Του Γιώργου Γιαννούλη,
Δεν είναι λίγες οι φορές που παρατηρείται δυσκολία στην εφαρμογή διακηρυγμένων στόχων, Νόμων, αποφάσεων. Πράγματι, σε μια Κοινωνία, υπάρχουν φάσεις από τις οποίες πρέπει να περάσει ένα πρόβλημα, ώστε να φθάσει στο κέντρο εξουσίας, να διατυπωθούν προτάσεις, να γίνει αναζήτηση λύσεων, να ληφθεί η απόφαση και να μπορέσει να εφαρμοσθεί αφού περάσει από επιμέρους διαδικασίες. Πώς διαμορφώνεται, τελικά, η ατζέντα; Όλα αυτά, εξετάζονται στο συγκεκριμένο άρθρο.
Ο Κύκλος της Δημόσιας Πολιτικής
Στη Διοικητική Επιστήμη, υπάρχει ο λεγόμενος Κύκλος της Δημόσιας Πολιτικής, ή αλλιώς, το «κύκλωμα» πολιτικής (policy cycle). Είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς συναφών και αλληλένδετων φάσεων σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση μιας δημόσιας πολιτικής, σύμφωνα με την ορολογία του W. Dunn. Τα στάδια του εν λόγω κύκλου είναι πέντε: η δόμηση/αποτύπωση του προβλήματος, η διερεύνηση και στάθμιση των εναλλακτικών λύσεων, ο προσδιορισμός και η επιλογή της προτιμητέας λύσης και η στοχοθέτηση αυτής, η εκτέλεση και η εφαρμογή της και η αξιολόγηση/αποτίμηση των αποτελεσμάτων. Υπάρχει, βέβαια, και ένα έκτο στάδιο η λήξη του προγράμματος (program termination), το οποίο, αμφισβητείται υποστηρικτές τής κατά στάδια προσέγγισης, αφού αφορά την ακύρωσή του διότι είτε έχει επιτευχθεί ο σκοπός είτε έχει αποτύχει η προτεινόμενη πολιτική.
Δόμηση του προβλήματος
Είναι αναγκαίο να εντοπισθεί το πρόβλημα με τις πραγματικές του διαστάσεις, ώστε να μπορέσει να μεταφερθεί από τους αρμόδιους παράγοντες στο κέντρο λήψης αποφάσεων, (στο κέντρο εξουσίας). Η αποτύπωση του ζητήματος, ως πρώτο στάδιο, θα συμβάλει και στην αντίστοιχη λήψη της ορθότερης απόφασης στη συνέχεια. Αν γίνει λάθος σε αυτό το στάδιο, δεν θα έχουμε πραγματική αντίληψη του ζητήματος και θα οδηγηθούμε σε αποτυχία αντιμετώπισής του.
Το πρόβλημα έχει τέσσερις (4) άξονες: την αναγνώριση και την καταγραφή των παραγόντων που συμμετέχουν, δηλαδή των μετόχων (άνθρωποι, οργανώσεις), των εμπλεκομένων στο πρόβλημα και οι οποίοι θα υποστούν και τις συνέπειες στο άμεσο μέλλον. Επίσης, πρέπει να διατυπωθούν ξεκάθαρα τα αιτήματα των μετόχων του προβλήματος, δηλαδή τι επιδιώκουν, ποιοι είναι οι στόχοι τους. Ακόμη, χρειάζεται να φανεί πού βασίζονται αυτές οι αξιώσεις, δηλαδή να προσδιοριστεί μια βάση νομιμοποίησής τους. Όλα νοηματοδοτούνται, καθώς χρειάζεται η κατανόηση των πραγμάτων. Τέταρτο στάδιο είναι η ανάλυση επιπτώσεων, με τις εκδοχές των μετόχων. Να σημειωθεί ότι είναι απαραίτητη και η διαβούλευση, προκειμένου να περιγραφεί η βέλτιστη κατάσταση για τον κάθε μέτοχο στο πρόβλημα (speculative mode).
Προχωρώντας, θα πρέπει να καταγραφούν οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνονται. Εδώ, το πρόβλημα χαρτογραφείται. Καλό θα είναι να προηγείται σχετική συζήτηση, και να μην υπερισχύει μια αντίληψη περί μοναδικότητας εκδοχής, κάτι το οποίο, σύμφωνα με τον Μίτροφ, είναι «συνταγή αποτυχίας».
Τρίτο βήμα είναι η στοχοθεσία. Αφού έχουν παρουσιαστεί όλες οι εναλλακτικές λύσεις στο προηγούμενο στάδιο, αναζητείται η βέλτιστη και η πιο αποδεκτή λύση με βάση κάποια κριτήρια, όπως η αποτελεσματικότητα, η ανάλυση κόστους-οφέλους, κ.λπ. Αυτά τα κριτήρια, δείχνουν την ποιότητα της επιλογής και από τον βαθμό επιτυχούς υλοποίησής της θα κριθεί και η ίδια η απόφαση για την επίλυση του προβλήματος.
Τέταρτον, αρχίζει να εκτελείται η επικρατούσα πρόταση. Εδώ, παίζει ρόλο και κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον, προκειμένου να τελεσφορήσει η διαδικασία υλοποίησης της απόφασης. Όταν δεν εφαρμόζεται μια απόφαση, είναι και θέμα συνθηκών.
Πέμπτο στάδιο του Κύκλου Δημόσιας Πολιτικής είναι η αξιολόγηση και η αποτίμηση. Πλέον, έχει φανεί η επιτυχία ή μη, της λύσης που επιλέχθηκε. Με την ανατροφοδότηση, φαίνονται τα ζητήματα που υπάρχουν και μπορεί να υπάρξει διόρθωση. Ακόμη, γίνεται αντιληπτή η ενδεχόμενη απόκλιση μεταξύ του στόχου και του αποτελέσματος.
Οι φάσεις της Κυβερνητικής Ατζέντας
Στην κυβερνητική ατζέντα θα εγγραφούν τα προβλήματα που έχει η Κοινωνία. Όπως έχει υποστηριχθεί από τους Cobb, Ross και Ross, διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: την τυπική/θεσμική (formal) και τη δημόσια/συστημική (public). Στην πρώτη εγγράφονται τα σημαντικά ζητήματα από τους πολιτικούς δρώντες, ενώ στη δεύτερη εκείνα που αφορούν ευρύτερα την Κοινωνία.
Τέσσερις είναι οι παράγοντες που διαμορφώνουν την Ατζέντα και μπορούν να ευνοούν την πρόσβαση των δρώντων σε αυτήν. Αρχικά, υπάρχει ένας δρων που είναι υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεων και λογοδοτεί σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Για παράδειγμα, ένας βουλευτής μπορεί να ήταν στο παρελθόν δρων ενός επαγγελματικού κλάδου. Δεύτερον, υπάρχουν κάποιες ομάδες που υπερέχουν έναντι άλλων. Η κινητοποίηση για ένα ζήτημα είναι ταχύτερη και, κατά συνέπεια, ευκολότερη η εγγραφή στην ατζέντα. Τα μέσα που μπορεί να έχουν είναι υλικά, συμβολικά ή και οργανωτικά με χαρακτηριστικό παράδειγμα να αποτελούν οι κατασκευαστές στα προγράμματα εξοπλισμών. Τρίτον, η θέση μιας ομάδας μπορεί να τη βοηθήσει στην προβολή και διάδοση αιτημάτων της. Κάτι τέτοιο είναι η δημοσιοποίηση μέσω των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας/Ενημέρωσης. Τέταρτον, υπάρχουν κάποιες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι γιατροί ή οι αγρότες, που επηρεάζουν πιο εύκολα την Κοινωνία, καθώς η ίδια έχει θετική εικόνα για εκείνες. Συνεπώς, η διεκδίκηση υλοποίησης των αιτημάτων τους, συνήθως, είναι ευρέως αποδεκτή από μια πλατιά βάση πολιτών εντός της Κοινωνίας.
Σύμφωνα με τον Thomas Birkland, τα επίπεδα της Ατζέντας σχετίζονται ένα ευρύ φάσμα που ξεκινά από το «σύμπαν της Ατζέντας» (Agenda universe) και φθάνει μέχρι και την απόφαση. Ο Birkland στο σχετικό του άρθρο αναφέρεται στο «σύμπαν της Ατζέντας», ως το σύνολο των ιδεών μιας Κοινωνίας που μπορεί να μπουν στον δημόσιο διάλογο. Αυτό το σύνολο χρησιμεύει για να εμφανισθούν τα ζητήματα που απασχολούν την Κοινωνία και χρήζουν συζήτησης. Και σε αυτό το σημείο, προκύπτει η πολιτική αντιπαράθεση ακριβώς διότι καμία ατζέντα δεν δύναται να καλύψει τα αιτήματα ολόκληρης της Κοινωνίας. Οι δυνάμεις ανταγωνίζονται ώστε να προωθήσουν τα δικά τους ζητήματα ως πρώτη προτεραιότητα.
Έτσι, από τα προβλήματα που βρίσκονται πλέον στη δημόσια ατζέντα, κάποια θα εγγραφούν στη θεσμική, ύστερα από την προσέλκυση της κυβερνητικής προσοχής. Λιγότερα θα φθάσουν στην ατζέντα των αποφάσεων (decision agenda), δηλαδή στο στάδιο πριν από τη νομοθέτηση και την υλοποίηση. Το τελικό στάδιο είναι ο «πυρήνας» της ατζέντας, δηλαδή το σημείο που έχει αποφασιστεί ήδη η δράση από την πλευρά της Κυβέρνησης, όπως με την παρουσίαση ενός νομοσχεδίου και την εισαγωγή του προς ψήφιση στη Βουλή.
Άρα, έχουμε τρία επίπεδα: τα Προγράμματα (προεκλογικά), οι προγραμματικές δηλώσεις (αμέσως μετά την εκλογή) και η νομοθέτηση. Πρόκειται, δηλαδή, αντίστοιχα, για τη δημόσια ατζέντα, τη θεσμική ατζέντα και την ατζέντα των αποφάσεων.
Κλείνοντας, είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι πέραν των αντιλήψεων που έχουν διατυπωθεί στη διοικητική επιστήμη που, βεβαίως, είναι χρήσιμο εργαλείο για τη διοίκηση και την κοινωνία, κάθε κυβέρνηση θα πρέπει να έχει πειθώ και σωστή επικοινωνιακή και ικανή ομάδα αν θέλει, πραγματικά, να εφαρμόζει σοβαρές μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να αξιοποιούνται πλήρως οι ευκαιρίες. Χρειάζονται βήματα σωστά, ώστε η Κοινωνία να βλέπει αποτελέσματα και να προοδεύει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Διαμόρφωση της Κυβερνητικής Ατζέντας κατά την τελευταία δεκαετία: Θεωρία και Πράξη, openarchives.gr, διαθέσιμο εδώ
