Της Αλίκης Μπρίνιου,
Κάθε άνθρωπος έχει μια ιστορία. Κάθε βλέμμα έχει ένα συναίσθημα. Πολλές φορές το βλέμμα μπορεί να μην είναι ξεκάθαρο, όμως πάντα θα αποτυπώνει κάτι. Όπως είναι γνωστό, τα μάτια δεν αποκρύπτουν την αλήθεια. Ακόμα κι αν είναι σιωπηλά, μπορούν να αποκαλύψουν κάθε σκέψη και συναίσθημα. Είναι σαν τα παράθυρα της ψυχής⋅ δείχνουν τη «γυμνή» πλευρά δίχως να περιορίζονται.
Κατά το πέρασμα των χρόνων, αρκετοί καλλιτέχνες κατάφεραν να αποτυπώσουν στα έργα τους συναισθήματα, μέσα από τα μάτια των προσώπων που απεικονίζονταν, προσφέροντας στους θεατές ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα. Αυτή η «πρωτόγνωρη» αίσθηση δεν εμφανίστηκε επειδή οι θεατές δεν είχαν νιώσει κάποιο από τα συναισθήματα που εμφανίζονταν στα έργα, αντίθετα επειδή το βλέμμα αποτελούσε ένα τόσο έντονο χαρακτηριστικό που μαγνήτιζε και μετέδιδε το συναίσθημα σε όποιον το ανέλυε οπτικά. Παρακάτω αναφέρονται κάποιοι από τους πίνακες με τα πιο έντονα βλέμματα.
“The Fallen Angel” (Alexandre Cabanel 1847)
Ο συγκεκριμένος πίνακας αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου η έκφραση στα μάτια είναι το κέντρο του συναισθήματος. Στον πίνακα απεικονίζεται ο Εωσφόρος σε ανθρώπινη μορφή, αμέσως μετά την πτώση του από τον Παράδεισο. Στα μάτια του αποκαλύπτονται δάκρυα —τα οποία δεν έχουν κυλήσει ακόμα— υποδηλώνοντας μια στιγμή μεταξύ θυμού και θλίψης, εγωισμού και υπερηφάνειας, μίσους. Το βλέμμα είναι λοξό, από χαμηλή θέση προς τα πάνω, σαν να αποδοκιμάζει κάτι ή κάποιον, σαν να εκφράζει αμφισβήτηση και πρόκληση. Τα ελαφρά σφιγμένα βλέφαρα σε συνδυασμό με τα φρύδια, που δημιουργούν μια εσωτερική καμπύλη, αποτυπώνουν έντονα το αίσθημα του θυμού και του μίσους.
“Ivan the Terrible and His Son” (Ilya Repin 1885)
Τρόμος, φόβος, ματαίωση, παραδοξότητα και δύο ζευγάρια ματιών. Ο συγκεκριμένος πίνακας πρεσβεύει ένα από τα πιο συγκλονιστικά έργα της ρωσικής ζωγραφικής, με τα μάτια των δύο μορφών που απεικονίζονται να είναι ο πυρήνας του δράματος. Σύμφωνα με την ιστορία, ο Ιβάν Δ’ ο Τρομερός σε μια έκρηξη θυμού του το 1581 άσκησε βία ως προς τον γιο —και διάδοχό— του κατά τη διάρκεια ενός καυγά. Η σκηνή που αποτυπώθηκε στον πίνακα απεικονίζει τα δύο αυτά πρόσωπα, τον Ιβάν Δ’ και τον γιό του, μέσα σε ένα σκούρο —σχεδόν κατεστραμμένο— δωμάτιο. Τα χέρια του Ιβάν Δ’ είναι πλημμυρισμένα από το κόκκινο χρώμα του αίματος, καθώς κρατάνε σφιχτά το κεφάλι του γιού στη —μάταιη— προσπάθεια τη διακοπή της αιμορραγίας. Ο γιος του, στηριγμένος στον πατέρα του, έτοιμος να αφήσει την τελευταία του πνοή.
Τα μάτια του Ιβάν Δ’ , διάπλατα ανοιχτά, υποδηλώνουν τον τρόμο, την έκπληξη, την ενοχή, μια δόση φόβου σε συνδυασμό με άγχος, καθώς και μια φρενήρη προσπάθεια να κατανοήσει τί ακριβώς είχε συμβεί. Οι κόρες των ματιών του γυαλίζουν καθώς αντανακλώνται δάκρυα, υποδηλώνοντας το συναίσθημα του πανικού και της απελπισίας. Το βλέμμα του δεν εστιάζει, όμως κοιτά προς το κενό —πέρα από το πρόσωπο του γιού του— σαν να οραματίζεται την αμετάκλητη συνέπεια και να βυθίζεται σε ενοχή, συνειδητοποιώντας το μη αναστρέψιμο.
Τα μάτια του γιου του εμφανίζονται ημίκλειστα, σαν η ενέργεια να εγκαταλείπει το σώμα καθώς τα βλέφαρα «βαραίνουν». Υπάρχει ένα απαλό, σχεδόν θολό, βλέμμα καθώς κοιτάζει τον πατέρα του —όχι στα μάτια— με μια ανάμιξη έκπληξης και θλίψης, αλλά όχι μίσους. Πίσω από το «κενό» βλέμμα αποκαλύπτεται μια αδυναμία αντίδρασης, καθώς και μια τραγική συγχώρεση. Τα μάτια του αποκαλύπτουν την αίσθηση και την αποδοχή του τέλους.
“The Last Day of Pompeii” (Karl Bryullov 1830-1833)
Μια τόσο δραματική στιγμή αποτυπωμένη σε έναν πίνακα. Η στιγμή της έκρηξης του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., όταν η Πομπηία θάφτηκε κάτω από τη στάχτη και τη λάβα. Η σκήνη στον πίνακα αποτελείται από δεκάδες φιγούρες σε πανικό, περιτριγυρισμένες από σκόνη, φωτιά και σκοτάδι. Άνθρωποι τρέχουν να σώσουν τα παιδιά τους, τους γονείς τους, τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τους ίδιους τους τους εαυτούς. Το μοναδικό ίχνος φωτός που υπάρχει, εμφανίζεται από τον ουρανό, έχοντας κόκκινες αποχρώσεις. Όλα τα βλέμματα δείχνουν φόβο και απειλή, ένα συγκεκριμένο όμως —το οποίο ανήκει σε μια γυναικεία μορφή— αντανακλά την πιο έντονη συναισθηματική φόρτιση του πίνακα.
Τα μάτια της γυναίκας κοιτάνε προς τα πάνω, όχι ευθεία, δίνοντας μια αίσθηση ικεσίας. Τα βλέφαρα της είναι απόλυτα ανοιχτά ενώ τα φρύδια της έχουν «λυγίσει» σαν να αποζητούν βοήθεια. Τα δάκρυα είναι έτοιμα να γλιστρήσουν μέσα από τα μάτια της όσο κι αν προσπαθεί να τα κρατήσει εντός, λες και άμα φύγουν θα σημαίνει πως «λύγισε» στην αδύναμη στιγμή που βρισκόταν. Γύρω από τα μάτια της υπάρχουν ερυθρά σημεία, τα οποία υποδηλώνουν σωματική εξάντληση, κούραση και παρατεταμένο κλάμα που πιθανότατα είχε προηγηθεί. Το συναίσθημα της λύπης καταβάλει ολόκληρο το βλέμμα, καθώς σημάδια φόβου και αναζήτησης της σωτηρίας κάνουν την εμφάνιση τους δευτερεύοντα.
Τα μάτια, όπως μας αποδεικνύει καθημερινά και η τέχνη, δεν αποτελούν απλώς δύο όργανα που μας βοηθάνε στην όραση. Τα μάτια είναι το μέσο της έκφρασης όταν το στόμα αρνείται ή δεν καταφέρνει να αρθρώσει. Συνεπώς, ένα βλέμμα μπορεί να αποκαλύψει σκέψεις και συναισθήματα που τα λόγια δεν τολμούν να εκφέρουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- How the eyes express emotions and bodily states, psychologytoday.com, διαθέσιμο εδώ
