Της Κατερίνας Μανάδη,
Όλοι μας θέλουμε να πιστεύουμε ότι έχουμε ορισμένες σταθερές στη ζωή μας, ορισμένα αξιώματα, στα οποία έχουμε απόλυτη πίστη. Το γεγονός ότι μπορούμε πάνω σε αυτά τα θεωρητικά θεμέλια να οικοδομήσουμε την καθημερινότητά μας μας προσφέρει ένα αίσθημα ασφάλειας, το οποίο αποδεικνύεται πολύτιμο σε έναν κόσμο ο οποίος φαίνεται συνεχώς να καταρρέει. Ακόμη και από μια καθαρά βιολογική σκοπιά, ο ίδιος μας ο οργανισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τη σταθερά που καθοδηγεί και συντονίζει την εκτέλεση των πολύπλοκων επιμέρους λειτουργιών του. Ο λόγος, φυσικά, για τον απαραβίαστο ρυθμό του κιρκάδιου ρολογιού μας, στον ρυθμό του οποίου το σώμα μας βρίσκει την ασφάλεια της επαναληψιμότητας που μας εγγυάται καλύτερες προοπτικές επιβίωσης. Τι συμβαίνει, ωστόσο, όταν ο ρυθμός αυτός παραβιάζεται; Τι γίνεται όταν οι σταθερές του οργανισμού μας καταρρέουν;
Το jet lag είναι γνωστό ως η συνθήκη υπό την οποία ο κιρκάδιος ρυθμός, το ενδογενές, δηλαδή, ρολόι του οργανισμού μας αποσυντονίζεται, ύστερα από ταξίδι στο οποίο διασχίζει κανείς περισσότερες από μία ζώνη ώρας. Αν και δεν έχουμε όλη μας την πολυτέλεια να το βιώσουμε προσωπικά, στην εποχή της εκμηδένισης των αποστάσεων που διανύουμε, το jet lag έχει σαφώς ενσωματωθεί στη συλλογική μας συνείδηση, διαμορφώνοντας ένα μοναδικό αίσθημα οικειότητας με το κατά τα άλλα ξένο προς εμάς concept. H απόμακρη, ωστόσο, για πολλούς από εμάς αυτή έννοια, πέραν από την αδυναμία να απολαύσουμε ένα υπερατλαντικό ταξιδάκι αραιά και πού, είναι σε θέση να φανερώσει την καθολική δύναμη του ανθρώπινου σώματος να προσαρμόζεται στο περιβάλλον του, προκειμένου να εξασφαλίσει τη βέλτιστη λειτουργία του. Πάμε, λοιπόν, να ρίξουμε μια βαθύτερη ματιά σε αυτή την ιδιαιτέρως ξένη προς εμάς ιδέα, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τόσο τον ίδιο μας τον οργανισμό, όσο και τα ρυθμιστικά αντανακλαστικά που μας επιτρέπουν να διάγουμε τη ζωή μας όσο πιο άνετα γίνεται…
Έχοντας πλέον εδραιώσει ότι το jet lag —ή σύνδρομο αλλαγής της ώρας αν προτιμάτε την ελληνική εκδοχή της κατάστασης αυτής— εμφανίζεται συνήθως ύστερα από πολύωρο ταξίδι μεταξύ διαφορετικών ζωνών της ώρας, καλό θα ήταν να διευκρινίσουμε και τα κυριότερα συμπτώματα που συσχετίζονται με τη συνθήκη αυτή. Έντονοι πονοκέφαλοι, αδυναμία συγκέντρωσης και έντονη κούραση είναι ενδεικτικά του συνδρόμου. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, το γενικευμένο αυτό αίσθημα της απόκλισης που αισθανόμαστε με την αλλαγή του ωραρίου μας να εκφραστεί και με ενοχλήσεις σε φαινομενικά ανεπηρέαστα συστήματα του οργανισμού μας, όπως το πεπτικό. Ακόμη, έχει παρατηρηθεί σε αρκετούς πάσχοντες έντονα κυκλοθυμική διάθεση, όπως και έντονο αίσθημα νύστας στη διάρκεια της μέρας. Μεγαλύτερη ενόχληση συναντάται, ωστόσο, στην προσπάθεια των ταξιδευτών να κοιμηθούν, καθώς η έντονη αυπνία αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο σύμπτωμα του συνδρόμου.
Αν και τα γενικά σημεία της συνθήκης αυτής συνοψίζονται παραπάνω, η γενική τους φύση αφήνει αρκετό περιθώριο προκειμένου να επιβεβαιωθεί για ακόμη μια φορά η μοναδικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Με άλλα λόγια, κάθε άνθρωπος βιώνει το σύνδρομο αυτό διαφορετικά, με πολλές εξωτερικές συνιστώσες να συμβάλλουν στη διαμόρφωση της εμπειρίας αυτής. Έχει διαπιστωθεί ότι όσο μεγαλύτερο είναι το ταξίδι, τόσο μεγαλύτερη είναι και η βαρύτητα των συμπτωμάτων, καθώς τόσο περισσότερο αναστατώνεται ο οργανισμός βγαίνοντας από το πρόγραμμά του. Σε περίπτωση που ο ταξιδιώτης «χάνει» ώρες, παρατηρείται μεγαλύτερη δυσκολία στον ύπνο, καθώς το ανθρώπινο σώμα πρέπει να καταστείλει την εγρήγορση που έχει συνηθίσει να βιώνει στις συγκεκριμένες ώρες. Αντιθέτως, σε περίπτωση που ο ταξιδιώτης κερδίζει ώρες, ο οργανισμός αναγκάζεται να «ξυπνήσει» σε ώρες που κανονικά θα ξεκουραζόταν, οδηγώντας σε έντονη υπνηλία στη διάρκεια της ημέρας.
Παρά την όποια δυσφορία προκαλεί η ιδιαίτερη αυτή συνθήκη, το jet lag πρόκειται για μια βραχυπρόθεσμη συνθήκη, η οποία και βρίσκει λύση κατόπιν της προσαρμογής του οργανισμού μας στις νέες συνθήκες. Για εμάς τους κοινούς θνητούς που απολαμβάνουμε περιστασιακά μακρινά ταξίδια, το σύνδρομο αλλαγής της ώρας, δεν αποτελεί παρά μια μακρινή απειλή στον ορίζοντα. Για άτομα, εντούτοις, που εμπλέκονται συχνά σε τόσο ακραίες μετακινήσεις, όπως πιλότοι και αεροσυνοδοί, η συνεχής αυτή ανατροπή των σταθερών του οργανισμού εγκυμονεί περισσότερους κινδύνους. Ειδικότερα, η αδυναμία ύπνου εύκολα μπορεί να παγιωθεί σε χρόνια αυπνία, εμποδίζοντας τον οργανισμό να χαρεί την απαραίτητη για τη λειτουργία του ξεκούραση. Η συνεχής αυτή απόκλιση από τον προβλεπόμενο προγραμματισμό ενδέχεται, ακόμη, να οδηγήσει στην ανάπτυξη χρόνιων καταστάσεων, όπως ο διαβήτης και η κατάθλιψη.
Προκειμένου, ωστόσο, να αποφύγουμε τη δυσμενή αυτή συνθήκη, εν όψει μάλιστα ταξιδιού, μπορούμε να εργαστούμε εκ των προτέρων, δημιουργώντας στον οργανισμό μας την ψευδαίσθηση ότι οι σταθερές του δεν έχουν ακόμη ανατραπεί. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την προσαρμογή τόσο του προγράμματος ύπνου όσο και το αντίστοιχο της κατανάλωσης των γευμάτων στους ρυθμούς του τόπου που πρόκειται να επισκεφτούμε. Εάν, μάλιστα ταξιδεύουμε με κατεύθυνση ανατολικά προς δυτικά, θα ήταν προτιμότερο να θέσουμε το πρόγραμμα του ύπνου μας μερικά βήματα πίσω. Επιπλέον, η απαλή κίνηση στις πρώτες ώρες του ταξιδιού, όπως οι βαθιές αναπνοές και η ανύψωση των χεριών μας πάνω από τους ώμους φαίνεται να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα.
Ακόμη και αν βρεθούμε εν τέλει στη δυσάρεστη θέση του αποπροσανατολισμένου ταξιδιώτη, δεν χρειάζεται να πτοούμαστε. Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπευτική αντιμετώπιση για το συγκεκριμένο σύνδρομο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να κάτσουμε με σταυρωμένα τα χέρια, επιτρέποντας τον αποσυντονισμό του οργανισμού μας να νοθεύσει τον ενθουσιασμό του ταξιδιού μας. Αντιθέτως, μπορούμε να προβούμε σε μικρές, αλλά υπολογίσιμες ενέργειες που στοχεύουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων μας.
Συγκεκριμένα, η αναζήτηση του ηλιακού φωτός είναι σε θέση να βοηθήσει τον οργανισμό μας να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί άμεσα την αλλαγή των συνήθων ωρολογιακών του συνθηκών. Το τεχνητό φως φαίνεται να φέρει παρόμοια αποτελέσματα προς διευκόλυνση των ταλαίπωρων ταξιδιωτών. Ακόμη, ο ύπνος στο αεροπλάνο, πέραν από το γεγονός ότι μας επιτρέπει να σκοτώσουμε ευκολότερα την ήδη νεκρή ώρα του ταξιδιού, αποδεικνύεται ιδιαίτερα βοηθητική και στη διαδικασία της προσαρμογής, με την κατανάλωση της φυσικής ορμόνης του ύπνου, μελατονίνης να συνδράμει στον καθησυχασμό του σώματός μας. Τέλος, σκόπιμο κρίνεται για τις πρώτες τουλάχιστον μέρες του ταξιδιού να αποφύγουμε άγνωστες για τον οργανισμό μας τροφές, προκειμένου να αποφύγουμε να τον αναστατώσουμε περαιτέρω.
Απ’ όλα τα παραπάνω, λοιπόν, καταλαβαίνουμε πως ο οργανισμός μας ακόμη και όταν χάνει τα στηρίγματά του, παρά τις αρχικές του αντιδράσεις, κατορθώνει να δημιουργήσει νέες σταθερές προσαρμοζόμενος στις νέες συνθήκες, εξασφαλίζοντας ακόμη και έτσι την ομαλή διαβίωσή μας. Ίσως, μάλλον θα έπρεπε να παραδειγματιστούμε από τον ίδιο μας τον εαυτό και να μην χάνουμε την ψυχραιμία μας στην προοπτική της αλλαγής. Η ασφάλεια των σταθερών μας, όσο καθησυχαστική και αν μοιάζει, μας αποτρέπει συχνά από το να ξεφύγουμε από το αυστηρό πλαίσιο που έχουμε θέσει για τον εαυτό μας, περιορίζοντάς μας συχνά σε καταστάσεις που καταλήγουν να μας πληγώνουν. Όπως, λοιπόν, ο οργανισμός μας είναι σε θέση να αλλάζει τους δείκτες του προσωπικού του ρολογιού, έτσι και εμείς μπορούμε να ανατρέψουμε τις δικές μας σταθερές, προσαρμοζόμενοι στις νέες συνθήκες. Άλλωστε, η μόνη ίσως σταθερά που μάλλον έχουμε τελικά, είναι ότι η αλλαγή είναι συνεχής. Και εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να προσαρμοστούμε σε αυτή…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Jet Lag, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
