννιέται εκείνο το διάστημα. Η πίεση του πολεμικού μετώπου με την Ισπανία ανάγκασε την αντιβασιλεία και τον πρωθυπουργό Μαζαρινό να συναινέσει στα περισσότερα άρθρα, αλλά σύντομα ανακάλεσε συλλαμβάνοντας κορυφαία μέλη του Παρισινού Κοινοβουλίου. Ο λαός της πόλης εξεγέρθηκε, βγήκε στους δρόμους κρατώντας ξύλο, φτυάρια και σφενδόνες (εξαιτίας αυτού πήρε και το όνομα της η εξέγερση) και απέκλεισε την πόλη από τις στρατιωτικές φρουρές. Μάλιστα το αξιοσημείωτο εδώ είναι ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της η πόλη γνώρισε τα οδοφράγματα, μια εικόνα που έμελλε να στιγματίσει την ιστορία του Παρισιού και όλων των μετέπειτα γαλλικών επαναστάσεων. Τον Απρίλιο του 1649, με την ειρήνη της Ρυέιγ το κοινοβούλιο και η βασιλική οικογένεια ήρθαν σε συμφωνία που τερμάτισε προσωρινά την α΄ φάση της σύγκρουσης. Ο Μαζαρινό αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την τυπική εξουσία του κοινοβουλίου και των αιτημάτων του, ωστόσο αυτό συνέβη μόνο για το παρισινό κοινοβούλιο. Ταυτόχρονα δόθηκε αμνηστία και αποφυλακίστηκαν όσοι είχαν συλληφθεί κατά τη διάρκεια της εξέγερσης.
Η Εξέγερση των Πριγκίπων (1649-1653)
Η συνέχιση του γαλλο-ισπανικού πολέμου επέτεινε την ανάγκη για ανεύρεση πόρων, και την αλλαγή στάσης της αντιβασιλείας μόλις ένα χρόνο αργότερα. Αυτή την φορά ωστόσο στο προσκήνιο έρχεται η αριστοκρατία της γης, οι παλιοί ευγενείς που επικαλούμενοι της καταγωγή και τα παλαιά φεουδαλικά τους προνόμια επιθυμούσαν τόσο να αποφύγουν την καταβολή φόρων όσο και να προσχωρήσουν στο συμβούλιο της αντιβασιλείας. Ακόμα και στενά μέλη της βασιλικής οικογένειας στράφηκαν ενάντια του ανήλικου Λουδοβίκου ΙΔ΄ απαιτώντας την απομάκρυνση του Μαζαρινό που τον θεώρησαν επικίνδυνο για τα συμφέροντά τους. Αρχηγός αυτής της σύγκρουσης ήταν ο πρώτος εξάδελφος του βασιλιά Λουδοβίκος Κόντε από τον οίκο των Βουρβόνων. Οι δύο πλευρές επιδιώκουν να προσεταιριστούν την Παλαιά Σφενδόνη και να πάρουν με το μέρος τους τα κοινοβούλια. Στο σημείο αυτό επανέρχονται στην επιφάνεια οι συνήθειες της παλαιάς αριστοκρατίας που δεν δίσταζε να συνεργαστεί ακόμα και με τον εχθρό προκειμένου να πετύχει τον σκοπό της και να αναδυθεί στην εξουσία.
Ο μηχανισμός, ωστόσο, του νεότερου κρατικού φαινομένου που εξελίσσονταν εκείνη την περίοδο δεν μπορούσε να επιτρέψει τέτοιες συμπεριφορές. Η κίνηση του Κόντε να συμμαχήσει με τους Ισπανούς, έκανε το παρισινό κοινοβούλιο να συνταχθεί αυτή την φορά με την αντιβασιλεία, και η πόλη για άλλη μία φορά έγινε πεδίο εμφύλιας σύγκρουσης μεταξύ του βασιλικού στρατού και των δυνάμεων του Κόντε σε συνεργασία με ισπανικά στρατεύματα. Ωστόσο η στήριξη του κοινοβουλίου στο στέμμα προκάλεσε και την ενίσχυση του από τον λαό οδηγώντας στην ήττα των αντιμοναρχικών στρατευμάτων. Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ έχοντας ενηλικιωθεί πλέον εισέρχεται θριαμβευτής στο Παρίσι και συλλαμβάνει τους αντιφρονούντες.
Κατάληξη
Μερικές φορές, όταν οι συνθήκες δεν έχουν ωριμάσει, τα κινήματα και οι εξεγέρσεις είναι καταδικασμένα να αποτύχουν. Η αδυναμία συνεννόησης των δύο αριστοκρατιών (σύγκρουση παλαιού και νέου) και η ιδιοτέλεια που επέδειξαν αμφότεροι με σκοπό την εκπλήρωση των σκοπών τους οδήγησε την Γαλλία σε μια περίοδο απόλυτης μοναρχίας που θα διαρκούσε σχεδόν ενάμιση αιώνα μέχρι το ξέσπασμα της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης. Η νεαρή ηλικία του Βασιλιά-Ήλιου στιγματίστηκε από αυτή την εξέγερση, δίνοντας του ωστόσο ένα σημαντικό δίδαγμα, ότι δεν ήταν δυνατόν να εμπιστευθεί κανένα από τους δύο μηχανισμούς. Προχώρησε σε διάλυση του παρισινού κοινοβουλίου και δεν το συνεκάλεσε σε καμία άλλη δύσκολη στιγμή της μακρόχρονης βασιλείας του.
Ταυτόχρονα, με το χτίσιμο του παλατιού των Βερσαλλιών, κατάφερε να περιορίσει και να ελέγξει ολοκληρωτικά τους ευγενείς του, αποχαυνώνοντας τους από την πολυτέλεια και δίνοντας τους την ευκαιρία να ασχοληθούν με τις υλικές απολαύσεις τους, όσο εκείνος χάραζε ανενόχλητος την ευρωπαϊκή πολιτική του. Ο βασιλιάς παρατήρησε τη ανωριμότητα του κοινοβουλευτικού συστήματος, χρησιμοποιώντας το προς όφελος του ενώ παράλληλα αντιλήφθηκε ότι οι παλιοί φεουδαρχικοί θεσμοί έπνεαν τα λοίσθια. Η αποτυχία της Εξέγερσης της Σφενδόνης στέρησε στην Γαλλία μια μοναδική ευκαιρία να αναπτύξει μηχανισμούς σύγχρονου κράτους, μιλώντας φυσικά για το Κοινοβούλιο. Η μεγάλη αντίπαλος της Γαλλίας, η Βρετανία κατά την διάρκεια της πρώτης φάσης της εξέγερσης δεν δίστασε να εκτελέσει τον βασιλιά Κάρολο Α΄, με ψήφισμα του κοινοβουλίου. Ταυτόχρονα, με την υπογραφεί της συνθήκης της Βεστφαλίας και την επίσημα ανεξαρτησία των ολλανδικών Κάτω Χωρών ξεκινά και εκεί ένα πρότυπο ρεπουμπλικανικό σύστημα, καθιστώντας αυτές τις δύο μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις τα παλαιότερα κοινοβουλευτικά συστήματα στην Ευρώπη. Η Γαλλία θα περιμένει τις συνθήκες να ωριμάσουν, έως το 1789.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Νικολαΐδης, Θ. (2003), Είδωλα του Μακιαβέλι, Αθήνα, Εκδόσεις της Εστίας
- College of Arts and Sciences. France’s Mid-17th-Century Crisis: The Fronde (1648-1653), history.as.uky.edu, Διαθέσιμο εδώ
- Merry E. Wiesner-Hanks (2008) Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη 1450-1789, Αθήνα, Εκδόσεις Ξιφαράς
