Η διαμόρφωση της κοινωνίας της αναμονής

Της Παναγιώτας Σιαμπάκου,

Έχει κυριαρχήσει στην καθομιλουμένη να χρησιμοποιείται η φράση «η υπομονή είναι αρετή», επιδιώκοντας να ωραιοποιήσει μία έννοια η οποία κατ’ εξοχήν διαθέτει αρνητική χροιά. Η υπομονή, που για πολλούς αποτελεί μέγιστο προτέρημα, προέρχεται από το ρήμα «υπομένω, υπό + μένω» μαρτυρώντας ευθύς εξαρχής τη στάση ενός ατόμου να μένει κάτω από κάποιον ή από κάτι, ανεχόμενος μία συνθήκη. Η θετικοποίησή της επιδιώκει σε πρώτο βαθμό να αλλάξει το πραγματικό περιεχόμενο της λέξης και να προσδώσει θετικό πρόσημο σε συνθήκες ανοχής, κανονικοποιώντας καταστάσεις υπομονής. Η αναμονή και η προσμονή, παρ’ όλη την αρχική τους θετικότητα, καθώς έχουν ως βασικό παρονομαστή το «περιμένω», αποτραβιέμαι και αδημονώ να αντικρίσω την εξέλιξη των πραγμάτων, μπορούν γρήγορα να μετατραπούν σε καταστάσεις υπομονής, διαθέτοντας μάλιστα δόση αγανάκτησης.

Η κουλτούρα της αναμονής περιγράφει εδώ και πολλά χρόνια την Ελλάδα και κατ΄επέκταση την ελληνική κοινωνία. Αποτελεί μία νοοτροπία, μία στάση ζωής η οποία δεν επιλέχθηκε, αλλά, κατά κάποιον τρόπο, επιβλήθηκε. Μηνιαίες, χρόνιες γραφειοκρατικές αναμονές, ατελείωτες, χρονοβόρες ουρές σε δημόσιες υπηρεσίες, σε νοσοκομεία, εφορίες, μία γενικότερη τάση καθυστέρησης διορισμών, αλλαγών, αναμονής, προσμονής για τα αυτονόητα. Οι χρόνιες ελλείψεις στο δημόσιο, το αναποτελεσματικό δίκτυο γραφειοκρατίας, τα κενά στον τομέα των προσλήψεων, αλλά και στην λειτουργικότητα των δημοσίων φορέων έχουν καλλιεργήσει μία άρρηκτη σχέση μεταξύ του Έλληνα πολίτη και της υπομονής. Στην κουλτούρα της αναμονής δύναται να προστεθεί, δικαιωματικά, η πολύωρη αναμονή στην οποία υποβάλλονται οι οδηγοί, «κολλημένοι» σε κεντρικούς δρόμους για ώρες λόγω έντονης κυκλοφοριακής συμφόρησης, αναποτελεσματικού οδικού δικτύου το οποίο δεν κρίνεται κατάλληλο να εξυπηρετήσει το πλήθος των κατοίκων, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπου η αναμονή στην κίνηση του δρόμου συμπεριλαμβάνεται στις υποχρεώσεις της καθημερινότητας.

Η ανάπτυξη της κουλτούρας της αναμονής κανονικοποιείται, αναπαράγεται και μεταδίδεται, αφού συναντάται σχεδόν παντού, δημιουργώντας μία σειρά από «παρενέργειες». Η συνεχής αναμονή δεν είναι απλώς μία κατάσταση ταλαιπωρίας, νοείται ως ψυχικό βάρος, γεννά θυμό, νευρικότητα που οδηγεί στην απογοήτευση και στην καλλιέργεια απωθημένων, εφόσον ο εκνευρισμός και η αγανάκτηση δεν εξωτερικεύονται. Ως απότοκο αυτής της συνθήκης παράγεται μία στάση παθητικότητας και αδράνειας, από την στιγμή που ο κόσμος αποδέχεται την αναμονή της καθημερινότητας και την κάνει κομμάτι της ζωής του, δίχως να αντιλαμβάνεται πως υποβάλλεται σε μία αδιάκοπη συνθήκη υπομονής, η οποία έχει και κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις. Πόσες φορές έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να περιμένει την βελτίωση, την αλλαγή; Η κουλτούρα της αδράνειας έχει εισχωρήσει δυναμικά στην πολιτική ζωή της χώρας, ίσως να έχει εκκινήσει από αυτήν.

Προγραμματικές δηλώσεις που δεν υλοποιούνται ποτέ. Υποσχέσεις που δεν εκπληρώνονται. Μέτρα που ανακοινώνονται, όμως δεν λαμβάνονται. Αλλαγές που επιδιώκονται, αλλά καθυστερούν σε βαθμό που φαντάζουν ως απατηλό όνειρο. Η πολιτική της μελλοντικής υπόσχεσης αποτελεί το κλειδί της ελληνικής πολιτικής στρατηγικής, δημιουργεί εμπιστοσύνη και παράγει ελπίδες, ενώ μέσω της επανάληψης των όσων «θα» γίνουν, δηλαδή καλλιεργείται μία σπίθα πίστης στην αλλαγή. Κάπως έτσι διατηρείται και η κουλτούρα της αναμονής.

Κάθε καλοκαίρι αναμένουμε τη λήψη αποτελεσματικότερων μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των μετώπων πυρκαγιάς, όπως άλλωστε διαλαλείται κάθε χειμερινή σεζόν πως θα εφαρμοστεί. Τι αντικρίζουμε αντ’ αυτού; Κάθε χρόνο καλούμαστε να διαχειριστούμε μεγαλύτερες και πολυάριθμες εστίες πυρκαγιάς, ενώ οι ελλείψεις που επισημάνει το πυροσβεστικό σώμα σε πυροσβεστικά οχήματα, εξοπλισμό, εργαζομένους τείνουν να αναπαράγονται χρόνο με τον χρόνο. Κάθε χειμώνα πόλεις και χωριά πλημμυρίζουν από βροχές ή αποκλείονται από το χιόνι. Οι κάτοικοι των περιοχών αναμένουν την λήψη αποτελεσματικότερων μέτρων για να αποφευχθούν τα χειρότερα, μία υπόσχεση που δίνεται κάθε φθινόπωρο. Τι αντικρίζουμε αντ’ αυτού; Περισσότερα πλημμυρισμένα τοπία, εκτενέστερες καταστροφές, περισσότερους αποκλεισμούς δρόμων και κατοίκων. Αναμένουμε δεκαετίες την ριζική αναβάθμιση του ΕΣΥ (Εθνικού Συστήματος Υγείας), μία υπόσχεση που έχει ακουστεί πολλάκις και χρήζει άμεσης εφαρμογής. Αντ’ αυτού παρατηρούμε τις ίδιες ανεπάρκειες να αναπαράγονται, παρ’ όλη την προσπάθεια που καταβάλλουν οι επαγγελματίες υγείας να διεκδικήσουν το αυτονόητο.

Τα εν λόγω παραδείγματα σκιαγραφούν τη νοοτροπία της αναμονής, παρουσιάζοντας επί του πρακτέου μία κουλτούρα που φαίνεται να έχει αέναη πορεία. Η μετατροπή της αναμονής σε αδιάκοπη υπομονή έχει εξαντλήσει την ελληνική κοινωνία, η οποία αδημονεί για την εφαρμογή, έστω και μερικών, υποσχέσεων προκειμένου να τεθεί η αφετηρία για την ανατροπή της παρούσας νοοτροπίας. Η αποδέσμευση από την υπομονή κρίνεται επιτακτική, καθώς μία κοινωνία που μαθαίνει να αναμένει ακόμη και για τα αυτονόητα, παύει να διεκδικεί, παύει να δραστηριοποιείται. Μία ένδειξη της αδρανοποίησης και της παθητικής αποδοχής των καταστάσεων λόγω απογοήτευσης καθίσταται και η μεγάλη αποχή των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες. Η απομάκρυνση από το εκλογικό τους δικαίωμα δεν ερμηνεύεται μόνο ως ανευθυνότητα ή απραγία, αλλά ως ένδειξη της απόλυτης απογοήτευσης, της αποδοχής της παρούσας κακής κατάστασης, της απαισιοδοξίας για αλλαγή και της τάσης μη συμμετοχής σε μία κατάσταση που κρίνεται τελεσίδικη.

Προφανώς η γενικότερη αποχή, όχι μόνο από τις εκλογές, δεν αποτελεί λύση στο πρόβλημα. Αντιθέτως εντείνει την κουλτούρα της αναμονής και ενισχύει την ήδη υπάρχουσα αναποτελεσματική κατάσταση. Η αλλαγή νοοτροπίας δεν αποτελεί μία εύκολη συνθήκη, αφού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κρατική διοίκηση, η οποία πρώτη οφείλει να δώσει το έναυσμα της διαφοροποίησης και της αποδέσμευσης από τον φαύλο κύκλο της αναμονής που γίνεται υπομονή και βασανίζει την κοινή γνώμη. Η μετατροπή και η αναθεώρηση της κουλτούρας της αναμονής ανοίγει τον δρόμο προς την διεκδίκηση και την αλλαγή, αρκεί να βρεθούν τα «κλειδιά» που θα ανοίξουν την πόρτα της διεξόδου, καθώς όταν η υπομονή καταντά κανονικότητα, τότε η ελπίδα μετατρέπεται σε αυταπάτη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ