Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Η δολοφονία του Τζωρτζ Πολκ στη Θεσσαλονίκη το 1948 αποτέλεσε ένα από τα πιο σκοτεινά και αμφιλεγόμενα κεφάλαια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ο 34χρονός Αμερικανός δημοσιογράφος, ήταν ανταποκριτής του CBS στη Μέση Ανατολή και είχε αναλάβει να καλύψει τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ελλάδα. Στις 7 Μαΐου 1948, έφτασε στη Θεσσαλονίκη με σκοπό να συναντήσει τον Μάρκο Βαφειάδη, ηγέτη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, για να καταγράψει τη θέση των ανταρτών. Μια ημέρα αργότερα στις 8 Μαΐου ο Πολκ εξαφανίστηκε μυστηριωδώς ενώ είχε προγραμματίσει συνάντηση με ηγετικά στελέχη του ΔΣΕ, την ένοπλη πτέρυγα του ΚΚΕ, στα βουνά γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Παράλληλα η κυβέρνηση της Αθήνας ανησυχούσε για τις αποκαλύψεις του Πολκ σχετικά με τη διαχείριση της αμερικανικής βοήθειας και τις κατηγορίες για διαφθορά εναντίον Ελλήνων αξιωματούχων.
Η ανακάλυψη της σωρού και η αντίδραση των αρχών
Το πρωί της Κυριακής 16 Μαΐου 1948, ο βαρκάρης Λάμπρος Αντώναρος βρήκε το πτώμα του Πολκ να επιπλέει στον Θερμαϊκό Κόλπο, κοντά στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Το σώμα ήταν δεμένο χειροπόδαρα με καραβόσχοινο και είχε πυροβοληθεί στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Η ελληνική κυβέρνηση κατηγόρησε ευθέως τους κομμουνιστές για τη δολοφονία, υποστηρίζοντας ότι ο Πολκ είχε σκοπό να συναντήσει τους αντάρτες και ότι οι τελευταίοι τον εξόντωσαν για να τον φιμώσουν. Ωστόσο, αυτή η εκδοχή αμφισβητήθηκε έντονα από διεθνείς παρατηρητές και δημοσιογράφους.
Η δίκη του Γρηγόρη Στακτοπουλου και η πολιτική σκευωρία
Σύμφωνα με την εκδοχή των αρχών, ο Πολκ συναντήθηκε με τον αριστερό δημοσιογράφο Γρηγόρη Στακτόπουλο, ο οποίος τον οδήγησε σε συνάντηση με τον Αδάμ Μουζενίδη, στέλεχος του ΚΚΕ. Σε μία βάρκα, ο Μουζενίδης φέρεται να πυροβόλησε τον Πολκ στο πίσω μέρος του κεφαλιού του, ενώ ο Στακτόπουλος ήταν παρών ως συνεργός. Στις 14 Αυγούστου 1948, συνελήφθη ο Γρηγόρης Στάκτοπουλος, ως βασικός ύποπτος για τη δολοφονία του Πολκ, η δίκη που ακολούθησε τον Απρίλιο του 1949 καταδίκασε ερήμην σε θάνατο τον Μουζενίδη και τον Βαγγέλη Βασβανά ενώ τον Στακτόπουλο σε ισόβια κάθειρξη. Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές της υπόθεσης είναι η εμπλοκή του Αδάμ Μουζενίδη.
Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ο Μουζενίδης ήταν ήδη νεκρός όταν διαπράχθηκε η δολοφονία και ο Βασβανάς εκτός Ελλάδας γεγονός που εγείρει ερωτήματα για την αλήθεια των κατηγοριών εναντίον του. Επιπλέον, η ομολογία του Στακτόπουλο, η οποία αργότερα υποστήριξε ότι αποσπάστηκε υπό βασανιστήρια, και η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων, ενίσχυσαν την εκδοχή της αδικίας. Παρά τις επανειλημμένες προσφυγές για αναθεώρηση της υπόθεσης, η ελληνική δικαιοσύνη αρνήθηκε να αναγνωρίσει το λάθος, διατηρώντας την αθωότητα του Στάκτοπουλου αμφισβητούμενη μέχρι σήμερα. Η πιο διαδεδομένη θεωρία αναφέρει ότι η δολοφονία του Πολκ δεν έγινε από την αριστερά, αλλά από παρακρατικούς κύκλους του δεξιού κράτους ή ακόμα και από ξένες υπηρεσίες, προκειμένου να τον φιμώσουν και να αποτρέψουν την αποκάλυψη σκανδάλων σχετικά με την αμερικανική βοήθεια.
Οι διεθνείς αντιδράσεις και η δημιουργία επιτροπών έρευνας
Η δολοφονία του Πολκ προκάλεσε διεθνή κατακραυγή και οδήγησε στη δημιουργία δύο σημαντικών επιτροπών έρευνας, την ‘‘Newsmen’s Commission’’, αποτελούμενη από δημοσιογράφους όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ και ο αδελφός του Πολκ, William Polk, ανέλαβε να διερευνήσει την υπόθεση και να καταδείξει τις αδικίες της ελληνικής δικαιοσύνης και η ‘‘Overseas Writers Special Committee’’, υπό την προεδρία του δημοσιογράφου Walter Lippmann, υποστήριξε την επίσημη εκδοχή της ελληνικής κυβέρνησης, προκαλώντας αντιδράσεις και αμφισβητήσεις για την αμεροληψία της. Οι έρευνες αυτές ανέδειξαν τις πολιτικές πιέσεις και τις δικαστικές αυθαιρεσίες που συνόδευσαν την υπόθεση.
Αντίδραση του διεθνούς Τύπου
Η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζωρτζ Πολκ το 1948 προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στον διεθνή Τύπο, ο οποίος αντιμετώπισε το γεγονός με ποικίλους τρόπους, αναδεικνύοντας τις πολιτικές και γεωπολιτικές διαστάσεις της υπόθεσης.
Ο αμερικανικός τύπος αρχικά υιοθέτησε την επίσημη εκδοχή της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία απέδιδε τη δολοφονία στους κομμουνιστές αντάρτες. Ωστόσο, δημοσιογράφοι όπως ο Ι.Φ. Στόουν αμφισβήτησαν αυτήν την εκδοχή, υποστηρίζοντας ότι η δολοφονία ήταν έργο της ελληνικής δεξιάς. Ο Στόουν χαρακτήρισε τον Πολκ «το πρώτο θύμα του Ψυχρού Πολέμου».
Ο ευρωπαϊκός τύπος, επηρεασμένος από τις πολιτικές του κάθε κράτους, παρουσίασε την υπόθεση με διαφορετικούς τρόπους. Σε χώρες με αριστερή κατεύθυνση, υπήρξε σκεπτικισμός για την επίσημη εκδοχή, ενώ σε χώρες με δεξιές κυβερνήσεις, η δολοφονία παρουσιάστηκε ως πλήγμα από την αριστερά κατά της δημοκρατίας.
Παρά τις προσπάθειες για εξιχνίαση της δολοφονίας, η αλήθεια παραμένει ασαφής. Διάφορες θεωρίες, όπως η εμπλοκή δεξιών παρακρατικών ομάδων ή αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, έχουν προταθεί, αλλά καμία δεν έχει αποδειχθεί αδιαμφισβήτητα. Η δολοφονία του Πολκ ενίσχυσε την «πόλωση» της εποχής και χρησιμοποιήθηκε πολιτικά από την ελληνική κυβέρνηση και τις ΗΠΑ για να δυσφημίσουν τον ΔΣΕ. Παράλληλα, έγινε σύμβολο της «ελευθερίας» του τύπου και της ανάγκης για «ανεξάρτητη» δημοσιογραφία.
Η δολοφονία του Τζωρτζ Πολκ και η αδικία που υπέστη ο Γρηγόρης Στάκτοπουλος αναδεικνύουν τις πολιτικές πιέσεις και τις δικαστικές αυθαιρεσίες της εποχής. Η έλλειψη νέων στοιχείων και η πολιτική συγκυρία της εποχής καθιστούν την πλήρη διαλεύκανση της υπόθεσης εξαιρετικά δύσκολη. Η υπόθεση παραμένει ένα σύμβολο της ανάγκης για ανεξάρτητη δικαιοσύνη και προστασία των δημοσιογράφων από πολιτικές σκοπιμότητες. Η συνέχιση της αναζήτησης για την αλήθεια και η αναγνώριση των αδικιών αποτελούν σημαντικά βήματα για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και της εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γρηγόρης Στακτόπουλος (1988), Υπόθεση Πολκ: Η προσωπική μου μαρτυρία, (Β’ έκδοση), εκδ. Γνώση
- Ελευθέριος Α. Βούρβαχης (2003), Ποιος σκότωσε τον Πόλκ;, μια πολιτική δολοφονία και η δικαστική πλάνη, εκδ. Προσκήνιο
- Ελευθέριος Α. Βούρβαχης (2011), Πολκ-Στακτόπουλος, δύο θύματα μιας δολοφονίας, εκδ. Δωδώνη
- Μιχάλης Ιγνατίου, Παπαϊωάννου Ν. Κώστας (2018), Οι έξι θάνατοι του Τζωρτζ Πολκ, εκδ. Πατάκη
- Ευμορφία Δημητρακοπούλου (2017), Η Υπόθεση της Δολοφονίας του Τζώρτζ Πολκ: ενοχοποίηση – θυματοποίηση – αποσιώπηση, lib.uom.gr, διαθέσιμο εδώ
- Υπόθεση Πολκ, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
