Της Μαρισίας Καμπανού,
Η οπτική νευρομυελίτιδα, γνωστή και ως Neuromyelitis Optica Spectrum Disorder (NMOSD), αποτελεί μια σπάνια αλλά σοβαρή φλεγμονώδη και αυτοάνοση νόσο του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), που χαρακτηρίζεται κυρίως από εκλεκτική φλεγμονώδη βλάβη του οπτικού νεύρου και του νωτιαίου μυελού. Η νόσος αυτή περιγράφηκε αρχικά το 1894 από τον Eugène Devic και από τότε συχνά συγχέονταν με την πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ). Ωστόσο, η ανακάλυψη των αντισωμάτων κατά της ακουαπορίνης-4 (AQP4-IgG) και η κατανόηση της διαφορετικής παθοφυσιολογίας κατέστησαν σαφή τον διαχωρισμό της ως ανεξάρτητης οντότητας.
Η NMOSD επηρεάζει όλους τους πληθυσμούς παγκοσμίως, με μεγαλύτερη επίπτωση σε συγκεκριμένες φυλετικές ομάδες όπως οι Ασιάτες, οι Αφροαμερικανοί και οι Λατινοαμερικανοί. Η νόσος πλήττει κυρίως γυναίκες με αναλογία περίπου 9:1. Η επιπολασμός κυμαίνεται ανάμεσα σε 0,5–10 περιπτώσεις ανά 100.000 πληθυσμού, ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή και τα διαγνωστικά κριτήρια που εφαρμόζονται.
Παθοφυσιολογία
Η NMOSD χαρακτηρίζεται από μια αυτοάνοση διαδικασία στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται εναντίον των αστροκυττάρων του ΚΝΣ, με πρωταρχικό στόχο την πρωτεΐνη ακουαπορίνη-4 (AQP4). Η AQP4 αποτελεί ένα κανάλι νερού που εκφράζεται σε μεγάλο βαθμό στις περικυτταρικές μεμβράνες των αστροκυττάρων (endfeet), κυρίως σε περιοχές όπως η υποεπιθηλιακή και περικλασματική περιοχή, συμμετέχοντας, παράλληλα, στη ρύθμιση της ομοιόστασης του νερού και της ιοντικής ισορροπίας.
Τα αντισώματα AQP4-IgG (τύπου IgG1) αναγνωρίζουν και δεσμεύονται στην AQP4, προκαλώντας ενεργοποίηση του συμπληρώματος και ανοσοκυτταρική καταστροφή των αστροκυττάρων μέσω μηχανισμών κυτταροτοξικότητας. Η καταστροφή αυτή οδηγεί σε διαταραχή του φραγμού αίματος-εγκεφάλου, αυξημένη διαπερατότητα, φλεγμονώδη διήθηση και δευτερογενή βλάβη στη μυελίνη και στους νευράξονες. Η απομυελίνωση και η νευρωνική βλάβη που ακολουθεί ευθύνονται για τα κλινικά συμπτώματα.
Επιπλέον, έχει αναγνωριστεί και μια υποομάδα ασθενών που δεν παρουσιάζουν αντισώματα AQP4 αλλά διαθέτουν αντισώματα έναντι της πρωτεΐνης MOG (Myelin Oligodendrocyte Glycoprotein). Η MOG-NMOSD διαφέρει παθοφυσιολογικά και κλινικά από την κλασική NMOSD, παρουσιάζοντας σε γενικές γραμμές καλύτερη πρόγνωση.
Κλινική Εικόνα
Η NMOSD χαρακτηρίζεται από οξεία φλεγμονώδη προσβολή κυρίως δύο περιοχών του ΚΝΣ:
–Οπτικό Νεύρο: Η οπτική νευρίτιδα είναι συχνά το αρχικό σύμπτωμα και μπορεί να είναι μονομερής ή αμφοτερόπλευρη, με αμφοτερόπλευρη προσβολή πιο χαρακτηριστική για NMOSD. Χαρακτηρίζεται από έντονο οφθαλμικό πόνο και ταχεία απώλεια όρασης, που συχνά είναι σοβαρή ή πλήρης. Η αποκατάσταση της όρασης μπορεί να είναι μερική ή ανύπαρκτη.
–Νωτιαίος Μυελός: Η οξεία μυελίτιδα εκδηλώνεται με διαταραχές κινητικότητας (αδυναμία ή παράλυση), αισθητικές διαταραχές, καθώς και αυτόνομες δυσλειτουργίες όπως διαταραχές ούρησης και εντερικές δυσκολίες. Χαρακτηριστικό της NMOSD είναι η εκτεταμένη βλάβη στο νωτιαίο μυελό (longitudinally extensive transverse myelitis – LETM), που εκτείνεται σε τρία ή περισσότερα σπονδυλικά τμήματα.
Επιπλέον, μπορεί να παρουσιαστούν συμπτώματα που απορρέουν από φλεγμονή σε άλλες περιοχές με υψηλή έκφραση της AQP4, όπως υποθάλαμος και περιοχή προμήκη μυελού, προκαλώντας ναυτία, έμετο, ίλιγγο ή διαταραχές της θερμορύθμισης.
Η πορεία της νόσου είναι συνήθως υποτροπιάζουσα, με διαδοχικές φλεγμονώδεις προσβολές που οδηγούν σε συσσωρευτική νευρολογική αναπηρία. Σε αντίθεση με την ΠΣ, η σταδιακή επιδείνωση χωρίς υποτροπές είναι ασυνήθης.
Διάγνωση
Η διάγνωση της NMOSD στηρίζεται στην κλινική εικόνα, την ανίχνευση ειδικών αυτοαντισωμάτων και τα χαρακτηριστικά απεικονιστικά ευρήματα.
Αντι-AQP4 Αντισώματα: Η ανίχνευση των αντισωμάτων κατά της ακουαπορίνης-4 (AQP4-IgG) αποτελεί βασικό διαγνωστικό εργαλείο. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται συνήθως είναι η κυτταροφλουορομετρία (cell-based assay), η οποία παρουσιάζει μεγαλύτερη ευαισθησία και ειδικότητα σε σχέση με άλλες τεχνικές. Η παρουσία αυτών των αντισωμάτων είναι παθογνωμονική για τη NMOSD, με ευαισθησία περίπου 70–80%.
Απεικονιστικά Ευρήματα
- MRI Νωτιαίου Μυελού: Εκτεταμένες, συχνά συμμετρικές βλάβες που εκτείνονται σε τρία ή περισσότερα σπονδυλικά επίπεδα (LETM), με έντονη αντίθεση μετά γαδολίνιο και συχνά συνοδευόμενο οίδημα.
- MRI Εγκεφάλου: Συνήθως φυσιολογική ή με μη ειδικές αλλοιώσεις, αλλά μπορεί να εμφανιστούν βλάβες σε περιοχές όπως ο υποθάλαμος, το εγκεφαλικό στέλεχος και η περιοχή γύρω από το τρίτο κοιλιακό χώρο.
Κλινικά Κριτήρια: Τα διαγνωστικά κριτήρια του 2015 από την International Panel for NMO Diagnosis απαιτούν τουλάχιστον ένα κλινικό επεισόδιο με χαρακτηριστική βλάβη, θετική ανίχνευση AQP4-IgG ή τυπική απεικόνιση, και αποκλεισμό άλλων διαγνώσεων.
Θεραπεία
Η θεραπεία της NMOSD έχει δύο βασικούς στόχους: την αντιμετώπιση της οξείας φλεγμονής και την πρόληψη των υποτροπών:
Οξεία Φάση: Υψηλές δόσεις ενδοφλέβιων κορτικοστεροειδών (π.χ. μεθυλπρεδνιζολόνη 1 g ημερησίως για 3–5 ημέρες). Σε περιπτώσεις ανεπαρκούς ανταπόκρισης συνίσταται πλασμαφαίρεση ή ενδοφλέβια ανοσοσφαιρίνη (IVIG).
Μακροχρόνια Ανοσοκαταστολή: Αζαθειοπρίνη και Μυκοφαινολάτη Μοφετίλ, πρόκειται για παραδοσιακά ανοσοκατασταλτικά, κατά τη χρήση των οποίων απαιτείται προσεκτική παρακολούθηση.
Νεότερες Βιολογικές Θεραπείες:
- Eculizumab (αναστολέας συμπληρώματος C5),
- Satralizumab (anti-IL6R),
- Inebilizumab (anti-CD19).
Η επιλογή εξαρτάται από την κλινική εικόνα, την ανταπόκριση και τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Πρόγνωση και Μελλοντικές Προοπτικές
Η πρόγνωση της NMOSD έχει βελτιωθεί σημαντικά με την κατανόηση της παθοφυσιολογίας και τη χρήση των νέων θεραπειών. Χωρίς θεραπεία, πάνω από 50% των ασθενών εμφανίζουν σοβαρή αναπηρία (τύφλωση ή παράλυση) μέσα σε 5 χρόνια.
Η τρέχουσα ερευνητική προσπάθεια επικεντρώνεται στην περαιτέρω κατανόηση των μοριακών μηχανισμών της νόσου, στην ανακάλυψη νέων βιοδεικτών και στην ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων που θα στοχεύουν στην πρόληψη της βλάβης χωρίς ανεπιθύμητη καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Revised diagnostic criteria for neuromyelitis optica, Neurology, διαθέσιμο εδώ
- Aquaporin-4 autoantibodies in neuromyelitis optica, Anales, διαθέσιμο εδώ
- A serum autoantibody marker of neuromyelitis optica: distinction from multiple sclerosis., Science Direct, διαθέσιμο εδώ
- Clinical characteristics and prognosis of aquaporin-4 antibody-positive neuromyelitis optica spectrum disorder, Science Direct, διαθέσιμο εδώ
