Η ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου: Το Ανατολικό και Δυτικό μπλοκ

Της Σοφίας Τάνα,

Οι λέξεις και οι ορισμοί των εννοιών στις επιστήμες λογίζονται ως θέματα υψίστης σημασίας, καθώς λεπτές διαφορές στις αποχρώσεις των εννοιών μπορούν να διαφοροποιήσουν εντελώς το πλαίσιο αναφοράς μέσα στο οποίο χρησιμοποιούνται. Κατά το διαχωρισμό μεταξύ χώρου και τόπου λοιπόν σύμφωνα με το Michel de Certeau ο τόπος λογίζεται ως ένα σταθερό σημείο, ενώ ο χώρος ως ένας «εφαρμοσμένος τόπος» σε συνεχή κίνηση. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, τα σύνορα χαρακτηρίζονται ως σταθεροί γεωγραφικοί τόποι που ενεργοποιούνται με τη κινητικότητα των ανθρώπων μέσα σ’ αυτά. Αν κοιτάξουμε τα πράγματα από μία ψυχρή ματιά βασιζόμενοι καθαρά σε ιστορικά γεγονότα εύκολα παρατηρούμε ότι η λέξη «τείχος» είναι συνυφασμένη με το όνομα της πόλης του Βερολίνου. Το Τείχος του Βερολίνου λοιπόν είναι ένα σύνορο που χάραξε με ανεξίτηλα γράμματα το όνομα του στην ευρωπαϊκή ιστορία και αποτέλεσε καμπή τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μετά το πέρας των έντονων εχθροπραξιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Συνόδου της Γιάλτας, η ηττημένη Γερμανία διαιρέθηκε σε τέσσερις ζώνες κατοχής με τις νικήτριες δυνάμεις, Ηνωμένες Πολιτείες, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Σοβιετική Ένωση να αναλαμβάνουν διοικητικό ρόλο σε αυτές. Απόρροια του διαχωρισμού αυτού αποτέλεσε η δημιουργία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΟΔΓ) εντός της τριπλής ζώνης αποτελούμενη από τις γαλλικές, βρετανικές και γερμανικές ζώνες. Λίγο καιρό αργότερα ακολούθησε η σχηματοποίηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ), που βρισκόταν κάτω από σοβιετικό έλεγχο. Με την ίδρυση των δύο αυτών κρατών στο εσωτερικό της Γερμανίας η πολιτική διαίρεση της πρωτεύουσας του Γ΄ Ράιχ λογιζόταν πλέον ως καθολικά παγιωμένη. Οι νικητές σύμμαχοι προχώρησαν στη συνέχεια στη διαίρεση του Βερολίνου σε τέσσερις ζώνες, ενώ κρίνονταν ως ανεξάρτητο των κρατών της ΟΔΓ και της ΛΔΓ. Η άλλοτε γερμανική πρωτεύουσα μετατράπηκε έτσι σε μήλο της έριδος μεταξύ της κομμουνιστικής Σοβιετικής Ένωσης και της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μέχρι το 1961 το Βερολίνο παρέμενε ουσιαστικά μία αδιάσπαστη πόλη χωρισμένη αποκλειστικά και μόνο από νοητές γραμμές. Παρατηρούνταν όμως ένα φαινόμενο που δυσαρεστούσε την ανατολική πλευρά, μία αδιάκοπη μετανάστευση Ανατολικογερμανών προς την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας στο Δυτικό Βερολίνο. Για να αντιμετωπιστεί το μαζικό αυτό φαινόμενο μετακίνησης πληθυσμού, η κυβέρνηση της ανατολικής Γερμανίας προέβη στην οριστική απαγόρευση εξόδου των πολιτών της προς την αντίπαλη δυτική πλευρά χωρίζοντας την πόλη σε δύο μέρη με την παράταξη στρατού (13 Αυγούστου 1961). Αυτή ήταν και η αρχή του τέλους, το μέλλον φάνταζε δυσοίωνο με τις σκέψεις για την έκβαση της κατάστασης να ωχριούν μπροστά σ’ αυτό που επρόκειτο να ακολουθήσει. Για 28 ολόκληρα χρόνια οι πολίτες του γερμανικού κράτους όντας διχασμένοι, αναγνώριζαν το Τείχος του Βερολίνου όχι απλώς ως ένα σύνορο μεταξύ δύο χωρών, όχι ως μία συνοριακή γραμμή μεταξύ δύο τομέων της χώρας, αλλά ως ένα φραγμό που συμβόλιζε τη διαίρεση του κόσμου σε δυτικό και ανατολικό.

Τα σχέδια για την ανέγερση του τείχους κρατούνταν ως επτασφράγιστο μυστικό από την ανατολικογερμανική κυβέρνηση, η οποία βυσσοδομούσε ακόμα και σε βάρος των ίδιων της των πολιτών. Το τείχος ήταν η λύση που μπόρεσε να σκαρφιστεί το κομμουνιστικό κίνημα της Ανατολικής Γερμανίας προσπαθώντας απεγνωσμένα να εγκλωβίσει στην ουσία τους κατοίκους του. Προωθούσε την απόφαση του με τη δικαιολογία πως αν δεν προέβαινε σε μια τέτοια κίνηση, το ανατολικό Βερολίνο θα αδυνατούσε να στηριχθεί πλέον στην οικονομία του, με αποτέλεσμα να μη δύναται να εκπληρώσει τις οικονομικές του υποχρεώσεις. Η εντολή για την ανέγερση του τείχους δόθηκε από το Ενιαίο Σοσιαλιστικό κόμμα (SED) που αποτελούσε και το κυβερνών κόμμα της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας κάτω από το βλέμμα των αστυνομικών και των στρατιωτών. Εθελοτυφλούσαν πιστεύοντας ότι με τον εγκλεισμό του ο λαός τους θα παρέμενε ακλόνητα πιστός στο όνομα τους σπάζοντας ταυτόχρονα κάθε δεσμό επιρροής από τους δυτικούς. Αδημονούσαν να κάνουν πράξη το μεγαλοφυές σχέδιό τους πιστεύοντας πως έτσι θα ανέβαιναν στο βάθρο του πλήρη ελέγχου.

Παρά τις τιτάνιες προσπάθειες της ανατολικογερμανικής κυβέρνησης να αποκρύψει τα σχέδια για την ανέγερση του Τείχους και της λήψης περαιτέρω πιο αυστηρών και βάναυσων μέτρων για τον αποκλεισμό του δυτικού Βερολίνου, οι μυστικές υπηρεσίες των Δυτικών Συμμάχων και η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πληροφοριών (BND) της δυτικής Γερμανίας λάμβαναν συνεχώς σχετικές πληροφορίες μέσω διαρροών.

Έτσι, τη νύχτα της 12^ης προς τη 13^η Αυγούστου 1961 άρχισε να υψώνεται ανάμεσα στα δύο τμήματα του Βερολίνου ένα διαχωριστικό αγκαθωτό συρματόπλεγμα το οποίο σταδιακά έδινε τη θέση του σε ένα σύμπλεγμα από σειρές τείχους, ενισχυμένους φράχτες, θέσεις βολής και πύργους ελέγχου. Το τείχος μήκους 150χλμ. Σηματοδοτούσε την άνευ γυρισμού ρήξη μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτική πλευράς. Οι πολίτες του Ανατολικού τμήματος πλέον απαγορεύεται να μεταβούν στο Δυτικό. Πέραν όλων αυτών από τις 20 Σεπτεμβρίου ξεκινά η υποχρεωτική εκκένωση των οικημάτων που υπήρχαν στην περιοχή των συνόρων και παράλληλα σταμάτησαν οι υπηρεσίες του μετρό και των τοπικών σιδηροδρόμων μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου. Έντονη ήταν η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στην σχετική απόφαση.

Προκειμένου να επέλθει η ηρεμία, ο τότε καγκελάριος της δυτικής Γερμανίας Konrad Adenauer κάλεσε τους πολίτες να ηρεμήσουν μέσα από μια συνέντευξή του, δηλώνοντας: «Τώρα, όπως πάντα, είμαστε στενά συνδεδεμένοι με τους Γερμανούς της Σοβιετικής Ζώνης και το Ανατολικό Βερολίνο. Είναι και παραμένουν Γερμανοί, αδελφοί και αδελφές μας. Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση παραμένει σταθερά προσηλωμένη στο στόχο της γερμανικής ενότητας». Παρόμοια ήταν και η αντίδραση του J.F.Kennedy όπου το 1963 ως ένδειξη συμπαράστασης μίλησε στην πλατεία Rudolph Wilde στο Βερολίνο. Τελειώνοντας το λόγο του πρόσθεσε τη φράση «Ich bin ein Berliner» (Είμαι ένας βερολινέζος) ξεσηκώνοντας τον κόσμο που είχε συγκεντρωθεί εκεί, στηρίζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο τον αγώνα για την ελευθερία των κατοίκων του ανατολικού Βερολίνου. Το Βερολίνο είχε χωριστεί οριστικά στα δύο και οι κάτοικοί του έπρεπε να μάθουν να ζουν σα «ξένοι στην ίδια πόλη».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Tusa, A., (1996). The Last Division: Berlin and the Wall. Hodder & Stoughton: London.
• Ross, C.,(2004). East Germans and the Berlin Wall: Popular Opinion and Social Change before and after the Border Closure of August 1961: Journal of Contemporary History
• Kellerhoff, S.F., (2011). Als Ulbricht sein größtes Geheimnis ausplauderte, Berliner Morgenspot, 13.06.2011, Rueger, F., Kennedy, Adenauer and the Making of the Berlin Wall 1958-1961: Stanford University.