Της Ευσταθίας Στράντζαλη,
Τι είναι η πολιτιστική κληρονομιά και γιατί είναι τόσο σημαντική για τη μοναδικότητα κάθε τόπου αλλά και για τη σύνδεσή μας με τις «ρίζες» μας; Η πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη, περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές, από ιστορικά μνημεία και έργα τέχνης, μέχρι παραδόσεις, γλώσσα, ήθη και έθιμα. Δεν αποτελεί μόνο μια ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά ένα ζωντανό κομμάτι της ταυτότητάς μας που εξελίσσεται και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.
Η άυλη πολιτισμική κληρονομιά περιλαμβάνει τα μη υλικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, όπως γλώσσα, τελετουργίες, μουσική, τα οποία συχνά διατηρούνται από τα έθιμα. Η διατήρηση της άυλης κληρονομιάς είναι πιο δυσχερής από τη διατήρηση φυσικών/απτών αντικειμένων. Άλλωστε, η σημασία των φυσικών αντικειμένων μπορεί να ερμηνευτεί με φόντο τις κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές αξίες μίας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων, ενώ το βάρος της διατήρησης και της αναπαραγωγής των εθίμων κάθε τόπου, βασίζεται στην βούληση και στη θέληση των ατόμων.
Η πολιτιστική κληρονομιά είναι αυτό το στοιχείο που διαφοροποιεί έναν τόπο από έναν άλλον, μια χώρα από μια άλλη. Είναι ο λόγος που κάθε πολιτισμός, και κατ’ επέκταση η βάση της ταυτότητας των ατόμων, είναι μοναδική. Παρ’ όλα αυτά θεωρείτε ότι έχει την ίδια σημασία και βαρύτητα, όπως είχε πριν 50 χρόνια; Είναι γεγονός ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες μεταβάλλονται ανάλογα με τις ανάγκες αλλά και τις προοπτικές των ατόμων. Βρισκόμαστε σε μια κοινωνική κατάσταση όπου η ψηφιοποίηση αλλά και η εμπορευματοποίηση της καθημερινότητάς μας είναι ένα βασικό στοιχείο. Το πρόβλημα είναι ότι σε μια σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία δεν είναι πολλοί αυτοί που επιλέγουν να μην αφήσουν στο σκοτάδι όλη αυτή την παρακαταθήκη που μας έχουν αφήσει οι προηγούμενες γενιές.
Οι προτεραιότητες των ανθρώπων έχουν αλλάξει καθώς και οι τρόποι έκφρασής τους. Δεν δίνεται πλέον ιδιαίτερη έμφαση στην παραδοσιακή αυτή κληρονομιά, θα λέγαμε ότι θεωρείται εκτός «μόδας». Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα της επιρροής και των προτύπων που έρχονται από το εξωτερικό και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη σύσταση της ταυτότητάς μας. Η επαφή και η αλληλεπίδραση με άλλους πολιτισμούς μπορούν να είναι εξαιρετικά ωφέλιμες, εφόσον δεν προϋποθέτουν την αλλοίωση των ξεχωριστών χαρακτηριστικών κάθε πολιτισμού. Είναι γεγονός ότι, αυτή η μεταστροφή προς την περιθωριοποίηση των εθιμών, είναι πιο εμφανής στις μεγαλουπόλεις, από ότι σε μικρές πόλεις και σε χωριά.
Ένα όμως βασικό ζήτημα είναι ότι αυτή η κληρονομιά τις περισσότερες φορές τείνει να μην αναπαράγεται από τα νέα άτομα, γεγονός που δημιουργεί την πιθανότητα να χαθούν ακόμα και εκείνα που έχουν μέχρι σήμερα διατηρηθεί. Είναι πολύ σημαντικό κάθε τόπος να μυεί και τις νέες γενιές στα έθιμα και τις παραδόσεις, με σκοπό να συνεχίσει να λειτουργεί αυτό το κυκλικό σχήμα και να μένουν ενεργά όλα αυτά τα στοιχεία που συνέβαλαν στον καθορισμό του «ποιοι είμαστε τώρα».
Ένας βασικός τρόπος να διασφαλίσουμε τη συνέχεια αυτής της κληρονομιάς είναι να ενθαρρύνουμε τους νέους να ασχοληθούν ενεργά με αυτήν και να κατανοήσουν την αξία της. Άλλος ένας εξίσου σημαντικός τρόπος είναι η άμεση αναβίωση των εθίμων στην πράξη. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, η αρχή του έτους, όπως και η έναρξη ή η λήξη του καλοκαιριού, συνοδεύονται από παραδοσιακά δρώμενα που φέρνουν το παρελθόν στο παρόν. Η αναβίωση των εθίμων δεν αποτελεί απλώς έναν τρόπο να γίνουν γνωστά, αλλά κυρίως έναν μηχανισμό συνέχειας, μνήμης και ταυτότητας, ώστε να μη σβήσουν μέσα στον χρόνο.
Η αναβίωση, όμως, δεν πρέπει να γίνεται μόνο ως εθιμοτυπική επανάληψη χωρίς ουσία. Ουσιαστικό είναι να κατανοούμε το νόημα πίσω από κάθε παράδοση και να τη βιώνουμε με σεβασμό και συμμετοχή. Όταν τα έθιμα εκτελούνται μηχανικά, χάνουν τη ζωντάνια και τη σύνδεσή τους με την ταυτότητα του λαού. Αντιθέτως, όταν συνοδεύονται από παιδεία, γνώση και εσωτερική αποδοχή, τότε γίνονται πολύτιμο κομμάτι της καθημερινής ζωής, ιδιαίτερα για τις νέες γενιές που συχνά αναζητούν το «ποιοι είναι» μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο ταχύτητα και παγκόσμια ομοιομορφία.
Το σχολείο, η οικογένεια, αλλά και η τοπική κοινότητα έχουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Η ενσωμάτωση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην εκπαίδευση, η ενίσχυση των τοπικών φεστιβάλ, η προβολή της παράδοσης μέσα από σύγχρονα μέσα, όπως τα κοινωνικά δίκτυα, μπορούν να αποτελέσουν γέφυρες που θα ενώσουν το παρελθόν με το παρόν.
Γιατί, τελικά, η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι απλώς μια υπόθεση του παρελθόντος. Είναι η ζωντανή μνήμη ενός λαού και το νήμα που ενώνει γενιές. Αν την αγνοήσουμε, ρισκάρουμε να χάσουμε ένα πολύτιμο κομμάτι της συλλογικής μας ύπαρξης.
Προσωπικά, η συμμετοχή μου σε έθιμα και παραδόσεις του τόπου μου, και όχι μόνο, είχε μόνο θετικό αντίκτυπο. Κάθε φορά που συμμετέχω, δημιουργείται ένα ιδιαίτερο κλίμα ανάμεσα στους ανθρώπους, ένα αίσθημα κοινής μνήμης και σύνδεσης που μας ενώνει. Παράλληλα, νιώθω υπερηφάνεια και συγκίνηση, γιατί η αναπαραγωγή των εθίμων του τόπου μου δεν είναι μόνο καθήκον, αλλά και τιμή. Κουβαλάς την ευθύνη να συνεχίσεις κάτι που έχει βαθιές ρίζες, να δώσεις ζωή σε αυτό που διαμόρφωσε όσα είμαστε σήμερα. Είναι σημαντικό και αναγκαίο να μην αφήσουμε να χαθούν όλα αυτά τα στοιχεία του πολιτισμού μας και να έχουμε πάντα ως στόχο να τους δώσουμε μια πνοή στο παρόν και το μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πολιτιστική κληρονομιά, culture.ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
