Του Σταύρου Πραβή,
Η κρίση, η κοινωνία των Εθνών, και η συμμόρφωση
Η Ελληνο-βουλγαρική κρίση του 1925 δεν ήταν η μόνη μεσοπολεμική εθνική κρίση εξωτερικής πολιτικής που είχε βιώσει. Πέραν της Μικρασιατικής Καταστροφής, για την οποία η λέξη «κρίση»δεν είναι ούτε μικρή, το πολιτικό σχήμα της χώρας είχε ήδη σοκαριστεί με την κρίση της Κέρκυρας το 1923, την οποία είχαν καταλάβει οι ιταλοί με αφορμή την δολοφονία ενός ιταλού στρατηγού στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Το νησί επέστρεψε σε «ελληνικά χέρια», όμως, η χώρα επρόκειτο να βρει μπροστά της μια κρίση στα βόρεια σύνορα με την Βουλγαρία. Σε αυτό το κλίμα αμφισβήτησης, σημειώθηκε ένα επεισόδιο στις 19 Οκτωβρίου 1925, το οποίο έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις. Ένας Έλληνας στρατιώτης έπεσε νεκρός ύστερα από ανταλλαγή πυρών μεταξύ Βούλγαρων και Ελλήνων στρατιωτών. Οι εκδοχές της πραγματικότητας είναι πολλές. Η βουλγαρική εκδοχή ανέφερε πως Έλληνας στρατιώτης σκοτώθηκε σε βουλγαρικό έδαφος, ενώ η Ελληνική πλευρά υποστήριξε πως ο Έλληνας στρατιώτης είχε «παραπλανηθεί» σε εχθρικό έδαφος ενώ προσπαθούσε υποτιθέμενα να πιάσει ένα αδέσποτο σκυλί που είχε προσπεράσει τα σύνορα.
Η σύγκρουση κλιμακώθηκε, και σκοτώθηκαν άλλοι δύο Έλληνες, ο λοχαγός Βασιλειάδης που επιθεωρούσε το σημείο και ο δεκανέας ιπποκόμος του. Η κατάσταση μετέπειτα βγήκε εκτός ελέγχου, με την μαζική επίθεση της ελληνικής συνοριοφυλακής. Ο νέος ηγέτης της χώρας, ο Πάγκαλος, διέταξε τις Ελληνικές δυνάμεις να λάβουν όποιο μέτρο ήταν απαραίτητο, ούτως ώστε να εξασφαλίσουν, την εθνική ασφάλεια και κυριαρχία. Προτού, υπάρξει διπλωματική παρέμβαση, οι ελληνικές δυνάμεις σταδιακά κατέλαβαν τα υψώματα γύρω από την πόλη του Πετριτσίου, που αποτελούσε κέντρο δράσης των κομιτατζήδων και τις επόμενες μέρες επιδόθηκαν σε βομβαρδισμούς. Παρά τις συμβουλές ξένων και Ελλήνων διπλωματών, που συνιστούσαν μετριοπάθεια, στις 21 Οκτωβρίου, απεστάλη τελεσίγραφο που ζητούσε δημόσια συγγνώμη της Βουλγαρίας, αυστηρή και παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων και, αποζημίωση 2 εκ. Γαλλικών φράγκων για τις οικογένειες των θυμάτων, με προθεσμία 48 ωρών.
Η αντίδραση των βουλγάρων υπήρξε μάλλον προκλητική στα μάτια της ελληνικής ηγεσίας, καθώς δεν απέδωσε ιδιαίτερη σημασία. Υποτίμησαν το συμβάν, μετατρέποντας το σε ένα μικρό μεθοριακό επεισόδιο που οφειλόταν σε ανεξάρτητη δράση κομιτατζήδων, των οποίων το “status” εγκυρότητας, είχε μικρύνει, όπως έχει προαναφερθεί. Εξαρχής, είχε προτείνει τη σύσταση μεικτής εξεταστικής επιτροπής για τη διαλεύκανση του περιστατικού, με την ελληνική πλευρά να το αρνείται, αφού, κατ’ αυτήν, αποκλειστική υπεύθυνος ήταν η Βουλγαρία. Οι συγκρούσεις συνεχίζονταν και ο ελληνικός στρατός προωθείτο, η βουλγαρική πλευρά επέμενε σε μια διπλωματική προσέγγιση, αρχικά με άκαρπες συναντήσεις του Βουλγάρου επιτετραμμένου στην Αθήνα με τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών και με τον Πάγκαλο και στη συνέχεια με τη διεθνοποίηση του θέματος. Η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων για σταθερότητα στην περιοχή, ευνόησε μια στάση υπέρ της Βουλγαρίας, παρά την αναθεωρητική της φύση. Αιτήθηκε εξέταση του ζητήματος από το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών. Παρέμβαση έκανε και η Ρουμανία η οποία πρότεινε σχέδιο συμφιλίωσης που απορρίφθηκε από τη Βουλγαρία, αφού πλέον το ζήτημα είχε «αναλάβει» η ΚτΕ.
Ο Γενικός Γραμματέας της ΚτΕ συγκάλεσε συνεδρίαση του Συμβουλίου, όπου το ζήτημα θα εξεταζόταν με την παρουσία των αντιπροσώπων των δύο χωρών. Το συμβούλιο έλαβε χώρα δημόσια στο Παρίσι το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου. Η Βουλγαρία υποστήριξε ότι ουδέποτε είχε καταληφθεί ελληνικό έδαφος, ενώ ο Έλληνας αντιπρόσωπος χαρακτήρισε την ελληνική επέμβαση ως απολύτως νόμιμη στο πλαίσιο της άμυνας από οργανωμένη επίθεση των Βουλγάρων. Εν τέλει, το Συμβούλιο ζήτησε από τις δύο χώρες να αποσύρουν τα στρατεύματά τους σε διάστημα 24 ωρών. Η Ελλάδα, υπό τον φόβο σοβαρών κυρώσεων τελικά υποχώρησε, αποδεχόμενη την απόφαση της ΚτΕ. Οι συγκρούσεις στα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα συνεχίστηκαν, πριν να επέλθει παύση πυρός αργά το βράδυ της 27ης Οκτωβρίου, με τελικό απολογισμό περίπου 80 απώλειες. Η Ελλάδα κρίθηκε ένοχη, αφού δεν αναγνωρίστηκε κάποιο οργανωμένο σχέδιο βουλγαρικής εισβολής. Κλήθηκε να καταβάλλει το δυσθεώρητο ποσό των 142.000 στερλινών, το οποίο τελικά ορίστηκε στις 45.000 μετά από περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Από την άλλη, η Βουλγαρία υποχρεώθηκε να αποζημιώσει την οικογένεια του θανόντα αξιωματικού, Βασιλειάδη. Η ΚτΕ ανέλαβε επίσης την αναδιοργάνωση του ελέγχου των ελληνο-βουλγαρικών συνόρων. Η Ελληνική πλευρά αποδέχτηκε τους όρους, εκφράζοντας ωστόσο τα παράπονά της για άνιση μεταχείριση, παρομοιάζοντας την υπόθεση με την ατιμώρητη σύντομης κατοχής της Κέρκυρας από τους Ιταλούς δύο χρόνια νωρίτερα.
Οι ευθύνες πλήγωσαν κυρίως τον Πάγκαλο, καθώς, ιστορικά, φαινόταν ότι επεδίωκε να αποκομίσει πολιτικά οφέλη «ηρωισμού» και «τόλμης», ενισχύοντας το κύρος του, όμως κατάφερε αντιθέτως να έχει ένα βαρύτατο πολιτικό κόστος στην κοινή γνώμη. Για την ΚτΕ η επικράτηση της ειρήνης θεωρήθηκε ως μια μεγάλη επιτυχία του παγκόσμιου αυτού οργανισμού και ως απόδειξη των ικανοτήτων του. Παρ’όλα αυτά, είναι βέβαιο ότι οι τελευταίες αμφισβητήθηκαν μοιραία με την πάροδο των χρόνων, καθώς ο οργανισμός παρέμενε υποκείμενος στα συμφέροντα των συντηρητικών Μεγάλων Δυνάμεων.
ENΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Eric Hobsbawm (2010), Η Εποχή των Άκρων: Ο σύντομος εικοστός αιώνας 1914-1991, εκδ. Θεμέλιο
- Ian Kershaw (2016), Στην Κόλαση των Δύο Πολέμων Ευρώπη 1914-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια
- P.M.H Bell (2012), Τα αίτια του Δευτέρου Παγκοσμίου στην Ευρώπη, εκδ. Πατάκη
- Thomas W. Gallant (2017), Νεότερη Ελλάδα Από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας μέχρι τις μέρες μας, εκδ. Πεδίο
- Σπ. Γ. Πλουμίδης (2006), Η Ελληνοβουλγαρική κρίση του 1924-1925 Ο πόλεμος της ζωοκλοπής, εκδ. Γόρδιος
- Σ. Σφέτας, (2011), Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία: Από το Μεσοπόλεμο στη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, Θεσσαλονίκη, εκδ. Βάνιας
