Του Κώστα Πασχάλη,
Σαν ένας ανατολικός άνεμος που φέρνει καταιγίδα, το λεγόμενο “China shock” ταρακουνά τα θεμέλια της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και σαρώνει την καρδιά της Γερμανίας. Δεν μιλάμε για κάποιο μακρινό, θεωρητικό σενάριο∙ πρόκειται για μια καταιγίδα που έχει ήδη ξεσπάσει πάνω από τα εργοστάσια της Στουτγάρδης, της Βαυαρίας και της Ρηνανίας – εκεί όπου χτυπούσε η καρδιά της γερμανικής μηχανικής υπεροχής.
Στις αρχές του αιώνα, η Γερμανία έμοιαζε άτρωτη. Ενώ οι ΗΠΑ λύγιζαν κάτω από το βάρος του κινεζικού ανταγωνισμού, το Βερολίνο έβρισκε στην Κίνα έναν απέραντο πελάτη. Οι εξαγωγές της Γερμανίας εκτινάσσονταν∙ οι εργαλειομηχανές και τα αυτοκίνητά της γίνονταν ο μοχλός εκβιομηχάνισης της Κίνας. Όμως οι καιροί άλλαξαν.
Η Γερμανία δεν βίωσε ένα αντίστοιχο «σοκ από την Κίνα» τη δεκαετία του 2000 (Dauth et al. 2014), παρόλο που το σοκ του ανταγωνισμού από τις κινεζικές εισαγωγές ήταν εξίσου έντονο στη Γερμανία όσο και στις ΗΠΑ. Η μεταβολή του μεριδίου των κινεζικών εισαγωγών στο σύνολο των εισαγωγών την περίοδο 2001–2007 ήταν 213,5% στη Γερμανία, από 3,7% σε 7,9% (Σχήμα 1), ενώ στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 188%, από 8,6% σε 16,2% (Σχήμα 2).
Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, οι εξαγωγές της Γερμανίας προς την Κίνα εκτοξεύτηκαν. Το μερίδιο των εξαγωγών της προς την Κίνα αυξήθηκε κατά 227%, από 3,3% του συνόλου των εξαγωγών το 2007 σε 7,5% το 2019, καθώς οι γερμανικές βιομηχανίες εργαλειομηχανών και αυτοκινήτων συνέβαλαν στην εκβιομηχάνιση της κινεζικής οικονομίας (Σχήμα 1). Στις ΗΠΑ, αντίθετα, το μερίδιο των εξαγωγών προς την Κίνα αυξήθηκε κατά μόλις 23,7% την ίδια περίοδο (Σχήμα 2).
Σήμερα, η Κίνα δεν είναι απλώς «το εργοστάσιο του κόσμου». Είναι ο τεχνολογικός ηγέτης στον πιο ιερό χώρο για τη Γερμανία: στην αυτοκινητοβιομηχανία, στις μπαταρίες, στις εργαλειομηχανές. Το πάλαι ποτέ αήττητο “Made in Germany” βλέπει το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια του.
Το γερμανικό δράμα: από πρωταγωνιστής σε θεατής;
Κάποτε, οι Γερμανοί καυχιόνταν ότι τα αυτοκίνητά τους δεν είχαν αντίπαλο. Σήμερα, βλέπουν την Κίνα να εξάγει πάνω από πέντε εκατομμύρια οχήματα τον χρόνο, ενώ οι δικές τους καθαρές εξαγωγές έχουν μειωθεί στο μισό. Εκεί που η BMW, η Mercedes και η Volkswagen είχαν την Κίνα ως την πιο χρυσή αγορά τους, τώρα δέχονται ανταγωνισμό μέσα στο ίδιο τους το σπίτι: τα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα κερδίζουν έδαφος σε γερμανικούς δρόμους.
Το εμπόριο της Γερμανίας με την Κίνα άλλαξε απότομα μετά το 2020. Μεταξύ 2020 και 2022 οι εισαγωγές από την Κίνα αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 60%, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Γερμανικής Στατιστικής Υπηρεσίας (Σχήμα 3). Στα τέλη του 2023, η Γερμανία τερμάτισε τις εθνικές επιδοτήσεις αγοράς για ηλεκτρικά οχήματα μπαταρίας, γνωστές ως «περιβαλλοντικό μπόνους», οι οποίες ευνοούσαν ιδιαίτερα τις εισαγωγές κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων. Επιπλέον, το 2024 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισήγαγε δασμούς στις εισαγωγές ηλεκτρικών οχημάτων μπαταρίας από την Κίνα, έως και 45,3%. Οι Βρυξέλλες επέβαλαν επίσης δασμούς στις εισαγωγές κινητών μηχανημάτων πρόσβασης (κατασκευαστικός εξοπλισμός) από την Κίνα, που κυμαίνονταν από 20,6% έως 66,7%. Περαιτέρω δασμοί επιβλήθηκαν σε μια σειρά χημικών προϊόντων. Αυτά τα μέτρα συνέβαλαν σε μια αιφνίδια μείωση των κινεζικών εισαγωγών το 2023–2024. Η ιστορική μεταστροφή στο εμπορικό πρότυπο της Γερμανίας με την Κίνα φαίνεται στο Σχήμα 1. Μέσα σε τρία χρόνια, από το 2019 έως το 2022, το μερίδιο της Κίνας στις γερμανικές εισαγωγές αυξήθηκε κατά 30%, από 10% σε 13%. Οι εξαγωγές προς την Κίνα επίσης υπέστησαν πτώση, μειώνοντας το μερίδιο της Κίνας στις συνολικές γερμανικές εξαγωγές κατά 20%.
Τι εξηγεί αυτό το εμπορικό πρότυπο; Το Σχήμα 4 καταγράφει ότι οι δύο βασικές βιομηχανίες της Γερμανίας – αυτοκίνητα και εργαλειομηχανές – υπέστησαν μια ιστορική μεταβολή. Και στους δύο κλάδους, η Γερμανία έπαψε να είναι καθαρός εξαγωγέας προς την Κίνα. Οι εξαγωγές αυτοκινήτων προς την Κίνα μειώθηκαν δραματικά κατά σχεδόν 70% μεταξύ 2022 και 2024. Ο σφοδρός ανταγωνισμός στην Κίνα και η κινεζική πρόοδος στα ηλεκτρικά οχήματα οδήγησαν τους Κινέζους καταναλωτές να στραφούν από τα γερμανικά στα κινεζικά μοντέλα. Ταυτόχρονα, οι εισαγωγές αυτοκινήτων από την Κίνα υπερδιπλασιάστηκαν μεταξύ 2020 και 2023, πριν μειωθούν το 2023–2024 μετά την επιβολή δασμών στις εισαγωγές ηλεκτρικών οχημάτων από την Κίνα. Για πρώτη φορά στην ιστορία, το εμπόριο αυτοκινήτων με την Κίνα βρέθηκε σε σχετικά ισορροπημένη κατάσταση στα τέλη του 2024.
Στο εμπόριο εργαλειομηχανών, η Γερμανία είχε καταστεί καθαρός εισαγωγέας από την Κίνα ήδη από το 2015. Οι εισαγωγές εργαλειομηχανών από την Κίνα υπερδιπλασιάστηκαν μεταξύ 2020 και 2022, πριν μειωθούν το 2023–2024 μετά την εισαγωγή δασμών. Οι εξαγωγές εργαλειομηχανών προς την Κίνα παραμένουν στάσιμες. Δεδομένης της σημασίας των εισαγωγών γερμανικών εργαλειομηχανών για την εκβιομηχάνιση της κινεζικής οικονομίας, αυτή η εξέλιξη είναι δραματική.
Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί. Η Κίνα έχει κατακτήσει την παγκόσμια ηγεσία σε ηλεκτρικά οχήματα, μπαταρίες και μηχανήματα (την ίδια ώρα που η Γερμανία παραμένει δέσμια του παλιού της θριάμβου, του κινητήρα εσωτερικής καύσης). Το μέγεθος, η εμπειρία και οι επιδοτήσεις βοήθησαν την Κίνα να μάθει και να κλιμακώσει την παραγωγή της. Σε μια κλασική μελέτη που εισήγαγε τις καμπύλες μάθησης στα εμπορικά μοντέλα, ο Krugman (1987) έδειξε ότι οι επιδοτήσεις μπορούν να επιταχύνουν τη διαδικασία μάθησης και να ενισχύσουν την παραγωγικότητα των επιδοτούμενων κλάδων, θέτοντας έτσι τους ανταγωνιστές σε μόνιμα μειονεκτική θέση. Το θεωρητικό επιχείρημα του Krugman βρήκε πρόσφατα εμπειρική στήριξη από τον Lane (2025). Χρησιμοποιώντας τη στοχευμένη βιομηχανική στρατηγική της Νότιας Κορέας υπό τον πρόεδρο Παρκ Τσουνγκ-χι ως ένα φυσικό πείραμα, διαπίστωσε ότι, κατά μέσο όρο, οι επιδοτούμενοι κλάδοι εμφάνισαν ρυθμό ανάπτυξης κατά 80% υψηλότερο από τους μη επιδοτούμενους. Το πλεονέκτημα αυτό διατηρήθηκε ακόμη και μετά την κατάργηση της επιδότησης, υπογραμμίζοντας την επίδραση της «μάθησης».
Έτσι, η Γερμανία βρίσκεται αντιμέτωπη με την απειλή να χάσει δύο από τους βασικούς της τομείς από τον κινεζικό ανταγωνισμό. Η Ευρώπη θα χρειαστεί να διατηρήσει τους δασμούς εισαγωγών ώστε να διευκολύνει τη διαδικασία μάθησης κατά τη μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα και στην τεχνολογία μπαταριών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει τις κινεζικές επενδύσεις στην Ευρώπη (Marin 2024).
Η Ευρώπη ξυπνά αργά. Οι δασμοί στα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα, οι συζητήσεις για μια “Heartland Economic Zone”, οι πρώτες προσπάθειες κοινών επενδύσεων στην έρευνα είναι απλά σταγόνες στον ωκεανό. Αν θέλει να παραμείνει στο παιχνίδι, χρειάζεται μια νέα βιομηχανική στρατηγική: συντονισμένες ευρωπαϊκές επενδύσεις, θάρρος στην καινοτομία, ενότητα απέναντι σε έναν αντίπαλο που παίζει με μακροπρόθεσμο σχέδιο.
Η Γερμανία βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Είτε θα ανανεώσει το βιομηχανικό της όραμα και θα κρατήσει τον ρόλο της ως «εργοστάσιο της Ευρώπης», είτε θα καταλήξει υπεργολάβος της Κίνας. Η ιστορία δείχνει ότι η Γερμανία έχει επιβιώσει από χειρότερες κρίσεις. Το ερώτημα είναι αν θα μετατρέψει το «China shock» σε μια νέα αρχή. Γιατί αυτό που κρίνεται δεν είναι μόνο η μοίρα της Γερμανίας, αλλά το ίδιο το μέλλον της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The China shock hits Germany, Centre for Economic Policy Research, διαθέσιμο εδώ
