Της Δήμητρας Βασιλείου,
Σε μια εποχή όπου η μόδα δεν περιορίζεται στο ύφασμα, αλλά επεκτείνεται και σε pixels, η ερώτηση «ποιος κατέχει το ψηφιακό ρούχο;» παύει να είναι θεωρητική και αποκτά ουσιαστική νομική βαρύτητα.
Η νέα εποχή της μόδας
Η ψηφιακή μόδα (digital fashion) είναι η δημιουργία ενδυμάτων που υπάρχουν αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή. Από φίλτρα που «φοριούνται» σε φωτογραφίες, μέχρι μοναδικά 3D ρούχα για avatars σε metaverse πλατφόρμες, η νέα αυτή αγορά γνωρίζει εκρηκτική ανάπτυξη. Αλλά σε ποιόν ανήκει το ρούχο που δεν υπάρχει στη πραγματική ζωή;
Πνευματικά Δικαιώματα και Δημιουργός
Η δημιουργία ενός εικονικού ρούχου πρόκειται για πρωτότυπο έργο λόγου ή τέχνης, υπάγεται καταρχήν στην προστασία του Ν. 2121/1993 «Περί Πνευματικής Ιδιοκτησία», καθώς και της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ της ΕΕ, που ενσωματώθηκε στον ελληνικό νόμο. Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 1 του ως άνω νόμου: «Ο δημιουργός ενός πρωτότυπου έργου λόγου, τέχνης ή επιστήμης αποκτά πνευματική ιδιοκτησία επ’ αυτού αυτοδικαίως και χωρίς καμία διατύπωση». Ως εκ τούτου, ο σχεδιαστής ή 3D καλλιτέχνης virtual ρούχου θεωρείται εξαρχής δικαιούχος, εφόσον το δημιούργημα έχει δημιουργικό ύφος και ατομικότητα. Η απόκτηση ενός ψηφιακού ρούχου, είτε ως NFT, είτε μέσω πλατφόρμας, δε συνεπάγεται μεταβίβαση της πνευματικής ιδιοκτησίας, παρά μόνο παραχώρηση περιορισμένης άδειας χρήσης (license). Η νομολογία τόσο του ΔΕΕ όσο και του Αρείου Πάγου το επιβεβαιώνει.
Συγκεκριμένα, το ΔΕΕ στην απόφαση του CJEU, UsedSoft GmbH v Oracle International Corp., C‑128/11, επισημαίνει πως η μεταβίβαση άυλου αντιγράφου (software) δεν σημαίνει αναγκαστικά μεταβίβαση πνευματικών δικαιωμάτων, εκτός αν υπάρχει ρητή συμφωνία. Ο Άρειος Πάγος, με τη σειρά του, στην απόφαση ΑΠ 2123/2014 τονίζει πως «Η πώληση αντιτύπου έργου δεν επηρεάζει την πνευματική ιδιοκτησία επί του έργου, εκτός αν προβλέπεται ρητά η μεταβίβασή της». Άρα, ο αγοραστής ενός NFT ή χρήστης μιας AR εφαρμογής δεν αποκτά κάτι περισσότερο από το δικαίωμα περιορισμένης χρήσης, συχνά με απαγόρευση εμπορικής εκμετάλλευσης ή τροποποίησης.
Το ειδικό καθεστώς των NFTs
Τα NFTs (Non–Fungible Tokens) δεν προστατεύονται αυτοτελώς από τη νομοθεσία πνευματικής ιδιοκτησίας. Το περιεχόμενό τους μπορεί να είναι πνευματικό έργο, αλλά το token καθαυτό αποτελεί ψηφιακή εγγραφή σε blockchain, όχι το έργο. Ποια όμως η διαφορά ανάμεσα σε token και περιεχόμενο;
Η μεταβίβαση του NFT δεν μεταβιβάζει αυτόματα πνευματικά δικαιώματα ή συγγενικά δικαιώματα, εκτός αν αυτό προβλέπεται ρητά στη smart σύμβαση ή σε συμπληρωματική συμφωνία. Η άδεια χρήσης, στη συνέχεια, ρυθμίζεται από τους όρους χρήσης των πλατφορμών (Terms of Use), που λειτουργούν ως ιδιωτικές συμβάσεις. Για παράδειγμα, η TheFab προσφέρει NFTs με περιορισμένο δικαίωμα προβολής και όχι εμπορικής εκμετάλλευσης, η DressForU δίνει προσωρινή μη αποκλειστική άδεια για χρήση σε φωτογραφίες.
Η νομική τους ερμηνεία βασίζεται στη σύμβαση άδειας χρήσης έργου, όπως προβλέπεται στα άρθρα 13-18 Ν2121/1993. Η υφιστάμενη νομοθεσία, αν και λειτουργική, δεν ρυθμίζει επαρκώς το καθεστώς των εικονικών ενδυμάτων. Γι’ αυτό προτείνεται η νομοθετική παρέμβαση σε εθνικό ή ενωσιακό επίπεδο, που θα προβλέπει σαφώς την ιδιοκτησία, μεταβίβαση και χρήση ψηφιακών δημιουργημάτων, ο καθορισμός ελαχίστων απαιτήσεως για άδειες NFTs σε σχέση με το περιεχόμενο (έργο τέχνης, 3D μοντέλο κ.λπ.) και τέλος, η καταχώρηση δικαιωμάτων σε αντίστοιχα μητρώα πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε να διασφαλίζεται η τεκμηρίωση της δημιουργίας.
Η ψηφιακή μόδα, λοιπόν, εισάγει νέα δεδομένα και αναδεικνύει την ανάγκη προσαρμογής του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία. Ο χρήστης μπορεί να «φορά» ένα ψηφιακό ρούχο, αλλά ο δημιουργός παραμένει δικαιούχος, εκτός αν υπάρξει ρητή μεταβίβαση. Στο νέο αυτό περιβάλλον, η νομική σαφήνεια είναι το ίδιο απαραίτητη όσο και η δημιουργικότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Διονυσία Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2024
