Της Δήμητρας Ψύλλια,
Ο καρκίνος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις για τη σύγχρονη ιατρική, καθώς παραμένει μία από τις κύριες αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας παγκοσμίως. Παρά τις μεγάλες επιστημονικές εξελίξεις, ο καρκίνος εξακολουθεί να προκαλεί φόβο, κυρίως λόγω της πολυπλοκότητας της νόσου αλλά και της αβεβαιότητας γύρω από τα αίτιά της. Ένα από τα ερωτήματα που απασχολεί πολλούς ανθρώπους είναι κατά πόσο ο καρκίνος είναι κληρονομικός, δηλαδή αν μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, ή αν εμφανίζεται κυρίως λόγω εξωτερικών παραγόντων.
Τι είναι ο καρκίνος;
Με απλά λόγια, ο καρκίνος είναι το αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης διαίρεσης και ανάπτυξης κυττάρων που έχουν υποστεί γενετικές βλάβες. Τα κύτταρα αυτά χάνουν τον φυσιολογικό έλεγχο του κύκλου ζωής τους και σχηματίζουν όγκους, οι οποίοι μπορεί να διηθήσουν τους γύρω ιστούς και να δώσουν μεταστάσεις. Η διαδικασία αυτή ξεκινά με αλλοιώσεις στο DNA, οι οποίες συσσωρεύονται σταδιακά και μεταβάλλουν κρίσιμα γονίδια που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό, την απόπτωση και την επιδιόρθωση του DNA.
Ρόλος του περιβάλλοντος
Η πλειοψηφία των περιπτώσεων καρκίνου δεν οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες, αλλά σε περιβαλλοντικούς και τρόπου ζωής. Το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, η έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες και η ακτινοβολία είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου. Επίσης, ιογενείς λοιμώξεις, όπως ο ιός HPV, μπορούν να συνδεθούν με συγκεκριμένους τύπους καρκίνου, όπως ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Αυτοί οι παράγοντες επιδρούν πάνω στο γενετικό υλικό των κυττάρων και αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης μεταλλάξεων.
Κληρονομικότητα και γενετική προδιάθεση
Παρόλα αυτά, υπάρχει και η διάσταση της κληρονομικότητας. Περίπου 5-10% όλων των καρκίνων αποδίδονται σε κληρονομικές γενετικές μεταλλάξεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο γεννιέται με ένα μεταλλαγμένο γονίδιο που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2, οι οποίες και συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών. Αντίστοιχα, το σύνδρομο Lynch, που οφείλεται με τη σειρά του σε μεταλλάξεις γονιδίων επιδιόρθωσης του DNA, σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα καρκίνου του παχέος εντέρου.
Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η ύπαρξη κληρονομικής μετάλλαξης δεν σημαίνει πως ο καρκίνος είναι βέβαιος. Απλώς αυξάνεται η πιθανότητα εκδήλωσής του. Γι’ αυτόν τον λόγο, η γενετική συμβουλευτική και οι προληπτικοί έλεγχοι έχουν μεγάλη σημασία. Ένα άτομο που γνωρίζει ότι φέρει μια τέτοια μετάλλαξη μπορεί να παρακολουθείται συστηματικά, ώστε αν αναπτυχθεί καρκίνος, να εντοπιστεί σε πρώιμο στάδιο.
Ο συνδυασμός γονιδίων και περιβάλλοντος
Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ένα άτομο μπορεί να έχει γενετική προδιάθεση αλλά να μην εκδηλώσει ποτέ τη νόσο, εάν ακολουθεί έναν υγιεινό τρόπο ζωής και περιορίζει την έκθεσή του σε καρκινογόνους παράγοντες. Από την άλλη, ακόμα και χωρίς οικογενειακό ιστορικό, η μακροχρόνια έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση καρκίνου.
Συμπέρασμα
Ο καρκίνος δεν είναι αποκλειστικά κληρονομικός. Οι περισσότερες μορφές του σχετίζονται με περιβαλλοντικούς παράγοντες, αν και ένα μικρό αλλά σημαντικό ποσοστό προέρχεται από κληρονομικές μεταλλάξεις. Η κατανόηση αυτής της διπλής φύσης της νόσου μάς βοηθά να εστιάσουμε τόσο στην πρόληψη, μέσω υγιεινών συνηθειών, όσο και στη σωστή γενετική διερεύνηση σε οικογένειες με αυξημένο ιστορικό. Έτσι, ο συνδυασμός επιστημονικής γνώσης και ατομικής ευθύνης μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη μείωση του φορτίου του καρκίνου στη σύγχρονη κοινωνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Genetics and Cancer, American Cancer Society, διαθέσιμο εδώ
- The cancer genome, Nature, διαθέσιμο εδώ
- Genetic/familial high-risk assessment: breast, ovarian, and pancreatic, JNCCN, διαθέσιμο εδώ
- Hereditary colorectal cancer. New England Journal of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Cancer genome landscapes, Science, διαθέσιμο εδώ
