Άνεμοι από τα… «δεξιά»: Πού οδηγείται η Ευρώπη;

Της Ευσταθίας Στράντζαλη,

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ακροδεξιά στην Ευρώπη έμοιαζε περισσότερο με μια σκοτεινή ανάμνηση, μια σελίδα της Ιστορίας που είχε, υποτίθεται, κλείσει οριστικά. Όμως η πραγματικότητα του 2024 αποδεικνύει το αντίθετο, η ακροδεξιά όχι μόνο δεν έχει εξαφανιστεί, αλλά επιστρέφει με ένταση, αποκτώντας ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή σε διάφορες χώρες της ηπείρου.

Πρόκειται πλέον για ένα φαινόμενο με χαρακτηριστικά πολιτικής κανονικότητας, και όχι για μεμονωμένες εξαιρέσεις. Σηματοδοτείται η εδραίωση αυτής της δυναμικής, με ακροδεξιά κόμματα να ενισχύουν τη θέση τους σε εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές. Η εκλογική νίκη του Donald Trump στις Ηνωμένες Πολιτείες καθώς και η ανοιχτή στήριξη προσωπικοτήτων όπως ο Elon Musk σε δεξιές και ακροδεξιές δυνάμεις στην Ευρώπη λειτουργούν ως επιταχυντές αυτής της τάσης.

Ταυτόχρονα, η απογοήτευση των πολιτών από τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας, η αίσθηση εγκατάλειψης και η αντιμετώπιση των αρμόδιων απέναντι σε φαινόμενα όπως η μετανάστευση και η οικονομική ανασφάλεια δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την αναζωπύρωση πρακτικών που θεωρούσαμε ξεπερασμένες. Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά το πολιτικό σκηνικό που έχει δημιουργηθεί στην Ευρώπη.

Στην Γαλλία μετά από ένα πολωμένο πλαίσιο και από μια ιδιαίτερη στρατηγική που ακολουθήθηκε πριν τον δεύτερο γύρο των εκλογών μεταξύ του κεντρώου συνασπισμού «Αναγέννηση» και του αριστερού «Νέου Λαϊκού Μετώπου», είχε ως αποτέλεσμα να δώσει στο ακροδεξιό κόμμα την 3^η θέση ακόμα και αν κατέκτησε τα μεγαλύτερα ποσοστά σε εθνικό επίπεδο, γεγονός που επιβεβαιώνει το κοινωνικό κλίμα δυσαρέσκειας.

Στις ομοσπονδιακές εκλογές της Γερμανίας που πραγματοποιήθηκαν στις 23 Φεβρουαρίου 2025, το κόμμα AfD σημείωσε ιστορική άνοδο και κατέλαβε τη δεύτερη θέση με ποσοστό 20,8% και 152 έδρες στο Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο (Bundestag). Παρά την εντυπωσιακή της άνοδο, η AfD δεν κατάφερε να συμμετάσχει σε κυβερνητικό συνασπισμό, καθώς οι παραδοσιακοί πολιτικοί σχηματισμοί απέκλεισαν τη συνεργασία μαζί της.

Στην Αυστρία η ακροδεξιά κατάφερε να έρθει στην πρώτη θέση στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στα μέλη των κομμάτων του κέντρου και της αριστεράς πράγμα που οδήγησε την χώρα σε πολιτική κρίση.

Παρότι τα εκλογικά αποτελέσματα σε Ρουμανία, Πορτογαλία και Πολωνία ανέδειξαν τις κεντροδεξιές δυνάμεις, εντούτοις η ακροδεξιά εμφανίζεται πιο ισχυρή από ποτέ. Στη Ρουμανία ο κεντρώος Νικουσόρ Νταν ξεπερνώντας τις προσδοκίες κατάφερε να επιβληθεί του ακροδεξιού Τζορτζ Σιμιόν στη μάχη για το ύπατο αξίωμα της χώρας στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Παρά τη νίκη του κεντρώου κόμματος η ραγδαία άνοδος της υποστήριξης προς τον Σιμιόν προκαλεί εντύπωση, ενώ παράλληλα ο εκλογικός χάρτης δείχνει πόσο δύσκολη ήταν η μάχη που έδωσαν οι κεντρώες δυνάμεις με την ακροδεξιά στη χώρα.

Στην Πολωνία η ακροδεξιά επιχείρησε να πετύχει κάτι που δεν το περίμενε κανείς, καθώς έσπασε για πρώτη φορά το φράγμα του 20% των ψήφων και απείλησε να ξεπεράσει το Σοσιαλιστικό Κόμμα και να γίνει αυτή αξιωματική αντιπολίτευση. Παρ’ όλα αυτά κατέκτησε την 3^η θέση δημιουργώντας ένα έντονο αίσθημα ανησυχίας. Παράλληλα το 2025 για την Πορτογαλία ήταν μια ιδιαίτερη χρονιά από εκλογικής άποψης καθώς το Chega, το κόμμα της ακροδεξιάς έγινε το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, ξεπερνώντας το Σοσιαλιστικό Κόμμα με 60 έδρες έναντι 58, ενώ η κεντροδεξιά Δημοκρατική Συμμαχία του Λουίς Μοντενέγκρο κέρδισε 91 έδρες στο κοινοβούλιο των 230 εδρών.

Ακόμη σε έξι ευρωπαϊκές χώρες, Ιταλία, Φινλανδία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Κροατία και Τσεχία, η ακροδεξιά συμμετέχει άμεσα σε κυβερνητικούς συνασπισμούς προκαλώντας ανησυχία για το μέλλον της δημοκρατικής σταθερότητας της Ε.Ε..

Οι ευρωεκλογές του 2024 έκρυβαν ιδιαίτερο φόβο για την ανάδειξη της ακροδεξιάς, φόβος ο οποίος επιβεβαιώθηκε.

Όπως είναι εμφανές από το παραπάνω διάγραμμα, οι φόβοι που κυριαρχούσαν πριν από τις ευρωεκλογές, έγιναν πραγματικότητα καθώς η ακροδεξιά κατάφερε να συγκεντρώσει ένα μεγάλο ποσοστό των εδρών και να έχει ισχυρή θέση στο κοινοβούλιο μέχρι το 2029. Πιο συγκεκριμένα κατάφερε να συγκεντρώσει σε ποσοστό περίπου 24%, με 178 από τις 720 έδρες, σε σύγκριση με 115 το 2019. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν το 1/4 των ευρωβουλευτών προέρχονται από ακροδεξιά κόμματα. Χώρες με σημαντική άνοδο στην ακροδεξιό άξονα ήταν η Γαλλία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Γερμανία και η Ολλανδία, ενώ χώρες με μικρότερη αύξηση στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ήταν η Πορτογαλία, το Βέλγιο και η Πολωνία.

Παρ’ όλα αυτά η σημαντική άνοδος που καταγράφει η ακροδεξιά στις ευρωεκλογές και η ήττα των ηγετών των δύο μεγαλύτερων ευρωπαϊκών δυνάμεων, του Γερμανού καγκελαρίου Ολαφ Σολτς και του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, δεν φαίνεται να διαταράσσουν τις πολιτικές ισορροπίες στις Βρυξέλλες. Αυτό συμβαίνει γιατί η άκρα δεξιά παραμένει διαιρεμένη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ομάδες, η προσέγγιση των οποίων παραμένει εξαιρετικά αβέβαιη εξαιτίας των σοβαρών διαφωνιών τους, κυρίως ως προς την Ρωσία. Οι ψήφοι των δύο αυτών ομάδων δεν συγκεράζονται και αυτό θα περιορίσει το βάρος τους στο κοινοβουλευτικό έργο.

Η ενίσχυση της ακροδεξιάς δεν είναι απλώς αριθμητική. Είναι πολιτική. Σηματοδοτεί τη μετατόπιση του πολιτικού κέντρου βαρύτητας της ΕΕ προς τα δεξιά, ενισχύοντας την πίεση για αυστηρότερη μεταναστευτική πολιτική, λιγότερη εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ενίσχυση εθνικών αφηγήσεων. Η ροπή τελικά των πραγμάτων είναι αβέβαιη και το μέλλον της ΕΕ συνολικά είναι σίγουρα εκτεθειμένο, γι’ αυτό ακριβώς όμως η ιστορία είναι ακόμα ενεργή ώστε με ορθολογική χρήση να επαναφέρει στην μνήμη μας σκοτεινές πληγές αλλά και τρόπους αποφυγής τους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Το φάντασμα της ακροδεξιάς ξανά πάνω από την Ευρώπη – Ο ρόλος του Μασκ, Το Βήμα, διαθέσιμο εδώ

• Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη και οι προκλήσεις της σύγχρονης δημοκρατίας, Εφημερίδα των Συντακτών, διαθέσιμο εδώ

• Ευρώπη: Ισχυρότερη από ποτέ η ακροδεξιά – Οι χώρες προπύργια, Politico μέσω World Energy News, διαθέσιμο εδώ

• Ο οδικός χάρτης της ακροδεξιάς στην Ευρώπη – Σε ποιες χώρες καλπάζει, Economistas, διαθέσιμο εδώ

• Ανησυχητική η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ε.Ε., Ναυτεμπορική, διαθέσιμο εδώ

• Ευρωεκλογές 2024: Ο χάρτης εδρών στο νέο Ευρωκοινοβούλιο – Οι κερδισμένοι και οι χαμένοι [εικόνα], Τα Νέα, διαθέσιμο εδώ

• Αποτελέσματα Ευρωεκλογών 2024, European Parliament Official Results, διαθέσιμο εδώ

• Ευρωεκλογές: Η άνοδος της ακροδεξιάς δεν αλλάζει τις ισορροπίες στις Βρυξέλλες, Euronews, διαθέσιμο εδώ