Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Στο πρώτο μέρος του άρθρου αυτού, είδαμε ορισμένες προσωπικότητες που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο όταν οι ναζί βρίσκονταν στην εξουσία και ακολουθήσαμε τα βήματα της φυγής τους στην Λατινική Αμερική μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. Συνεχίζοντας το ταξίδι μας, θα συναντήσουμε κι άλλες τέτοιες μορφές σε μια προσπάθεια σταχυολόγησης του ζητήματος της φυγής των ναζί.
Έτσι, λοιπόν, συναντάμε τον Έριχ Πρίμπκε, που υπήρξε ανώτερος αξιωματικός των Ες-Ες, συμμετείχε στη σφαγή του Αρντεατίν στη Ρώμη το 1944 και υπέγραψε τη μεταφορά 2.000 Εβραίων στο Άουσβιτς. Απέδρασε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1946 από βρετανικό στρατόπεδο και, με τη βοήθεια του Χουντάλ, βρέθηκε στην Αργεντινή το 1948. Έζησε στην Παταγονία με το πραγματικό του όνομα, όμως, παρελθόν του αποκαλύφθηκε το 1994. Τον εκδίωξαν στην Ιταλία, καταδικάστηκε σε ισόβια με κατ’ οίκον περιορισμό και πέθανε το 2013 σε ηλικία 100 ετών. Η κηδεία του έληξε με συγκρούσεις φασιστών και αντιφασιστών, και η ταφή έγινε σε μυστική τοποθεσία καθώς η Αργεντινή αρνήθηκε την ταφή του.
Ο Γκέρχαρντ Μπόνε ήταν δικηγόρος και αξιωματικός των Ες-Ες, υπεύθυνος για την υλικοτεχνική υποστήριξη του προγράμματος Aktion T-4, μέσω του οποίου δολοφονήθηκαν περίπου 200.000 Γερμανοί με αναπηρίες ή σοβαρές ασθένειες. Διέφυγε στην Αργεντινή το 1949, με τη βοήθεια του Περόν. Εκδόθηκε στη Δυτική Γερμανία το 1963, καταδικάστηκε, αλλά στη συνέχεια διέφυγε ξανά στην Αργεντινή. Τελικά, παραδόθηκε τρία χρόνια αργότερα, επιβίωσε δε μέχρι το 1981.
Ωστόσο, το «κυνήγι» δεν σταμάτησε ποτέ. Ο Σιμόν Βίζενταλ, αυστριακός επιζών του Ολοκαυτώματος, αφιέρωσε τη ζωή του στην ανεύρεση και δίωξη των ναζί εγκληματιών πολέμου. Με το γραφείο του στη Βιέννη, συγκέντρωνε πληροφορίες από μάρτυρες, αρχεία και δημοσιογράφους, και συνεργαζόταν με κυβερνήσεις και υπηρεσίες πληροφοριών. Ήταν ο άνθρωπος, που εντόπισε τα ίχνη του Άιχμαν στην Αργεντινή, πληροφορία που αξιοποίησε αργότερα η Μοσάντ.
Στη σύγχρονη εποχή, το έργο του κυνηγιού των ναζί συνέχισαν άνθρωποι όπως ο Εφραίμ Ζούροφ, διευθυντής του Simon Wiesenthal Center στο Ισραήλ, που ηγήθηκε της «Επιχείρησης Τελευταία Ευκαιρία» για τον εντοπισμό εναπομεινάντων δραστών. Οι έρευνες αυτές, αν και πραγματοποιούνται δεκαετίες μετά τον πόλεμο, δείχνουν τη σημασία που αποδίδεται στη μη παραγραφή εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.
Το ζήτημα των ναζί φυγάδων στη Λατινική Αμερική δεν είναι μόνο μια ιστορία μυστικών διαδρομών και θεαματικών συλλήψεων. Είναι και μια υπόθεση που αποκαλύπτει τη σύγκρουση ανάμεσα στην πολιτική σκοπιμότητα και την ηθική υποχρέωση για δικαιοσύνη. Οι χώρες που τους προσέφεραν καταφύγιο προτίμησαν συχνά το βραχυπρόθεσμο όφελος από την τεχνογνωσία τους, αδιαφορώντας για την ηθική βαρύτητα των εγκλημάτων τους. Από την άλλη, όσοι αφιέρωσαν τη ζωή τους στο να τους εντοπίσουν, λειτούργησαν ως ζωντανή υπενθύμιση ότι η λήθη είναι σύμμαχος της ατιμωρησίας.
Ακόμη και σήμερα, η ιστορία αυτή συγκινεί και διχάζει. Νέα έγγραφα και μαρτυρίες έρχονται στο φως, αποκαλύπτοντας την έκταση και την οργάνωση των διαφυγών. Η Λατινική Αμερική υπήρξε τόπος υποδοχής χιλιάδων Ευρωπαίων μεταναστών μετά τον πόλεμο, αλλά μέσα σε αυτό το κύμα κρύφτηκαν και οι σκιές ενός καθεστώτος που αιματοκύλησε τον κόσμο. Οι ιστορίες τους, άλλοτε γεμάτες θράσος κι άλλοτε απλώς θλιβερές, παραμένουν ένα κεφάλαιο της παγκόσμιας ιστορίας που μας υπενθυμίζει πως η δικαιοσύνη μπορεί να αργήσει, αλλά δεν πρέπει ποτέ να παραιτείται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Nagorski Andrew (2016), Οι κυνηγοί των ναζί, η καταδίωξη των εγκληματιών του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, (μτφ. Μπαρουξής Γιώργος, επμ. Καραμπάλης Σπύρος), εκδ. Μεταίχμιο
- Dugard (2020), Σκοτώνοντας τα SS, η καταδίωξη των μεγαλύτερων εγκληματιών στην ιστορία, (μτφ. Μάντογλου Αργυρώ, επμ. Γεωργιάδου Ανδρομάχη), εκδ. Διόπτρα
- Lichtblau Eric (2016), Οι ναζί της διπλανής πόρτας, (μτφ. Λουκάκου Αριάδνη, επμ. Παπακώστας Δημήτρης), εκδ. Ποταμός
- Οι έξι πιο διαβόητοι Ναζί εγκληματίες που διέφυγαν στη Λατινική Αμερική, flight.com, διαθέσιμο εδώ
