Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, σηματοδοτώντας την απαρχή του αγώνα για την ανεξαρτησία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η έναρξη της Επανάστασης ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων διεργασιών, τόσο στο εσωτερικό της υπόδουλης Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό, όπου υπήρχε ελληνισμός. Το γεγονός αυτό ενέπνευσε πολλούς λαούς, οι οποίοι βρίσκονταν υπό ξένη κυριαρχία και αυτοί με τη σειρά τους να επιδιώξουν απελευθέρωση και αυτοκυριαρχία. Επιπλέον, έθεσε τις βάσεις για τη συγκρότηση ενός νέου, ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, ενώ επηρέασε τις πολιτικές ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου.
Τόσο στον 18ο αιώνα όσο και στις αρχές του 19ου αιώνα, η Ευρώπη βίωσε μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές με την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση να έχουν πρωταρχικό ρόλο, εμπνέοντας τους υπόδουλους λαούς. Παράλληλα, η άνοδος του ελληνικού εμπορίου, η ανάπτυξη της αστικής τάξης και η ενίσχυση των ελληνικών κοινοτήτων στο εξωτερικό συνέβαλαν στη διάδοση των επαναστατικών ιδεών. Οι Έλληνες λόγιοι και διανοούμενοι, οι οποίοι ζούσαν στη Δυτική Ευρώπη, προώθησαν τις αρχές του Διαφωτισμού και ενίσχυσαν την ιδέα της εθνικής αφύπνισης. Σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας Βελεστινλής, εργάστηκαν ακράδαντα για την πνευματική προετοιμασία της Επανάστασης.
Η Φιλική Εταιρεία, μια μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τους Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ, είχε καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία του αγώνα. Με τη στρατολόγηση Ελλήνων από διάφορα κοινωνικά στρώματα και τη μυστική δικτύωση με ισχυρούς παράγοντες της εποχής, η Φιλική Εταιρεία κατάφερε να διαδώσει το επαναστατικό πνεύμα σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο. Οι επαφές της με Ρώσους αξιωματούχους και οι ελπίδες για υποστήριξη από τον Τσάρο, αποτέλεσαν σημαντικό παράγοντα στην ενίσχυση του αγώνα.
Οι Έλληνες έμποροι στήριξαν οικονομικά την προετοιμασία της Επανάστασης, ενώ τα ελληνικά ναυτικά κέντρα, όπως η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά, διαδραμάτισαν καίριο ρόλο στην ενίσχυση του αγώνα. Παράλληλα, οι θρησκευτικοί ηγέτες είχαν αμφιλεγόμενο ρόλο, με κάποιους να υποστηρίζουν την επανάσταση και άλλους να τηρούν πιο ουδέτερη στάση υπό το φόβο των αντιποίνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η επανάσταση ξεκίνησε επίσημα στις 24 Φεβρουαρίου 1821, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, κήρυξε την εξέγερση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, σημερινή Ρουμανία και Μολδαβία, με την προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος». Αν και η εξέγερση καταστάλθηκε, αποτέλεσε το έναυσμα για την έναρξη του αγώνα στην ελληνική χερσόνησο.
Στις 25 Μαρτίου 1821, σύμφωνα με την παράδοση, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης στη Μονή της Αγίας Λαύρας, γεγονός που καθιερώθηκε ως η επίσημη ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης. Ωστόσο, ήδη από το Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1821, εξεγέρσεις ξέσπασαν σε διάφορες περιοχές, όπως στη Μάνη, την Καλαμάτα, τη Στερεά Ελλάδα και τα νησιά. Οι πρώτες στρατιωτικές συγκρούσεις είχαν ποικίλα αποτελέσματα. Ωστόσο, η αντίσταση των Ελλήνων συνεχίστηκε δυναμικά.
Οι πρώτες νίκες των Ελλήνων, όπως η απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου και η Άλωση της Τριπολιτσάς το Σεπτέμβριο του 1821, έδωσαν ώθηση στον αγώνα. Παρά τις εσωτερικές συγκρούσεις και τις δυσκολίες, η Επανάσταση διατηρήθηκε και σταδιακά ενισχύθηκε, με τους αγωνιστές να καταφέρνουν σημαντικές νίκες κατά των Οθωμανών.
Ένα από τα πιο καθοριστικά γεγονότα ήταν η καταστροφή της Χίου το 1822 από τα οθωμανικά στρατεύματα, γεγονός που συγκλόνισε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και ενίσχυσε τη διεθνή υποστήριξη προς την ελληνική υπόθεση. Το 1824, η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) άρχισε να καθίσταται καθοριστική για την πορεία του αγώνα. Παράλληλα, η οργάνωση του ελληνικού κράτους άρχισε να αποκτά δομές, με τη θέσπιση πολιτικών οργανισμών και την εκλογή διοικητικών σωμάτων.
Η υποστήριξη των φιλελληνικών κινημάτων σε όλη την Ευρώπη είχε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Επανάστασης. Πολλοί Ευρωπαίοι, εμπνευσμένοι από τον αγώνα των Ελλήνων, συμμετείχαν ενεργά, τόσο ως εθελοντές, όσο και με οικονομική βοήθεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Λόρδος Βύρων, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην ελληνική υπόθεση.
Η καθοριστική στιγμή ήρθε το 1827, όταν ο ενωμένος στόλος των Μεγάλων Δυνάμεων κατέστρεψε τον οθωμανικό και αιγυπτιακό στόλο στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Το γεγονός αυτό επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις και οδήγησε στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου το 1830, που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δεν ήταν απλώς μια στρατιωτική εξέγερση, αλλά ένας πολύπλευρος αγώνας για ελευθερία, αυτοδιάθεση και εθνική ταυτότητα. Η γενναιότητα και η αυτοθυσία των αγωνιστών άφησαν μια κληρονομιά, η οποία συνεχίζει να εμπνέει τον ελληνικό λαό μέχρι σήμερα. Η Επανάσταση, επομένως, έδειξε τη δύναμη της εθνικής ενότητας και του αγώνα για δικαιοσύνη, ενώ αποτέλεσε την απαρχή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βακαλόπουλος Απόστολος (2008), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (τόμος ΣΤ’), εκδ. Ηρόδοτος
- Δημήτρης Φωτιάδης (2018), Η Επανάσταση του 1821 (Τρίτος Τόμος), εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ.Ι.
- George Finlay (2021), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης (Τρίτος Τόμος), Αθήνα: Το Βήμα
- Η επανάσταση του 1821, foundation.parliament.gr, διαθέσιμο εδώ
