Της Ευσταθίας Στράντζαλη,
Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο μουσεία, γλώσσα ή παραδοσιακές φορεσιές· είναι, κυρίως, η καθημερινότητα των ανθρώπων, ο τρόπος που ερμηνεύουν τη ζωή, παλεύουν για την αξιοπρέπεια, αντιστέκονται ή σωπαίνουν. Στη Λατινική Αμερική, μια περιοχή με βαθιές κοινωνικές πληγές και πλούσια πολιτισμική ποικιλομορφία, ο κινηματογράφος έχει αναδειχθεί ως μία από τις πιο ισχυρές εκφράσεις πολιτισμού, όχι απλώς ως τέχνη.
Ο κινηματογράφος της Λατινικής Αμερικής ποτέ δεν υπήρξε απλώς μέσο ψυχαγωγίας. Ήταν και παραμένει καθρέφτης κοινωνικών εντάσεων, πολιτικής καταπίεσης, ταξικών συγκρούσεων και αγώνων για ελευθερία και ταυτότητα. Ακόμα και αν αποτελεί μια πτυχή του πολιτισμού της, είναι ικανός να παρουσιάσει με πολύ ιδιαίτερο τρόπο πολλές πλευρές της ζωής των ανθρώπων. Από τις επαναστάσεις έως τις σύγχρονες μορφές φτώχειας και διαφθοράς, οι λατινοαμερικάνοι δημιουργοί καταγράφουν τις ζωές των «αφανών», δίνοντας φωνή σε εκείνους που συχνά μένουν στο περιθώριο της ιστορίας. Είναι, λοιπόν, γεγονός ότι ο πολιτισμός για άλλη μια φορά δείχνει την άμεση σύνδεση του με τα βιώματα των ανθρώπων.
Η γενιά του Νέου Λατινοαμερικανικού Κινηματογράφου (Nuevo Cine Latinoamericano), που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960, έφερε μια αισθητική και ιδεολογική επανάσταση. Οι δημιουργοί εκείνης της εποχής στόχευαν σε ένα «σινεμά του λαού», που να αφηγείται τις πραγματικές ιστορίες των καταπιεσμένων, συχνά χωρίς την παραμικρή εμπορική πρόθεση. Μέσα, λοιπόν, από ένα πολιτισμικό εργαλείο θα λέγαμε, στόχευαν στην ανάδειξη της τοπικής πραγματικότητας, αλλά και στην αφύπνιση της συνείδησης των ανθρώπων.
Ταινίες, όπως το ντοκιμαντέρ «La batalla de Chile» του Πατρίσιο Γκουσμάν, καταγράφουν το πραξικόπημα εναντίον του Σαλβαδόρ Αλιέντε με τέτοια αμεσότητα, που το έργο παραμένει διαχρονικά επίκαιρο. Στον 21ο αιώνα, ταινίες, όπως το βραζιλιάνικο «Cidade de Deus» (2002), φέρνουν στο προσκήνιο τη βία και την εξαθλίωση στις φαβέλες, δείχνοντας την απόλυτη απουσία του κράτους και τη δύναμη που αποκτούν τα εγκληματικά δίκτυα όταν η κοινωνία αγνοείται. Παράλληλα, το «Y tu mamá también» (2001) του Αλφόνσο Κουαρόν, σε μια πιο υπόγεια προσέγγιση, αποτυπώνει το χάσμα των τάξεων, τη σεξουαλική ελευθερία και τη διαρκή αναζήτηση ταυτότητας των νέων Μεξικανών.
Ο κινηματογράφος εδώ δεν είναι προϊόν καλλιτεχνικής πολυτέλειας, αλλά εργαλείο πολιτισμικής επιβίωσης. Δίνει φωνή σε κοινότητες χωρίς πρόσβαση στην εξουσία, σε γυναίκες χωρίς εκπροσώπηση, σε ιστορίες που σπάνια προβάλλονται στα mainstream μέσα. Οι ταινίες αυτές, με τα λίγα τους μέσα αλλά τον έντονο κοινωνικό και πολιτισμικό τους χαρακτήρα, παράγουν και διαμορφώνουν πολιτισμό, όχι στατικό ή εθνικιστικό, αλλά ζωντανό, επαναστατικό και συμπεριληπτικό.
Οι σύγχρονοι λατινοαμερικανοί δημιουργοί συνεχίζουν την παράδοση ενός σινεμά με κοινωνικό πρόσωπο. Μέσα από χαμηλό προϋπολογισμό, αλλά με βαθιά αφήγηση, συνθέτουν εικόνες που ταξιδεύουν σε φεστιβάλ και, κυρίως, στις συνειδήσεις των θεατών. Οι θεματικοί άξονες παραμένουν: ταξική ανισότητα, πολιτική καταστολή, έμφυλες ταυτότητες και πολιτισμική κληρονομιά, ενώ δεν θα μπορούσαν να είναι άλλοι, καθώς αποτυπώνουν την κοινωνική τους πραγματικότητα.
Πολλές φορές οι δημιουργοί επιλέγουν να ενσωματώσουν τοπικές διαλέκτους, παραδοσιακή μουσική, ρούχα και συνήθειες της καθημερινής ζωής, όχι απλώς για ατμόσφαιρα, αλλά για να υπενθυμίσουν την πολιτισμική πολυμορφία της ηπείρου. Αυτό που βλέπουμε, λοιπόν, δεν είναι μόνο μια ιστορία εγκλήματος ή επιβίωσης, αλλά και μια παρουσίαση του τρόπου που οι άνθρωποι ζουν, αγαπούν, θρηνούν και ελπίζουν μέσα σε πολύπλοκες κοινωνικές συνθήκες.
Επιπλέον, ο λατινοαμερικανικός κινηματογράφος έχει καταφέρει να περάσει τα σύνορα και να αποκτήσει παγκόσμια πολιτισμική επίδραση. Η διεθνής αναγνώριση δημιουργών, όπως ο Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, ο Αλφόνσο Κουαρόν και ο Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιάριτου, δεν αποτελεί μόνο επιτυχία ατομική, αλλά και πολιτισμική: είναι η εξαγωγή μιας ολόκληρης κοσμοθεωρίας, λαϊκής, ποιητικής και κοινωνικά ευαίσθητης.
Ο λατινοαμερικανικός κινηματογράφος λειτουργεί ως μαρτυρία και διαμαρτυρία. Αναδεικνύει, προκαλεί, δεν φοβάται να εκτεθεί. Σε μια εποχή όπου πολλά μέσα έχουν εμπορευματοποιηθεί, ο κινηματογράφος αυτής της περιοχής κρατά ζωντανή τη σύνδεση με τον πραγματικό κόσμο. Δεν είναι στείρος καλλιτεχνισμός. Είναι ντοκουμέντο, είναι φωνή, είναι ελπίδα. Σε έναν κόσμο όπου η εικόνα συχνά επιλέγει να αγνοεί την αλήθεια, οι λατινοαμερικανοί σκηνοθέτες την αναδεικνύουν κατάματα. Και αυτό, είναι ίσως η πιο ριζοσπαστική πράξη τέχνης.
Και καθώς η Λατινική Αμερική συνεχίζει να αντιμετωπίζει προκλήσεις, οικονομικές κρίσεις, κοινωνικές ανισότητες, πολιτική αστάθεια, ο κινηματογράφος παραμένει εκεί ως θεματοφύλακας της πολιτιστικής ταυτότητας, ένας χώρος όπου ο κόσμος των «αόρατων» γίνεται ορατός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Λατινοαμερικάνικος Κινηματογράφος: Κινηματογράφος της Απελευθέρωσης, διαθέσιμο εδώ
- City of God: Unveiling the Dark Realities of Rio de Janeiro Favelas, διαθέσιμο εδώ
- ‘Roma’ Film Review: Alfonso Cuarón’s Intimate Epic Proves Less Is More, διαθέσιμο εδώ
