Της Ελπίδας Γιατρά,
Εδώ και λίγες εβδομάδες, η κυβέρνηση της Λετονίας εισήγαγε ως υποχρεωτικό μέρος της σχολικής εκπαίδευσης την σκοποβολή. Την ίδια στιγμή, στα ανατολικά σύνορα της χώρας με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, οι αρχές τοποθετούν τα «δόντια του δράκου», αντιαρματικά εμπόδια από μπετόν, δίπλα από συρματοπλέγματα και ναρκοπέδια.
Η ρωσική επιθετικότητα πλέον επηρεάζει και την παιδεία
Η πολιτική ηγεσία της Λετονίας επισημαίνει τον κίνδυνο της ρωσικής επιθετικότητας, ο οποίος αντιμετωπίζεται πλέον ως ρεαλιστικό ενδεχόμενο και όχι ως απλό σενάριο. Η στρατιωτικοποίηση της καθημερινής ζωής, από την παιδεία μέχρι τον αστικό σχεδιασμό, προβάλλεται ως «ανάγκη επιβίωσης», υπό την πιθανολογούμενη ρωσική εισβολή. Όμως, όταν οι έφηβοι μαθαίνουν το πώς να διαχειρίζονται τα όπλα μέσα στις σχολικές αίθουσες, χρειάζεται να κάνουμε ένα βήμα πίσω. Η κατάσταση φαίνεται πως ξεφεύγει, αφού πλέον τα όρια μεταξύ μαθητή και στρατιώτη χάνονται.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η γεωπολιτική συγκυρία είναι δύσκολη. Οι Βαλτικές χώρες, που ανήκουν και στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται απειλή από την Ρωσία. Η εισβολή στην Ουκρανία απέδειξε ότι τα σύνορα δεν είναι πια αυτονόητα, ούτε το διεθνές δίκαιο αδιαμφισβήτητο. Ένα κενό ασφαλείας δημιουργείται, ωστόσο δεν θα έπρεπε να κανονικοποιείται η πολεμική ψυχολογία.
Η παιδεία αποτελεί θεμελιώδη αξία που βασίζεται στην ύπαρξη ειρήνης και δημοκρατίας. Η διατήρησή τους οφείλει να είναι βασικός της στόχος και όταν το σχολείο γίνεται χώρος εκμάθησης στρατιωτικής πειθαρχίας, η δημοκρατία οπισθοχωρεί. Η καλλιέργεια της ανθεκτικότητας των παιδιών και η εκπαίδευσή τους δεν πρέπει να βασίζεται σε στρατιωτικά δεδομένα, ακριβώς γιατί πρόκειται για μία ευαίσθητη και αποφασιστική ηλικία. Η στρατιωτική ετοιμότητα δεν θα έπρεπε να αφορά τους μαθητές. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στην πολιτική αγωγή και τη στρατιωτική εκπαίδευση.
Υπό τη σκιά της «Εθνικής Άμυνας»
Το υπουργείο Άμυνας της Λετονίας καθιέρωσε το μάθημα της «Εθνικής Άμυνας» για όλους τους μαθητές λυκείου, με την υποχρέωση να ολοκληρώνουν και πρακτική εκπαίδευση σε στρατόπεδα. Η συμμετοχή περιλαμβάνει σκοποβολή, χρήση εξοπλισμού και μάθηση τακτικής επιβίωσης. Η επίσημη επιχειρηματολογία βασίζεται στην προετοιμασία των νέων για κάθε ενδεχόμενο. Ουσιαστικά, πρόκειται για «εφέδρους σε αναμονή».
Από το «ποτέ ξανά» στη… στρατικοποίηση των παιδιών
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη δομήθηκε πάνω στην υπόσχεση πως «ποτέ ξανά» δεν θα ζήσουν τα παιδιά της τη φρίκη του πολέμου. Αυτή η υπόσχεση φαίνεται πως αποτελεί παρελθόν, αφού πλέον τα παιδιά της Ευρώπης γίνονται εν δυνάμει στρατιώτες.
Το 2022, ο πρωθυπουργός της Εσθονίας δήλωνε πως «πρέπει να μάθουμε να ζούμε δίπλα σε μια απρόβλεπτη Ρωσία». Δύο χρόνια μετά, τα σχολεία στη Λετονία διδάσκουν στα παιδιά να στοχεύουν. Κι ενώ η κυβέρνηση διαβεβαιώνει πως το μάθημα προωθεί και τις αξίες της συνεργασίας και της εθνικής υπευθυνότητας, δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν σε αυτή τη μεταρρύθμιση ένα προοίμιο στρατιωτικοποίησης ευρύτερης κλίμακας.
Η εικόνα των «δοντιών του δράκου» στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης φέρνει στο μυαλό άλλες εποχές. Εκείνες στις οποίες οι κοινωνίες ήταν κλειστές και οχυρωμένες, χαρακτηριστικά τα οποία υποτίθεται πως δεν χαρακτηρίζουν την Ευρώπη του σήμερα. Η ασφάλεια είναι απαραίτητη, αλλά πρέπει να συνοδεύεται από διαφάνεια, έλεγχο και δημόσιο διάλογο.
Σε όλη την Ευρώπη, ο διάλογος αυτός παραμένει ημιτελής. Τα κράτη λαμβάνουν αποφάσεις υπό το βάρος του φόβου, συχνά χωρίς την απαραίτητη λογοδοσία. Κι όμως, δεν υπάρχει μεγαλύτερο ζήτημα από το πώς εκπαιδεύεις τους πολίτες σου. Αν ο φόβος κυριαρχήσει στην παιδεία, τότε έχει ήδη νικήσει.
Η Λετονία δεν είναι η μόνη που ακολουθεί αυτή την πορεία. Στην Πολωνία και στη Λιθουανία, παρόμοιες πρωτοβουλίες βρίσκονται υπό συζήτηση ή εφαρμογή. Πρόκειται για μια ολόκληρη πολιτική στροφή. Όμως, το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να θωρακίσουμε τις κοινωνίες μας. Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να το κάνουμε χωρίς να καταστρέψουμε αυτό που θέλουμε να προστατεύσουμε: την ελευθερία, την παιδεία, τη ζωή χωρίς φόβο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Εκπαίδευση σκοποβολής σε σχολεία, δόντια δράκου στα σύνορα: προετοιμασία Λετονίας για έκτακτη ανάγκη, Euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- National defense to be compulsory subject in Latvian schools, eng.lsm.lv, διαθέσιμο εδώ
