Μια σύντομη ιστορία για τον κόσμο του μπαλέτου

Της Σίλιας Παπαβασιλείου,

Από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας οι άνθρωποι πάντα χόρευαν. Είτε για να προσευχηθούν, είτε απλώς για να διασκεδάσουν, ο χορός πάντα αποτελούσε έναν ξεχωριστό τρόπο έκφρασης, αρκετά δυνατό ώστε να δημιουργεί έναν νέο τρόπο επικοινωνίας όπου τα λόγια καθίστανται περιττά. Ωστόσο, κατά τη πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης, ο χορός αναδείχθηκε σε κάτι μεγαλύτερο: δημιουργήθηκε ένα νέο είδος τέχνης, που σήμερα είναι γνωστό ως «μπαλέτο».

Σε όλους μας είναι οικεία η εικόνα του μπαλέτου. Τούλινες φούστες «τουτού», παπούτσια-πουέντ, πιρουέτες, άλματα «σπαγκάτο»… Εικόνες πολύ μαγευτικές, αλλά στο ξένο μάτι κάπως απρόσμενες και αφύσικες. Πώς δημιουργήθηκε άραγε αυτό το τόσο ιδιαίτερο είδος χορού;

Το μπαλέτο έχει τις ρίζες του στην αριστοκρατική Ιταλία του 15^ου αιώνα. Την περίοδο της Αναγέννησης, ο χορός αποτελούσε μέσο ψυχαγωγίας σε εκδηλώσεις της τάξης των ευγενών στα παλάτια της Ιταλίας. Μέσα σε έναν μόλις αιώνα, αυτό το είδος διασκέδασης μεταδόθηκε και στην Γαλλία, ως προϊόν του γάμου του Γάλλου Henry II και της Ιταλίδας αριστοκράτισσας Catherine de Médicis, η οποία προώθησε το μπαλέτο στην γαλλική αριστοκρατία. Πολύ σύντομα μετεξελίχθηκε από το ερασιτεχνικό του στάδιο σε μια επαγγελματική ενασχόληση, με την οποία καταπιάνονταν μέχρι και οι ίδιοι οι αριστοκράτες.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του παρουσιάζουν ομοιότητες με την μορφή του μπαλέτου που γνωρίζουμε σήμερα. Οι εκδηλώσεις περιλάμβαναν προγράμματα με μουσική, εντυπωσιακά κοστούμια και σκηνικά, και, εννοείται, χορό. Έτσι καθιερώθηκε το είδος με τον όρο “ballet de cour”, από την ιταλική λέξη “ballare” που σημαίνει μπαλέτο. Έναν αιώνα αργότερα διαδόθηκε με ακόμη μεγαλύτερη απήχηση από τον βασιλιά Louis XIV, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε ενεργά σε πολλές παραγωγές.

Την ίδια περίοδο ξεκίνησαν την λειτουργία τους δύο σχολές χορού, οι Académie Royale de Danse (1661) και Académie Royale de Musique (1669), στο Παρίσι. Το 1681 το μπαλέτο μεταφέρθηκε από τα παλάτια στην σκηνή, όπως το παρακολουθούμε και σήμερα. Κατά τον 18^ο αιώνα, ο χορός συμπεριλαμβανόταν και σε μια άλλη τέχνη της Γαλλίας, την όπερα, όπου το τραγούδι, η μουσική και ο χορός δημιουργούσαν ένα μοναδικό θέαμα.

Ο Γάλλος χορευτής Jean Georges Noverre εναντιώθηκε σ’ αυτή την πρακτική, πιστεύοντας ότι ο χορός θα έπρεπε να αποτελεί αυτοτελές είδος τέχνης. Στη πράξη, ήθελε να παρουσιάζει μια αφήγηση μέσω της έκφρασης των χορευτών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εδραιώθηκε το ballet d’action και το μπαλέτο έλαβε πιο δραματική, γλαφυρή και θεατρική διάσταση.

Προχωρώντας στον 19^ο αιώνα, το ballet d’action εξελίχθηκε πολύ γρήγορα στην βασική μορφή του σύγχρονου μπαλέτου. Την εποχή του Ρομαντισμού δημιουργήθηκαν τα κλασικά έργα Giselle και La Sylphide, με κυρίαρχα χαρακτηριστικά της κινησιολογίας την αίσθηση μαγείας και ρευστότητας. Την εποχή αυτή καθιερώθηκε ως νόρμα ο χορός με πουέντ, παπούτσια που επιτρέπουν στις χορεύτριες να χορεύουν στις μύτες των ποδιών τους.

Παράλληλα, με την υποκίνηση του Πέτρου Α΄ της Ρωσίας το γαλλικό μπαλέτο μεταφέρθηκε και στην Ρωσία, με απώτερο σκοπό την πολιτισμική ενίσχυση της χώρας. Στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, o Ρώσος χορευτής Marius Petipa δημιούργησε μια σειρά έργων που κατέχουν διαχρονικό ρόλο στον κόσμο του μπαλέτου. Τα έργα Ο Καριοθραύστης, Η Ωραία Κοιμωμένη, La Bayadère και Η Λίμνη των Κύκνων αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα, όχι μόνο της δουλειάς του Petipa, αλλά και του κλασικού μπαλέτου εν γένει.

Από τον εικοστό αιώνα, σημειώθηκε η άνοδος του μπαλέτου και στην Αμερική. Ο Ρώσος χορογράφος George Balanchine ενίσχυσε τον κλάδο του χορού, ιδρύοντας το New York City Ballet. Δημιουργώντας χορογραφίες και έργα που χαρακτηρίζονται από λιτό ύφος και απουσία πλοκής υιοθέτησε μια νέο-κλασική μορφή που αναγνωρίζεται σήμερα ως “balanchine style”.

Με την πάροδο του χρόνου το μπαλέτο, όπως αναμφίβολα και κάθε τέχνη, εξελίσσεται και μετουσιώνεται, αντικατοπτρίζοντας τις ανάγκες και την αισθητική της κάθε εποχής. Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχει αναδειχθεί ως κυρίαρχο είδος χορού, θέτοντας ισχυρά θεμέλια για κάθε πιθανή μεταβολή που επιφυλάσσει το μέλλον.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• A Brief History of Ballet, pbt.org, διαθέσιμο εδώ
• A Short History of Ballet, australianballet.com.au, διαθέσιμο εδώ
• ballet, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
• Did Ballet Originate in Russia?, russianschoolofballet.com, διαθέσιμο εδώ