Της Μαρίας Μανουσίδου,
Η μετανάστευση από τη Μέση Ανατολή έχει προκαλέσει συνεχιζόμενες συζητήσεις γύρω από την πολιτιστική ταυτότητα και την κοινωνική ένταξη. Για πολλούς μετανάστες, η μετάβαση δεν περιορίζεται μόνο στην προσαρμογή σε ένα νέο περιβάλλον· απαιτεί την πλοήγηση στις συχνά έντονες διαφορές ανάμεσα στις συλλογικές, θρησκευτικά προσανατολισμένες αξίες και στα ατομικιστικά, κοσμικά πλαίσια που κυριαρχούν σε μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου. Η αντίθεση που υφίσταται είναι αδιαμφισβήτητα έντονη στην πλειονότητα των χωρών υποδοχής, τόσο όσον αφορά την θρησκεία, αλλά και ιδιαίτερα την κουλτούρα. Αυτές οι αντιθέσεις συχνά δημιουργούν τόσο προκλήσεις όσο και ευκαιρίες, θέτοντας το ερώτημα πώς η θρησκεία και ο πολιτισμός διαμορφώνουν την ικανότητα των μεταναστών από τη Μέση Ανατολή να ενταχθούν στις δυτικές κοινωνίες.
Η μετανάστευση από πολλά μέρη της Ασίας και κυρίως από τη Μέση Ανατολή προς τις δυτικές χώρες, αποτελεί καθοριστική τάση των τελευταίων δεκαετιών, που διαμορφώνεται από έναν συνδυασμό συγκρούσεων, οικονομικών ανισοτήτων και πολιτικής αστάθειας. Οι πόλεμοι στη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, καθώς και οι αναταραχές σε χώρες όπως η Υεμένη, ανάγκασαν εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους αναζητώντας ασφάλεια, ενώ άλλοι μεταναστεύουν επιδιώκοντας εκπαίδευση, εργασία ή καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτή η μετακίνηση έχει δημιουργήσει ολοένα και πιο πολυπολιτισμικές κοινωνίες σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, όπου οι κοινότητες από τη Μέση Ανατολή συχνά συγκαταλέγονται ανάμεσα στους ταχύτερα αυξανόμενους πληθυσμούς μεταναστών. Ωστόσο, οι εμπειρίες τους είναι ιδιαίτερα σύνθετες, καθώς μεταφέρουν θρησκευτικές και πολιτισμικές παραδόσεις που διαφέρουν σημαντικά από τα κοσμικά δυτικά πρότυπα, καθιστώντας την ένταξη πρόκληση η οποία ενδέχεται να υποκρύπτει δυσκολίες και κίνδυνους.
Οι πολιτισμικές και θρησκευτικές διαφορές μεταξύ μεταναστών από αυτά τα μέρη και των δυτικών κοινωνιών συχνά διαμορφώνουν σε βάθος την εμπειρία της ένταξης. Πολλοί μετανάστες προέρχονται από κοινότητες όπου η ταυτότητα είναι βαθιά συνδεδεμένη με τη θρησκεία, καθώς και πιο συντηρητικές αξίες, ιδιαίτερα όσον αφορά τα δυο φύλα, γεγονός που μπορεί να έρχεται σε έντονη αντίθεση με ατομικιστικά αλλά και πιο φιλελεύθερα ιδεώδη που κυριαρχούν σε μεγάλο μέρος της Δύσης. Πρακτικές όπως η καθημερινή προσευχή, οι διατροφικοί περιορισμοί, όπως το χαλάλ, ή οι ενδυματολογικοί κώδικες σεμνότητας, μπορούν να παρερμηνευθούν από τις κοινωνίες υποδοχής ως άρνηση αφομοίωσης.
Αναφορικά με την ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της μαζικής ισλαμικής μετανάστευσης, αποτελεί συνδυασμό πολιτικών μεταρρυθμίσεων, ανθρωπιστικής δράσης και αυξανόμενης πολιτικής έντασης. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει συστήματα ασύλου και προγράμματα ένταξης που στοχεύουν στην παροχή στέγασης, εκμάθησης γλώσσας και επαγγελματικών ευκαιριών για μετανάστες, ιδίως για όσους διαφεύγουν από εμπόλεμες ζώνες όπως η Συρία και το Αφγανιστάν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης θεσπίσει μηχανισμούς, όπως ποσοστώσεις μετεγκατάστασης και χρηματοδοτικά προγράμματα, για την ανακούφιση των πιέσεων που δέχονται χώρες πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.
Ωστόσο, η ταχεία εισροή μεταναστών έχει πυροδοτήσει πολωμένες συζητήσεις σχετικά με την ασφάλεια, την πολιτιστική ταυτότητα και την εθνική κυριαρχία, οδηγώντας σε αυστηρότερους ελέγχους συνόρων και στην άνοδο λαϊκίστικών δεξιών κινημάτων σε αρκετά κράτη. Αν και χώρες όπως η Γερμανία και η Σουηδία, δίνουν έμφαση στην ένταξη και την ανθρωπιστική ευθύνη, άλλες υποστηρίζουν την αποτροπή και πιο περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές. Η ευρωπαϊκή προσέγγιση παραμένει κατακερματισμένη, αντανακλώντας τις βαθύτερες προκλήσεις της ισορροπίας ανάμεσα στην αλληλεγγύη και στις ανησυχίες για κοινωνική συνοχή και ασφάλεια.
Επομένως, γίνεται εμφανές πως πρόκειται για ένα εξαιρετικά περίπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα στο οποίο δεν είναι δυνατόν να βρεθεί εύκολα λύση. Γενικότερα, όταν γίνεται λόγος για την Ευρώπη και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, γίνεται λόγος για τις ευρωπαϊκές φιλελεύθερες αξίες, για την δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δικαιοσύνη, την ελεύθερη έκφραση και την ανεξιθρησκεία.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις λέξεις που χαρακτηρίζουν την ευρωπαϊκή κουλτούρα και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Ωστόσο, όταν γίνεται αναφορά στη Μέση Ανατολή, σίγουρα δεν έρχονται στο μυαλό οι προαναφερθέντες λέξεις. Πρόκειται για μια περιοχή η οποία διαφέρει σε μεγάλο ποσοστό από την Ευρώπη σε πλήθος τομέων και κυρίως όσον αφορά το θέμα διαχωρισμού κράτους και θρησκείας. Η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά τη θρησκεία και τα πολιτικά τους συστήματα. Στην Ευρώπη, η χριστιανική παράδοση κυριαρχεί ιστορικά, ενώ πολλές χώρες είναι σήμερα κοσμικές και δημοκρατικές, με πολιτικά συστήματα που βασίζονται σε κοινοβουλευτικές δημοκρατίες ή συνταγματικές μοναρχίες. Αντίθετα, στη Μέση Ανατολή, η θρησκεία, κυρίως το Ισλάμ, συνδέεται στενά με την κρατική εξουσία, με μοναρχίες και θεοκρατικά ή αυταρχικά καθεστώτα να κυριαρχούν.
Τα καταπιεστικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή επιβάλλουν σοβαρούς περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης, της πολιτικής συμμετοχής και του Τύπου. Οι πολίτες συχνά αντιμετωπίζουν αυθαίρετες συλλήψεις, βασανιστήρια και διώξεις για την αντίθεσή τους στην κυβέρνηση. Οι εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες υφίστανται συχνά διακρίσεις, ενώ τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης λογοκρίνονται αυστηρά. Αυτές οι καταχρήσεις δημιουργούν φόβο, περιορίζουν την κοινωνία των πολιτών και καταστέλλουν την δημοκρατική ανάπτυξη, αφήνοντας τους ανθρώπους ευάλωτους και σιωπηλούς.
Οι ευρωπαϊκές αξίες δίνουν έμφαση στη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες, διαμορφώνοντας κοινωνίες που έχουν προτεραιότητα την ισότητα και το κράτος δικαίου. Ο τρόπος ζωής συνδυάζει πολιτισμική ποικιλομορφία, πλούσια ιστορία και σύγχρονη καινοτομία, με ισχυρά κοινωνικά συστήματα πρόνοιας, ποιοτική εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, γίνεται κατανοητό το ποσό λογικό και δυστυχώς αναπόφευκτο είναι, οι πολίτες αυτών των χωρών της Μέσης Ανατολής, ερχόμενοι στην Ευρώπη, να μην έχουν καμία εικόνα και σε πολλές περιπτώσεις αντίληψη των ευρωπαϊκών αξίων και τρόπου ζωής, από τη στιγμή που έχουν ζήσει σε εξ’ ολοκλήρου αντίθετες και αυταρχικές συνθήκες. Εδώ δημιουργείται και το πρόβλημα της αφομοίωσης του προσφυγικού πληθυσμού από τις χώρες υποδοχής και τις κοινότητες στις οποίες εντάσσονται. Γίνονται απόλυτα κατανοητοί οι κίνδυνοι που ωθούν αυτούς τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν όλα αυτά που τους είναι γνώριμα και οικεία και να αναζητήσουν μια ευκαιρία για μια καλύτερη ζωή σε μια άλλη χώρα, σε μια άλλη ήπειρο. Η Ευρώπη πρόσφερε, προσφέρει και θα προσφέρει ακράδαντα αυτή την ευκαιρία σε όσους τη χρειάζονται.
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι το Ισλάμ το οποίο ασπάζεται η συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών από αυτές τις χώρες, σε συνδυασμό με τον πιο συντηρητικό και αυταρχικό τρόπο ζωής, καθώς και η ενδεχομένη προπαγάνδα που έχουν επιβάλλει οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις των χωρών αυτών, συχνά δημιουργούν μια απέχθεια προς την κουλτούρα, πόσο μάλλον και τη θρησκεία των χωρών υποδοχής. Πρόκειται για ένα παράδοξο φαινόμενο: η αναζήτηση καταφυγίου σε μια χώρα με στόχο μια καλύτερη και λιγότερο καταπιεστική ζωή σε όλα τα επίπεδα συνοδεύεται, συχνά, από καχυποψία ή ακόμη και εχθρότητα προς την ίδια την ελευθερία την οποία προσφέρει αυτή η χώρα και που επιδιώκεται τόσο απεγνωσμένα.
Παράλληλα, η ένταξη στο νέο κοινωνικό πλαίσιο αποφεύγεται εσκεμμένα από ορισμένους μετανάστες, οι οποίοι προτιμούν να παραμείνουν σε κάποιο βαθμό προσκολλημένοι στον τρόπο ζωής που, στην ουσία, επέλεξαν να εγκαταλείψουν. Ακόμα εύλογο είναι και το ερώτημα του ότι αυτοί οι πληθυσμοί δεν επιλέγουν, από τη στιγμή που φαίνονται να είναι τόσο προσκολλημένοι τους χώρες η οποίες συνάδουν και ασπάζονται την ιδιά θρησκεία και κουλτούρα όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία.
Ορισμένα υψηλού προφίλ περιστατικά στην Ευρώπη, όπως οι επιθέσεις στο Παρίσι το 2015, τα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης που αφορούν ορισμένους μουσουλμάνους μετανάστες στην Ευρώπη, όπως στην Κολωνία και τη Μάλμε, υπογραμμίζουν τις διαφορές στην αντίληψη των δικαιωμάτων των γυναικών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων και έχουν προκαλέσει συζητήσεις για την ένταξη, τον ριζοσπαστισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Αν και αφορούν συγκεκριμένα άτομα, αναδεικνύουν τις προκλήσεις στην προώθηση της κοινωνικής συνοχής. Τα ποσοστά της ισλαμικής θρησκείας είναι σε αύξηση λόγω της συνεχούς άφιξης μουσουλμανικών πληθυσμών από τη Μέση Ανατολή, ενώ γίνεται λόγος και για δημογραφική αύξηση των ήδη υπαρχόντων πληθυσμών και για την επιβάρυνση του προϋπολογισμού των χωρών υποδοχής, λόγω του μεγάλου αριθμού επιδομάτων που δίνονται.
Επομένως, δεν τίθεται μόνο το θέμα δυνατότητας ένταξης των πληθυσμών αυτών, αλλά και υπό μια έννοια το θέμα ενός λανθάνοντος κίνδυνου όσον αφορά το δημογραφικό αλλά και την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Είναι απόλυτα κατανοητοί οι κίνδυνοι που οδηγούν στην μαζική μετανάστευση προς την Ευρώπη. Ωστόσο, οι συνθήκες αλλάζουν γρήγορα και απρόοπτα, πολιτικές οι οποίες ήταν αποτελεσματικές στο παρελθόν δεν σημαίνει ότι θα μπορούν να παραμείνουν αποτελεσματικές και στις νέες καταστάσεις που ανεγείρονται όσον αφορά το προσφυγικό ζήτημα.
Λαμβάνοντας υπόψη την διαρκώς εναλλασσόμενη δυναμική της διεθνούς πολιτικής σκηνής, η Ευρώπη καλείται να προσδιορίσει την θέση της. Πρωταρχικός της στόχος πρέπει αδιαμφισβήτητα να είναι να προστατέψει της αξίες που έχει εδραιώσει από τις απαρχές της, τον τρόπο ζωής χάρις στον οποίο έχει ευδοκιμήσει ως ήπειρος, τα κράτη μέλη της και κατ’ επέκταση τους πολίτες αυτών, καθώς και τη δημοκρατία που αποτελεί κινητήρια δύναμη της απέναντι σε οποιονδήποτε κίνδυνο, εξωτερικό η εσωτερικό, φανερό η κρυφό, ο οποίος αναζητά να καταστρέψει η ακόμα και να επιφέρει αλλαγές στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μουσουλμανισμός και Ευρώπη, elisme.gr, διαθέσιμο εδώ
