Η εργαλειοποίηση της μετανάστευσης: Υβριδικός πόλεμος στα σύνορα της ΕΕ

Της Μαρίας Μανουσίδου,

Η κρίση στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, με τις Βρυξέλλες να αντιμετωπίζουν ένα σταθερό και σύνθετο φαινόμενο: την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης από τη Λευκορωσία και τη Ρωσία. Παρά την καλοκαιρινή περίοδο, οι συνοριακές εντάσεις δεν έχουν εκτονωθεί. Σύμφωνα με αξιωματούχους της Πολωνίας, το τελευταίο 48ωρο καταγράφηκαν δεκάδες απόπειρες παράτυπης διέλευσης από τη Λευκορωσία, πολλές από τις οποίες συνδέονται με οργανωμένη μεταφορά μεταναστών και παραπληροφόρηση για «εύκολη είσοδο» στην ΕΕ.

Η Frontex, σε πρόσφατη αναφορά της, προειδοποιεί ότι οι ροές μπορεί να αυξηθούν ξανά το φθινόπωρο, καθώς «οι δίοδοι παραμένουν ενεργές και οι διακινητές έχουν προσαρμοστεί στα αυξημένα μέτρα ασφαλείας». Παράλληλα, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες τονίζει ότι οι πρακτικές επαναπροωθήσεων (pushbacks), που εφαρμόζονται στα εξωτερικά σύνορα «υπονομεύουν το διεθνές δίκαιο και εκθέτουν τους ανθρώπους σε κίνδυνο».

Τα στατιστικά είναι αποκαλυπτικά: το 2024 οι αφίξεις μέσω των ανατολικών συνόρων αυξήθηκαν κατά 66 % σε σχέση με το 2023, με πάνω από το 90 % των συλληφθέντων στην Πολωνία να έχουν εισέλθει προηγουμένως στη Ρωσία με τουριστικές ή φοιτητικές βίζες. Παράλληλα, πέρυσι καταγράφηκαν πάνω από 120.000 περιστατικά επαναπροώθησης στην ΕΕ, σχεδόν 20.000 εκ των οποίων στα ανατολικά σύνορα: περίπου 13.600 στην Πολωνία, 5.388 στη Λετονία και 1.002 στη Λιθουανία.

Η ΕΕ είχε απαντήσει ήδη από τον Δεκέμβριο του 2024, εγκρίνοντας €170 εκατ. για ενίσχυση της ασφάλειας στα ανατολικά σύνορα. «Η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτρέψει να χρησιμοποιούνται άνθρωποι ως πολιτικά εργαλεία», δήλωσε τότε η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Ίλβα Γιόχανσον, υπογραμμίζοντας ότι η στήριξη προς την Πολωνία, τη Λιθουανία και τη Λετονία είναι «πολιτική και επιχειρησιακή προτεραιότητα».

Στην Πολωνία, το σχέδιο ολοκλήρωσης του φράχτη μήκους 400 km προχωρά, με παράδοση πριν το τέλος του 2025. Ο φράχτης θα περιλαμβάνει θερμικές κάμερες, αισθητήρες κίνησης, συστήματα νυχτερινής όρασης και νέα περιπολική οδό, με κόστος που υπερβαίνει τα 2,5 δισ. ζλότι (~€587 εκ.). Ο Πολωνός υπουργός Εσωτερικών, Μαριούς Κάμινσκι, δήλωσε χθες: «Ο στόχος μας είναι ξεκάθαρος – κανείς δεν θα περάσει παράνομα τα σύνορά μας».

Η Φινλανδία, που το 2024–25 βρέθηκε αντιμέτωπη με αυξημένες ροές από τη Ρωσία, διατηρεί κλειστά αρκετά συνοριακά περάσματα. Ο υπουργός Εσωτερικών της χώρας, Μάρι Ραντάνεν, τόνισε ότι «η απειλή παραμένει ενεργή» και πως η κυβέρνηση εξετάζει μόνιμες ρυθμίσεις για την ασφάλεια των συνόρων με τη Ρωσία.

Στην πολιτική διάσταση, η ένταση δεν περιορίζεται στα εξωτερικά σύνορα. Οι σχέσεις Πολωνίας–Γερμανίας έχουν επιδεινωθεί, καθώς η Βαρσοβία επέκτεινε τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα Σένγκεν μέχρι τις 4 Οκτωβρίου, προκαλώντας αντιδράσεις στο Βερολίνο. Η ΕΕ φοβάται ότι η διάρρηξη της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ζώνης Σένγκεν θα μπορούσε να αποτελέσει μακροπρόθεσμη ζημιά στην ευρωπαϊκή συνοχή.

Το βλέμμα των Βρυξελλών στρέφεται πλέον και στον Σεπτέμβριο, όταν η Ρωσία και η Λευκορωσία σχεδιάζουν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις κοντά στα σύνορα της ΕΕ. Αν και οι δύο χώρες υποστηρίζουν ότι πρόκειται για «προγραμματισμένες αμυντικές δραστηριότητες», αξιωματούχοι στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ εκφράζουν ανησυχία ότι οι ασκήσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν για περαιτέρω κλιμάκωση.

Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, σε χθεσινή του δήλωση, κάλεσε τα κράτη-μέλη «να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να ενισχύσουν τη συνεργασία», προσθέτοντας πως «η εργαλειοποίηση της μετανάστευσης είναι μια δοκιμασία για την ενότητα και τις αξίες μας».

Σήμερα, η ΕΕ βρίσκεται μπροστά σε μια σκληρή πραγματικότητα: η κρίση δεν είναι περιστασιακή, αλλά εξελίσσεται σε μόνιμο εργαλείο γεωπολιτικής πίεσης. Η ισορροπία ανάμεσα στην ασφάλεια και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι λεπτή, και κάθε λάθος κίνηση μπορεί να βαθύνει τους διχασμούς εντός της Ένωσης.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ