Της Παναγιώτας Σιαμπάκου,
Η δημιουργικότητα ως έννοια καθίσταται ιδιαιτέρως πολύπλευρη και υποκειμενική, καθώς ο καθένας από εμάς εκφράζεται διαφορετικά, αισθάνεται διαφορετικά και καλλιεργείται διαφορετικά. Η έκφραση της δημιουργικότητας δεν αναγνωρίζει περιορισμούς και κανόνες, ενώ παράλληλα βοηθά το άτομο να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να ανακαλύψει νέες πτυχές της προσωπικότητάς του, αφήνοντας το πνεύμα και τον νου να ξεδιπλωθούν.
Τα μέσα και οι τρόποι της δημιουργικότητας ποικίλουν, μερικοί άνθρωποι επιλέγουν τις τέχνες, όπως τη μουσική, το τραγούδι, τη ζωγραφική, άλλοι αναπτύσσουν τη δημιουργικότητά τους μέσω της συγγραφής, είτε λογοτεχνικού είτε πεζού λόγου, ενώ ορισμένοι αισθάνονται δημιουργικοί μέσω της ενασχόλησής τους με τη σωματική άσκηση, το περπάτημα, τη στατική γυμναστική, οτιδήποτε οξυγονώνει τον εγκέφαλο, προκαλεί διέγερση των συναισθημάτων και αποδεσμεύει το άτομο από την παθητικότητα.
Το σχολείο, όντας παράγοντας δευτερογενούς κοινωνικοποίησης και ίσως ο σημαντικότερος, οφείλει πέραν της βασικής, απαραίτητης, κοινής γνώσης, να προσφέρει στα παιδιά την ελευθερία να αποκτήσουν ή να εξελίξουν τη δημιουργικότητά τους, μέσα στα πλαίσια της προσπάθειας να μάθουν τον εαυτό τους, να αναγνωρίσουν τις κλίσεις τους και να διαπλάσσουν την προσωπικότητά τους σε ένα πρώιμο στάδιο. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί το κατάλληλο κλίμα, έτσι ώστε το παιδί και μετέπειτα ο έφηβος, να αισθανθεί άνετα μέσα σε ένα περιβάλλον που τον στηρίζει και προωθεί τις δυνατότητές του.
Σε ποιο βαθμό συμβαίνει πράγματι αυτό στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα; Με αφορμή το φετινό θέμα των πανελλαδικών εξετάσεων στα Γενικά Σχολεία της χώρας, ανακύπτει ο προβληματισμός, του κατά πόσο το ελληνικό σχολείο προάγει τη δημιουργικότητα και με ποια μέσα πετυχαίνει αυτόν τον σκοπό. Το θέμα της έκθεσης καλούσε τους υποψηφίους να επιχειρηματολογήσουν αναφορικά με τους λόγους για τους οποίους οφείλει το σύγχρονο σχολείο να καλλιεργεί την δημιουργικότητα των μαθητών και κατ’ επέκταση να αναφέρουν τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι επιλέγουν να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους στην προσωπική τους ζωή.
Με μία πρώτη ματιά, θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα σύγχρονο θέμα εξετάσεων, μία ενδιαφέρουσα προσέγγιση της δημιουργικότητας, η οποία δύναται να αξιολογηθεί θετικά, από την οπτική ότι ξεφεύγει από τα στενά περιθώρια ξύλινων ορισμών και θεμάτων που προϋποθέτουν ένα σκληρό πυρήνα γνώσεων, προκειμένου να απαντηθούν. Και πράγματι έως έναν βαθμό έτσι έχουν τα πράγματα, φαινομενικά τουλάχιστον. Τί συμβαίνει, όμως, στ’ αλήθεια; Ήταν όντως ένα θέμα στο οποίο μπορούσαν να ανταποκριθούν οι μαθητές; Γνωρίζουν άραγε τι σημαίνει καλλιέργεια της δημιουργικότητας;
Ως θέμα εξετάσεων κρίθηκε βατό, δέχτηκε όμως σκληρή κριτική, τόσο από τους ίδιους τους υποψηφίους, όσο και από τους καθηγητές. Ο λόγος είναι προφανής, ειδικά εάν διαθέτεις εμπειρία από ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Δυστυχώς, η ελληνική παρεχόμενη, δημόσια, εκπαίδευση έχει παραγκωνίσει κατά πολύ την δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη, δύο αρετές που κατέχουν εξέχουσα θέση στην διάπλαση της προσωπικότητας του ατόμου. Η στείρα αποστήθιση, η «παπαγαλία», οι άκρως αυξημένες απαιτήσεις των μαθημάτων, ο τεράστιος όγκος της ύλης (ειδικά της ύλης των πανελλαδικών εξετάσεων) και η πλήρης απουσία προώθησης της κριτικής σκέψης, έχουν καταστήσει το ελληνικό σχολείο έναν χώρο «στεγνό» και τυποποιημένο.
Μικρή διέξοδο βρίσκουν οι μαθητές σε μαθήματα όπως η λογοτεχνία, η έκθεση, η φιλοσοφία και τα αρχαία ελληνικά, τα οποία έως έναν βαθμό προϋποθέτουν κριτική ικανότητα, ζητούν από τους νέους να μελετήσουν κείμενα, να παράγουν λόγο και να καταθέσουν τις απόψεις τους. Ωστόσο, η μορφή και οι απαιτήσεις των πανελλαδικών εξετάσεων προετοιμάζουν τους μαθητές με τρόπο άκρως τυποποιημένο, προϋποθέτουν σε μεγάλο βαθμό την πλήρη αποστήθιση μίας συγκεκριμένης ύλης, δίχως να αφήνουν περιθώρια για την ανάπτυξη της σκέψης και της συλλογιστικής πορείας των υποψηφίων.
Αυτή ακριβώς ήταν και η δυσκολία που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι φετινοί υποψήφιοι, έπρεπε να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις μίας θεματικής με την οποία δεν έρχονται σε επαφή στο σχολικό περιβάλλον — ιδίως στο λύκειο, όπου από την Α’ μέχρι την Γ’ τάξη, οι προετοιμασία για τις πανελλήνιες μονοπωλεί το ενδιαφέρον και τις αντοχές των μαθητών. Το παράδοξο της ερώτησης «πώς μπορεί το σχολείο να καλλιεργήσει την δημιουργικότητα των μαθητών», δίχασε τους μαθητές, και δικαίως, καθώς είναι δύσκολο στην ηλικία των 17 – 18 ετών να κατέχεις εμπεριστατωμένη άποψη και να αρθρώσεις επαρκώς μία επιχειρηματολογία, γύρω από ένα θέμα το οποίο έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με τη σχολική σου εμπειρία.
Δεν ήταν λίγοι οι μαθητές που «πιάστηκαν» από το θέμα της έκθεσης και το αξιολόγησαν ως ευκαιρία να παραθέσουν τα παράπονά τους σχετικά με την απουσία μαθημάτων που προάγουν την κριτική — δημιουργική σκέψη των εφήβων. Συμπληρωματικά σε αυτό, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που εξέφρασαν τα παράπονά τους αναφορικά και με την απουσία καλλιτεχνικών μαθημάτων στο λύκειο (ιδίως στην Β’ και στην Γ’ λυκείου). Πράγματι εκλείπουν μαθήματα όπως μουσική, καλλιτεχνικά, δημιουργική γραφή κτλ., η διδαχή των οποίων φέρνει πιο κοντά τους μαθητές με δεξιότητες που δύνανται να αφυπνίσουν την δημιουργικότητά τους.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί και το εξής παράδοξο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο σχετίζεται εμμέσως με το υπό συζήτηση θέμα. Οι υποψήφιοι που επιθυμούν να στοχεύσουν σε σχολές όπως αρχιτεκτονική, ξενόγλωσση φιλολογία — γαλλική, γερμανική, ιταλική —, καλούνται να επιβαρυνθούν οικονομικά, προκειμένου να κάνουν μαθήματα σε ειδικά φροντιστήρια για να αποκτήσουν τις εκάστοτε δεξιότητες, για τις οποίες θα εξεταστούν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα στο πλαίσιο των πανελλαδικών εξετάσεων. Ακριβώς, οι υποψήφιοι αυτών των σχολών εξετάζονται από το κράτος, ενώ μάλιστα αντιμετωπίζουν και το εμπόδιο της ΕΒΕ (Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής), για ένα μάθημα που δεν παρέχεται από το Υπουργείο Παιδείας και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση εισαγωγής στη σχολή!
Δεν είναι τυχαία αυτά τα μαθήματα, ξένες γλώσσες (σε αξιόλογο διδακτικό επίπεδο), σχέδιο — γραμμικό και ελεύθερο —, αποτελούν μαθήματα που ενέχουν δημιουργικότητα, ξεφεύγουν από τα στενά πλαίσια της στείρας γνώσης. Τη διδαχή αυτών των μαθημάτων δε αναλαμβάνει η ελληνική εκπαίδευση, ούτε επιδιώκει να τα συμπεριλάβει…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γλώσσα, Έκθεση Πανελλήνιες 2025 Θέματα + Απαντήσεις, panellinies.net, διαθέσιμο εδώ
- Σημερινά Θέματα των Πανελλαδικών Εξετάσεων ΕΠΑΛ, minedu.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
