Της Έφης Σταμοπούλου,
Ποιος ήταν ο Γάλλος φωτογράφος, ο οποίος μέσα από τις αυθόρμητες, ανθρώπινες φωτογραφίες του συνέβαλε στην καθιέρωση του φωτορεπορτάζ ως μορφή τέχνης;
Ο Henri Cartier—Bresson γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1908 στην περιοχή Chanteloup της Γαλλίας και προερχόταν από μία ευκατάστατη οικονομικά οικογένεια και κοινωνικά εδραιωμένη. Η καλλιτεχνική του κλίση έγινε φανερή από νεαρή ηλικία με πρώτο του ενδιαφέρον τη ζωγραφική. Αργότερα, η επαφή του με τη φωτογραφία ήταν αυτή που απογείωσε την καριέρα του, επηρεάζοντας και μεταγενέστερους συναδέλφους. Οι δύο παραπάνω τέχνες (ζωγραφική-φωτογραφία) συνδυάστηκαν και τον δίδαξαν να παρατηρεί και να επιλέγει με ακρίβεια την κατάλληλη στιγμή για το κλικ του. Αν και έγινε παγκοσμίως γνωστός ως σπουδαίος φωτογράφος, η ζωγραφική ήταν η αφετηρία της καλλιτεχνικής του πορείας, αλλά και ο τερματισμός της.
Ο Cartier—Bresson σπούδασε λογοτεχνία και ζωγραφική και ως νεαρός είχε έρθει σε επαφή και με τον κόσμο της φωτογραφίας μέσω της φωτογραφικής μηχανής Brownie. Συστηματικά με τη φωτογραφία ασχολήθηκε από το 1931, που ταξίδεψε στην Αφρική, καταγράφοντας με μια μικρή φωτογραφική μηχανή τις εμπειρίες του στην άγρια φύση, αλλά και ζωγραφίζοντας. Κατά την παραμονή του στην Αφρική αρρώστησε, ενδεχομένως, από το λεγόμενο blackwater fever (πυρετός του μαύρου νερού) γεγονός που τον ανάγκασε να επιστρέψει στη Γαλλία. Ένα χρόνο μετά, απέκτησε την πρώτη του φωτογραφική μηχανή Leica 35 mm, η οποία του επέτρεπε να φωτογραφίζει αυθόρμητα, διακριτικά και ανώνυμα, καθώς επιδίωκε να είναι ένας «αόρατος» παρατηρητής. Για τα επόμενα τρία χρόνια, ασχολήθηκε με πάθος με τον κόσμο της φωτογραφίας, ταξιδεύοντας σε πολλά μέρη του κόσμου απαθανατίζοντας στιγμές.
Από το 1936 μέχρι το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Henri Cartier—Bresson ασχολήθηκε με τη σκηνοθεσία. To 1937 γύρισε το πρώτο του ντοκιμαντέρ με τίτλο Victoire de la Vie (Νίκη της Ζωής) που είχε σχέση με την ιατρική βοήθεια στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Η πράξη του αυτή σηματοδότησε το πρώτο φωτορεπορτάζ για τον Τύπο και τα περιοδικά. Στην καριέρα του συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Jean Renoir σε γνωστές του ταινίες, επηρεάζοντας την φωτογραφική του ματιά. Οι διαδοχικές—κινούμενες εικόνες της κινηματογραφικής του εμπειρίας τον δίδαξαν να εντοπίζει με ακρίβεια τη λήψη της κατάλληλης στιγμής και της σωστής οπτικής γωνίας.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1940) επιστρατεύτηκε στον γαλλικό στρατό, συνελήφθη από τους Γερμανούς και υποχρεώθηκε σε σκληρές χειρωνακτικές δουλειές. Κατάφερε και δραπέτευσε στην τρίτη του προσπάθεια το 1943. Τον επόμενο χρόνο ενσωματώθηκε στη γαλλική Αντίσταση, συμμετέχοντας σε υπόγεια φωτογραφική ομάδα, που είχε αναλάβει να καταγράψει φωτογραφικά: την Κατοχή, την Απελευθέρωση του Παρισιού και τη Γερμανική αποχώρηση. Αργότερα, γύρισε την ταινία Le Retour, που σχετιζόταν με την επιστροφή Γάλλων αιχμαλώτων.
Λίγα χρόνια μετά, το 1947, ίδρυσε το φωτογραφικό συνεταιρισμό Magnum Photos, μαζί με άλλους φωτογράφους, καλύπτοντας τα επόμενα χρόνια —οπτικά— σημαντικά ιστορικά γεγονότα όπως στην Ινδία, στην Κίνα και στην Ινδονησία. Το φωτογραφικό υλικό από αυτά τα ταξίδια δημοσιεύτηκε σε βιβλία της δεκαετίας του ’50 και εδραίωσε τη φήμη του ως σπουδαίο φωτογράφο.
Ένα από τα πιο σημαντικά φωτογραφικά βιβλία ήταν Η Αποφασιστική Στιγμή με τον γαλλικό τίτλο, Images à la Sauvette (1952). Μέσα από αυτό αντανακλάται η φιλοσοφία του Henri Cartier—Bresson: το γρήγορο φωτογραφικό στιγμιότυπο, οι εικόνες εν κινήσει. Σύμφωνα με τον φωτογράφο Robert Capa, θεωρείται «Βίβλος για τους φωτογράφους».
Κάνοντας μια σύντομη ανασκόπηση στη φωτογραφική του θεματολογία, μπορούμε να πούμε ότι στα νεανικά του χρόνια, πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εστίαζε περισσότερο σε καθημερινές σκηνές, σκηνές του δρόμου, σε απλούς ανθρώπους, παιδιά, έχοντας λάβει σουρεαλιστικές επιρροές. Επεδίωκε το «κλικ» της στιγμής. Κατά τη διάρκεια του πολέμου κι έπειτα διακρίνεται μια νέα οπτική θεματολογία. Ύστερα από αυτά που βίωσε επικεντρώθηκε στη φωτοδημοσιογραφία, στην καταγραφή των ιστορικών γεγονότων και στον πολιτισμό των διάφορων λαών που επισκέφτηκε μέσα από τα πορτρέτα ανθρώπων και τόπων. Συνεπώς, ο Henri Cartier—Bresson πέρασε από το αισθητικό και το προσωπικό στο ιστορικο—πολιτισμικό και το συλλογικό.
O Cartier—Bresson γνώρισε τη διεθνή αναγνώριση, οι φωτογραφίες του ταξίδεψαν παγκοσμίως και παρουσιάστηκαν σε μεγάλες εκθέσεις μουσείων και γκαλερί, όπως στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA). Ο Henri ίδρυσε τον Μάιο του 2003, μαζί με τη δεύτερη του σύζυγο —επίσης φωτογράφος— τη Martine Franck, και την κόρη τους Mélanie, το Fondation Henri Cartier—Bresson στεγάζοντας τις συλλογές τους και φιλοξενώντας έργα κι άλλων φωτογράφων. Θεωρείται ένα από τα κορυφαία κέντρα φωτογραφίας στο Παρίσι.
Ο Henri Cartier—Bresson, αν και κορυφαίος φωτογράφος, μετά το 1970 απομακρύνθηκε σταδιακά από τη φωτογραφία και επέστρεψε στο αρχικό του πάθος, την ζωγραφική και το σχέδιο, που στην πραγματικότητα δεν είχε αποστασιοποιηθεί και ποτέ. Ό,τι είχε να πει με τη φωτογραφία το είχε ήδη κάνει. Αποσύρθηκε από τη δημοσιότητα, επιλέγοντας μια πιο ήσυχη ζωή. Απεβίωσε στις 3 Αυγούστου του 2004. Θεωρείται μέχρι και σήμερα ένας από τους πιο σημαντικούς φωτογράφους του προηγούμενου αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Galassi Peter, Henri Cartier-Bresson: The Early Work, The Museum of Modern Art, New York, 1987, διαθέσιμο εδώ
- Henri Cartier – Bresson, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Henri Cartier – Bresson: Images à la Sauvette, henricartierbresson.org, διαθέσιμο εδώ
