Της Νεφέλης Βρεττού,
Η διακοπή της έγγαμης συμβίωσης αποτελεί ένα κρίσιμο μεταβατικό στάδιο στη ζωή ενός ζευγαριού, το οποίο συχνά προηγείται ή και υποκαθιστά τη διαδικασία του διαζυγίου. Αν και οι σύζυγοι παύουν να συμβιώνουν, η λύση του γάμου δεν έχει ακόμη επέλθει νομικά, γεγονός που συνεπάγεται διατήρηση ορισμένων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μεταξύ τους. Ένα από τα σημαντικότερα νομικά ζητήματα που ανακύπτουν στο μεσοδιάστημα αυτό είναι η υποχρέωση για παροχή διατροφής από τον έναν σύζυγο προς τον άλλον. Το δικαίωμα διατροφής μετά τη διακοπή της συμβίωσης, πριν από την έκδοση διαζυγίου, προβλέπεται στο άρθρο 1391 του Αστικού Κώδικα και βασίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης και της προστασίας του οικονομικά ασθενέστερου συζύγου.
Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1389, 1390, 1391, 1392 παρ. 2 και 1493 του Αστικού Κώδικα, σε περίπτωση διακοπής της έγγαμης συμβίωσης — όταν δηλαδή ο γάμος εξακολουθεί να υφίσταται, αλλά οι σύζυγοι παύουν να συμβιώνουν — δεν είναι πλέον εφαρμοστέα η αρχή της συνεισφοράς για την κάλυψη των οικογενειακών αναγκών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η αμοιβαία υποχρέωση διατροφής. Η παύση λειτουργίας του κοινού οίκου επιφέρει και την παύση δημιουργίας κοινών οικογενειακών αναγκών. Στην περίπτωση αυτή, ο σύζυγος για τον οποίο συντρέχει εύλογη αιτία διακοπής της συμβίωσης έχει δικαίωμα να απαιτήσει από τον άλλον σύζυγο διατροφή σε χρήμα, καταβαλλόμενη προκαταβολικά κάθε μήνα, ανεξαρτήτως της οικονομικής κατάστασης εκατέρου, ως υποκατάστατο της υποχρέωσης συνεισφοράς στις ανάγκες της οικογενειακής ζωής.
Η εν λόγω υποχρέωση δεν ταυτίζεται ούτε με τη διατροφή που προβλέπεται στα άρθρα 1485 επ. ΑΚ, ούτε με εκείνη που χορηγείται μετά τη λύση του γάμου (άρθρα 1442 επ. ΑΚ), αλλά αποτελεί συνέπεια της ειδικής ρύθμισης του άρθρου 1389 ΑΚ, ως συνέχεια της υποχρέωσης συνεισφοράς κατά τη διάρκεια του γάμου. Η υποχρέωση αυτή διατηρείται ακόμη και αν η διακοπή της συμβίωσης οφείλεται σε υπαίτια συμπεριφορά του δικαιούχου της διατροφής. Στην περίπτωση αυτή, εφόσον το παράπτωμα του δικαιούχου συνιστά λόγο διαζυγίου, μπορεί να ζητηθεί ο περιορισμός της διατροφής στα απολύτως απαραίτητα για τη διαβίωσή του («ελαττωμένη διατροφή»), υπό την προϋπόθεση ότι ο εναγόμενος σύζυγος προβάλλει σχετική ένσταση, καθορίζοντας το ύψος του ποσού που θεωρεί εύλογο.
Η αξίωση για διατροφή μετά τη διακοπή της συμβίωσης ρυθμίζεται από τις διατάξεις των άρθρων 1389 και 1390 ΑΚ και συναρτάται με τη δυνατότητα συνεισφοράς του κάθε συζύγου. Κατά τον προσδιορισμό του ύψους της, το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη την περιουσιακή κατάσταση των διαδίκων, ενώ στην περίπτωση ύπαρξης απρόσοδης περιουσίας, αξιολογείται κατά περίπτωση η ανάγκη ρευστοποίησής της, κατόπιν ένστασης του υπόχρεου.
Η σχετική αξίωση παύει αυτοδικαίως με την αμετάκλητη λύση του γάμου. Μετά το διαζύγιο, τυχόν νέα αξίωση διατροφής στηρίζεται στις διατάξεις του άρθρου 1442 ΑΚ και φέρει διαφορετική νομική βάση, με προϋποθέσεις που σχετίζονται κυρίως με κοινωνικά κριτήρια και την αδυναμία του αιτούντος να εξασφαλίσει τα προς το ζην από άλλες πηγές (εισόδημα, εργασία ή περιουσία).
Για να είναι ορισμένη και παραδεκτή, σύμφωνα με το άρθρο 216 ΚΠολΔ, η αγωγή διατροφής λόγω διακοπής της συμβίωσης, πρέπει να περιλαμβάνει σαφή αναφορά στη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης για εύλογη αιτία, καθώς και πλήρη στοιχεία για την οικονομική κατάσταση των διαδίκων: δηλαδή τα εισοδήματα και την περιουσία του εναγομένου, καθώς και τις οικονομικές ανάγκες του ενάγοντος, βάσει των συνθηκών της κοινής έγγαμης ζωής και των αυξημένων απαιτήσεων της χωριστής διαβίωσης. (Βλ. ΜΠρΗλ 286/2022, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Το ζήτημα της διατροφής μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης αποτελεί έναν ιδιότυπο θεσμό του οικογενειακού δικαίου, ο οποίος ισορροπεί μεταξύ της διατήρησης του δεσμού του γάμου και της πραγματικής ρήξης που επέρχεται με την απομάκρυνση των συζύγων. Η ρύθμισή του στο πλαίσιο των άρθρων 1389 επ. ΑΚ καταδεικνύει την προσπάθεια του νομοθέτη να διασφαλίσει την οικονομική προστασία του συζύγου που δεν μπορεί να αυτοσυντηρηθεί, χωρίς όμως να εξομοιώνει τη συγκεκριμένη παροχή με εκείνη της διατροφής μετά το διαζύγιο. Η νομολογία διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην ερμηνεία και εφαρμογή των σχετικών διατάξεων, ιδίως ως προς το εύλογο της αιτίας διακοπής της συμβίωσης και τον καθορισμό του ύψους της οφειλόμενης διατροφής. Μέσα από την εξέλιξη της κοινωνικής πραγματικότητας και τις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για συνεχή επαναξιολόγηση του θεσμού, με γνώμονα την αρχή της ισότητας και την ουσιαστική προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας μέσα στο πλαίσιο του γάμου, ακόμη και όταν αυτός βρίσκεται σε κρίση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, 3η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2022
