Της Φανής Υβόννης Κυρκιλή,
Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι κάπου υπάρχουν φυλαγμένα μερικά έργα συγγραφέων, τα οποία απαγορεύεται (προς το παρόν) να διαβαστούν; Στα οποία, ακόμα κι αν θέλετε, δεν μπορείτε να έχετε πρόσβαση; Εμένα πάντως η ιδέα ήδη μου έχει εξάψει την περιέργεια.
Δεν ξέρω αν το απαγορευμένο είναι το πιο πολυπόθητο, ξέρω όμως ότι η «Βιβλιοθήκη του Μέλλοντος» είναι μία από τις πιο ιδιαίτερες του κόσμου και σίγουρα «η πιο μυστικοπαθής». Ένα λοιπόν, με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, μοναδικό έργο έχει σχεδιάσει η Σκωτσέζα καλλιτέχνιδα Katie Paterson από το 2014, με στόχο που θα ολοκληρωθεί το 2114: τη δημιουργία μιας πρωτότυπης συλλογής 100 βιβλίων.
Πιο συγκεκριμένα, το πλάνο είναι, στο διάστημα του αιώνα 2014-2114, να ζητείται κάθε χρόνο από έναν συγγραφέα να παραδώσει ένα νέο έργο του, το οποίο και θα κρατείται κρυμμένο, αδιάβαστο κι αδημοσίευτο μέχρι την τελική αποκαλυπτική χρονιά. Η ταυτότητα των συγγραφέων ανακοινώνεται κάθε φθινόπωρο. Επιλέγονται από επιτροπή με κριτήριο τη συνεισφορά τους στη λογοτεχνία και την ποίηση, αλλά και την ικανότητα να αντικατοπτρίσουν τη σύγχρονη ή κάποια μελλοντική εποχή, κεντρίζοντας τη φαντασία διαφορετικών γενεών.
Τα χειρόγραφα που έχουν μέχρι στιγμής συγκεντρωθεί φυλάσσονται στον τελευταίο όροφο της δημόσιας βιβλιοθήκης του Όσλο “Deichman”, σε κλειδωμένα γυάλινα συρτάρια ενός ειδικά διαμορφωμένου χώρου από λεπτές στρώσεις ξύλου, με το όνομα «Σιωπηλό Δωμάτιο», που είναι ανοικτό για το κοινό από το 2022 (χωρίς φυσικά τα κείμενα να είναι διαθέσιμα προς ανάγνωση). Η αρχιτεκτονική της αίθουσας είναι, εντός concept, φουτουριστική: άκρως μινιμαλιστική, αφαιρετική και σίγουρα αισθητικά πρωτοποριακή. «Ξύλινη σπηλιά», «σαν να συναντάς μια πύλη προς έναν άλλο κόσμο», «μικρό και οικείο, με το φως να λάμπει μέσα από τα συρτάρια των χειρογράφων», «μαγικό, σαν να βρίσκεσαι μέσα σε ένα δέντρο»…
Μάλιστα, από το παράθυρο εκεί μπορούμε να διακρίνουμε στον ορίζοντα το δάσος, όπου 1.000 δέντρα φυτεύτηκαν από την ομάδα της Paterson, το χαρτί εκ των οποίων θα χρησιμοποιηθεί για να τυπωθούν τα 100 χειρόγραφα όταν φτάσει η ώρα! Αφετηριακό σημείο της αποστολής, λοιπόν, είναι να καλλιεργηθεί η έκταση γης που θα παράξει τα υλικά, τα οποία θα δώσουν μορφή στην ξεχωριστή ανθολογία, για τους ανθρώπους που θα ζουν σε 100 περίπου χρόνια από τώρα. Μάλιστα, στο πλαίσιο μιας ειδικής τελετής στο δάσος αυτό υποβάλλουν τα έργα τους οι επίλεκτοι συγγραφείς κάθε καλοκαίρι, συνομιλώντας με το κοινό.
Η καινοτόμος οικολόγος θεώρησε το Όσλο ως την τέλεια τοποθεσία για το project της, μιας και η πόλη είναι περιτριγυρισμένη από δέντρα, οπότε και οι άνθρωποί της δεμένοι κατά κάποιο τρόπο με αυτά. Πώς της ήρθε η έμπνευση; Μέσα από μια φευγαλέα σκέψη: τι κι αν τα λόγια των συγγραφέων αποτυπώνονταν πάνω στους κορμούς των δέντρων; Τι κι αν απορροφώνταν από τα φύλλα τους, όπως το οξυγόνο;
Η πρώτη συγγραφέας που χάρισε ένα δημιούργημά της στη μυστηριώδη βιβλιοθήκη ήταν η Margaret Atwood, γνωστή για τα επιστημονικής φαντασίας μυθιστορήματά της. Επεσήμανε μάλιστα την αισιοδοξία που αποπνέει το εγχείρημα. «Θα περιμένουν άνθρωποι να το παραλάβουν; Θα υπάρχει Νορβηγία; Θα υπάρχει το δάσος; Θέληση για γνώση; Είναι ελπιδοφόρο να πιστεύουμε ότι όλα αυτά, παρά την κλιματική κρίση και τις απειλές, θα εξακολουθούν να είναι εκεί». «Ψήφο εμπιστοσύνης στην ανθρωπότητα» χαρακτήρισε τη Βιβλιοθήκη και ο David Mitchell το 2015. «Πρέπει να εμπιστευτούμε τους διαδόχους μας και τους διαδόχους αυτών, για να καθοδηγήσουν το έργο μέσα σε 100 χρόνια πολιτικής αταξίας, περικοπών στον προϋπολογισμό και αποκαλύψεων ζόμπι…». Άλλωστε, συγκινητικό είναι πως η λέξη δέντρο στα αγγλικά (tree) και στα νορβηγικά (tre) σχετίζεται ίσως ετυμολογικά με τις λέξεις “truth” και “trust”: αλήθεια και εμπιστοσύνη· «η δύναμη υπέρ του καλού στον κυνικό μας κόσμο».
Επόμενοι συγγραφείς, όπως ο Tsitsi Dangarembga (2021), τόνισαν το αίσθημα απελευθέρωσης να γράψουν ό,τι θέλουν μιας και δεν θα ζουν όταν τα βιβλία τους εκδοθούν, ενώ ο Karl Ove Knausgard (2019) αστειεύτηκε για τη χαρά του να μην ανησυχεί καθόλου για τους κριτικούς λογοτεχνίας!
Σύμφωνα με δηλώσεις της ίδιας της Paterson, το σκεπτικό πίσω από τη Βιβλιοθήκη του Μέλλοντος βασίζεται στην οικολογία και τη «διασυνδεσιμότητα» των πραγμάτων, αυτών που ζουν τώρα και αυτών που θα έρθουν. Έτσι, θέτει υπό αμφισβήτηση την καταστροφική τάση να σκεφτόμαστε βραχυπρόθεσμα, υπό την επιρροή πρόσκαιρων περισπασμών κι ως εκ τούτου αρκετά εγωιστικά. Σκοπός, η διεύρυνση της αντίληψής μας για τον χρόνο και το καθήκον απέναντι στους επόμενους. «Σίγουρα θα είμαι νεκρή όταν η Βιβλιοθήκη φτάσει στην ολοκλήρωσή της. Όταν μου ήρθε η ιδέα, ήξερα ότι θα ζούσε περισσότερο από εμένα. Είναι σημαντικό ότι δεν θα την δω πλήρως υλοποιημένη· σχεδιάστηκε για μια άγνωστη, μελλοντική γενιά», λέει, δεχόμενη ωστόσο αργότερα κριτική για το γεγονός ότι πρόκειται περί «ελιτίστικης τέχνης σε χρονοκάψουλα που αποκλείει ορισμένους ανθρώπους». Η ίδια απαντά ότι 1) ίσως η φροντίδα για το μέλλον να προϋποθέτει κάποια παραίτηση από τις απολαύσεις στο παρόν και ότι 2) το να δίνεις στο αύριο δεν σημαίνει απαραίτητα να παίρνεις από το σήμερα!
Το δικό μου συμπέρασμα είναι ότι η Βιβλιοθήκη, όχι μόνο ενθαρρύνει μια πιο μακρόπνοη οπτική στα πράγματα προσφέροντας ένα μάθημα για το πώς μπορείς να κάνεις κάτι να διαρκέσει, αλλά ταυτόχρονα μας καλεί να αναλογιστούμε τι αφήνουμε πίσω μας, πέρα από την υπερθερμασμένη ατμόσφαιρα, τα πυρηνικά απόβλητα και τα πλαστικά στους ωκεανούς. Η Paterson προσθέτει: «Σίγουρα θα μείνουν στα παιδιά μας ως κληρονομιά ωραία κτήρια, τραγούδια και ταινίες—αριστουργήματα, όμως πρόκειται για πραγματικά ανιδιοτελή δώρα αν τα έχουμε απολαύσει εμείς πρώτα;».
Στο σημείο αυτό, πάντως, η κρίσιμη ερώτηση είναι… Πώς μπορώ να ζήσω μέχρι το 2114!;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Future Library, futurelibrary.no, διαθέσιμο εδώ
- Katie Paterson — interview: ‘It’s a living project, changing and surprising us’, studiointernational.com, διαθέσιμο εδώ
