Του Νίκου Κηρύκου,
Αύγουστος. Ο κατεξοχήν καλοκαιρινός μήνας στο ελληνικό φαντασιακό. Ο μήνας της χαλαρότητας και της χαλάρωσης του πνεύματος, των συνειδήσεων και της καθημερινής ζωής. Ήδη από τις αρχές του 20ου αι. το ελληνικό καλοκαίρι ξέφυγε από τα στενά πλαίσια των διακοπών και επήλθε ως πολιτισμικό και ιδεολογικό βίωμα, προσελκύοντας πέρα από έλληνες και ξένους τουρίστες από όλο τον κόσμο. Η άποψη περί ελληνικού καλοκαιρινού βιώματος ενισχύεται περισσότερο αν ρίξει κάποιος μια ματιά στα όμορφα κείμενα που έχουν γραφεί από έλληνες ποιητές και λογοτέχνες, παρουσιάζοντας μια ειδυλλιακή εικόνα των ελληνικών νησιών, της φύσης, των αμμουδιών και του τοπίου γενικότερα που επιτρέπει στον αναγνώστη να ονειρευτεί, να τοποθετηθεί νοητικά σε μια τόσο αγαπημένη εποχή. Δυστυχώς τα τουριστικά στίφη έχουν αλλοιώσει άρδην αυτή την εικόνα που φάνταζε ιδανική μέχρι πριν δύο δεκαετίες. Όποιος θέλει να αναζητήσει αυτές τις εικόνες δεν έχει παρά να καταφύγει στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Σε μια όμορφη παραλία κάτω από μία σκιά, με ένα βιβλίο νεοελληνικής λογοτεχνίας στο χέρι, μπορούμε να απολαύσουμε εικόνες νοητικές που θα μας μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή επιτρέποντας μας, έστω και έμμεσα, να γίνουμε κοινωνοί του βιώματος του ελληνικού θέρους.
Το θέρος ως άχρονο βίωμα
Ο Γιώργος Σεφέρης μας παρουσιάζει το καλοκαίρι ως «άχρονο βίωμα» μια αιώνια κατάσταση που ιδεολογικά και αισθητικά δεν υπόκειται στη φθορά του χρόνου. Παραμένει εκεί, περιμένοντας κάθε φορά αυτόν που θα την ανακαλύψει, θα γίνει «κοινωνός» αυτής της αιωνιότητας Το τοπίο, ως φυσικό αλλά και τόπος μνήμης, είναι πάντοτε εκεί. Ο ήλιος, η θάλασσα, ο αέρας, ο ήχος των κυμάτων, ένα θεϊκό δώρο που έχουμε την τιμή να απολαμβάνουμε. Ένα τοπίο που σε μουδιάζει, που κάνει το χρόνο να σταματάει να περνά. Στο Θερινό Ηλιοστάσι (Α΄) μιλά για την παραμονή της μεγαλύτερης μέρας, δηλ. της 21ης Ιουνίου «Ο μεγαλύτερος ήλιος από τη μια μεριά κι από την άλλη το νέο φεγγάρι {…} Ανάμεσό τους χάσμα της αστερωμένης νύχτας κατακλυσμός της ζωής». Η ξάστερη νύχτα, ο μεγάλος και δυνατός ήλιος αλλά και το νέο φεγγάρι που έρχεται με την εαρινή ισημερία δίνει ισχύ στο τοπίο, παγώνοντας τον χρόνο, κάνοντας την αίσθηση της αιωνιότητας έναντι στη φθορά ισχυρότερη. Στο ποίημα του Ένας λόγος για το καλοκαίρι, το στοιχείο του ατέρμονου, της νοητικής χαλάρωσης που φέρνει το καλοκαίρι, του αφηρημένου χρόνου μας θυμίζει πάλι ότι για τον ποιητή ο θερινός χρόνος μετριέται διαφορετικά, έχει άλλο αντίκρισμα:
Γυρίσαμε πάλι στο φθινόπωρο, το καλοκαίρι
σαν ένα τετράδιο που μας κούρασε γράφοντας μένει
γεμάτο διαγραφές αφηρημένα σχέδια
στο περιθώριο κι ερωτηματικά {…}
το διπλό λίκνισμα του μεγάλου δρόμου
που μας άφηνε θαματουργά στη θάλασσα
την παντοτινή για να μας πλύνει από τις αμαρτίες·
Η θάλασσα πάντοτε έχει την ιδιότητα της ελευθερίας, της καλπάζουσας σκέψης που δεν τιθασεύεται και που το καλοκαίρι επιθυμεί να απελευθερωθεί να αντλήσει όμορφες εικόνες μέσω του φωτός που αντανακλά στο γαλάζιο, γεμίζοντας μας σκέψεις που θα μας κρατήσουν στον επερχόμενο χειμώνα.
Έρως και αλμύρα
Εκτός από το συμβολικό βίωμα του ελληνικού καλοκαιριού που παρατηρούμε στην ποίηση του Σεφέρη, υπάρχει και το καλοκαίρι ως συμβάν. Οι επαφές και οι γνωριμίες που κάνουμε τους θερινούς μήνες, οι καλοκαιρινοί έρωτες, τα σώματα και ο διάχυτος ερωτισμός που ενυπάρχει μέσα σε όλους μας. Ο ερωτισμός στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου δεν πηγάσει μόνο μέσω των ανθρώπινων σωμάτων, αλλά και ως απόρροια του φυσικού ελληνικού τοπίου με τα βράχια, τα πεύκα και τη θάλασσα. Όλοι μας έχουμε ξεχωρίσει κάποια καλοκαίρια, ορισμένους καλοκαιρινούς έρωτες —με το χαρακτηριστικό του ανεκπλήρωτου— που σημάδεψαν τις αναμνήσεις μας και μας κάνουν να τα θυμόμαστε με νοσταλγία. Στο ποίημα του Κάτω από τον ίσκιο του βουνού μας δίνει συμπεριληπτικά μια εικόνα των παραπάνω στοιχείων, τη δική του ερμηνεία του καλοκαιριού:
Το καλοκαίρι πάλι,
έκαιγε ακέριο το βουνό σαν καμίνι,
άχνιζε με τα πέτρινα ρουθούνια του, σαν παράξενο τέρας,
το καυτερό του χνώτο καταπρόσωπο στο σπίτι μας· {…}
Τότε το μόνο που σου θύμιζε πως είσαι ζωντανός
είταν ο ιδρως στο μέτωπό σου που μούσκευε το μαξιλάρι
και προπάντων ο ιδρώς στο λαιμό σου
μ’ αυτήν την ταπεινωτικήν ενόχληση {…}.
Το τοπίο είναι απόλυτα συμβατό με τον ερωτισμό, το ανθρώπινο σώμα που κατά κάποιον τρόπο «ερωτοτροπεί» μαζί του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παναγιώτης Τέτσης – Με χρώμα και φως, kepeme.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- Το ελληνικό καλοκαίρι μιας άλλης εποχής, athensvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ασπρόμαυρο ελληνικό καλοκαίρι, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
