Της Μυρσίνης Δημοπούλου,
Στο χωριό, το καφενείο δεν είναι απλώς ένα μαγαζί. Είναι η προέκταση της πλατείας, το σαλόνι της κοινότητας, η καρδιά που χτυπάει καθημερινά στον ρυθμό των θαμώνων της. Εκεί δε σερβίρεται μόνο καφές, σερβίρονται ειδήσεις, απόψεις, πληροφορίες. Και κάπου ανάμεσα στις μυρωδιές του ελληνικού καφέ και στα χτυπήματα του ταβλιού, οι πληροφορίες μετατρέπονται σε αλήθειες. Γιατί; Επειδή ειπώθηκαν εκεί στο καφενείο: στον απόλυτο χώρο κοινωνικής επικύρωσης. Εκεί που η γνώμη δεν είναι απλώς άποψη, είναι ετυμηγορία.
Το καφενείο δεν έχει πολυτελή διακόσμηση, ούτε μοντέρνα έπιπλα. Έχει όμως βαριές ξύλινες καρέκλες, τραπέζια σημαδεμένα από το πέρασμα του χρόνου, και έναν αέρα που κουβαλάει καπνό, καφέ και ιστορίες. Κανείς δεν μπαίνει μόνο για να πιει έναν ελληνικό. Οι κατηγορίες εκτοξεύονται με την ευκολία που το ζάρι κυλά στο τάβλι. Δε χρειάζονται αποδείξεις. Χρειάζεται μόνο μια καλή αφήγηση και η ικανότητα να κερδίσεις την προσοχή του ακροατηρίου. Στο καφενείο, η κοινή γνώμη δεν είναι δεδομένη· δημιουργείται επί τόπου, μέσα από κουβέντες που μπλέκουν πραγματικά γεγονότα με φήμες, υποψίες και προσωπικές αντιπαραθέσεις. Είναι το μέρος, που συναντιούνται διαφορετικές γενιές, επαγγέλματα, εμπειρίες. Είναι το σημείο όπου ο αγρότης και ο συνταξιούχος δάσκαλος μπορούν να διαφωνήσουν για την πολιτική, αλλά να συμφωνήσουν στο ποιος φτιάχνει το καλύτερο τσίπουρο.
Το καφενείο πλέον δεν είναι ένας χώρος αναψυχής και χαλάρωσης, είναι θεσμός. Εκεί γεννιούνται αλήθειες, διαστρεβλώνονται εικόνες, χτίζονται και γκρεμίζονται άνθρωποι. Είναι η σκηνή μιας άτυπης, καθημερινής δίκης: χωρίς εισαγγελέα, αλλά με άφθονους δικαστές. Σ’ αυτήν την άτυπη δίκη της καθημερινότητας, οι υποθέσεις εκδικάζονται χωρίς φακέλους και στοιχεία, μόνο με μνήμες, εντυπώσεις και υποψίες που μεγαλώνουν όσο περνά η ώρα.
Σε κάθε φλιτζάνι, εκτός από το κατακάθι του καφέ, κρύβεται και η γνώμη του διπλανού…μία κρίση, μία υπόνοια ένα «σου είπα ποιον είδα;» που ξεκινά αθώα και τελειώνει με καταδικαστική απόφαση. Κι όμως η απόφαση αυτή λαμβάνεται με ύφος βαρυσήμαντο σαν να πρόκειται για την τελευταία λέξη της Δικαιοσύνης. Στο καφενείο, η αλήθεια είναι ρευστή και πολλαπλή: μεταμορφώνεται ανάλογα με το ποιος μιλά και το ποιος ακούει. Εδώ δεν ψάχνουν την πραγματικότητα, τη φτιάχνουν. Και όταν έρθει η στιγμή να κλείσει η συνεδρίαση, κανένα χτύπημα σφυριού δεν ηχεί· μονάχα ένα νεύμα και μία γουλιά καφέ…σημάδι ότι η υπόθεση έκλεισε… μέχρι να ξανά ανοίξει αύριο.
Έτσι μέρα με τη μέρα, οι ιστορίες γίνονται πιο βαριές από τα γεγονότα που τις γέννησαν. Κι ο καφές, όσο κι αν πικρίζει, δεν είναι τίποτα μπροστά στην πίκρα που αφήνει η βεβαιότητα του άλλου για τη ζωή σου. Γιατί εδώ η αλήθεια δεν ψάχνεται, κατασκευάζεται. Και το χειρότερο; Όταν τη φτιάξουν όλοι μαζί δεν ξεχωρίζεις πια την πραγματικότητα.
Κι όμως, πίσω από τα λόγια που άλλοτε τσούζουν κι άλλοτε γλυκαίνουν, το καφενείο είναι το κέντρο της κοινωνικής καρδιάς του χωριού. Εδώ χτίζονται φιλίες που κρατούν δεκαετίες, εδώ γεννιούνται καυγάδες που ξεχνιούνται μέσα σε μία εβδομάδα. Στο καφενείο, η κοινωνικοποίηση δεν είναι επιλογή – είναι αυτονόητη, σχεδόν υποχρεωτική· κι αν μείνεις απέξω, είναι σαν να ‘χεις βγει από το χάρτη του χωριού.
Στις γιορτές οι συζητήσεις ξεχειλίζουν από γέλια· στις δύσκολες στιγμές, το ίδιο τραπέζι γίνεται σιωπηλό καταφύγιο. Εδώ οι άνθρωποι μαθαίνουν να ζουν μαζί, όχι γιατί συμφωνούν σε όλα, αλλά γιατί ξέρουν πως το χωριό είναι πολύ μικρό για να χωρέσει μακροχρόνιες αποστάσεις. Στο τέλος της μέρας, όσο κι αν «δικάσει» ο ένας τον άλλον, θα βρεθούν ξανά γύρω από το ίδιο τραπέζι, γύρω από τον ίδιο καφέ, με την ίδια διάθεση να πουν και να ακούσουν, γιατί εδώ η ζωή δεν είναι ατομική υπόθεση· είναι συλλογική συνήθεια.
Κι ίσως τελικά αυτό να είναι το μυστικό του καφενείου: ότι κάτω από τον θόρυβο των φωνών, πίσω από τις ιστορίες που αλλάζουν πρόσωπο κάθε φορά που τις ακούς, κρύβεται μια αόρατη συμφωνία. Μπορεί να σε κρίνουν, να σε πειράξουν, να σε βάλουν στο στόχαστρο, αλλά ποτέ δεν θα σε αφήσουν μόνο. Εδώ η ζωή ανήκει σε σένα μόνο στα χαρτιά, γιατί στην πράξη την κουβαλάμε όλοι μαζί. Κι αυτό, όσο κι αν καμιά φορά πονά, είναι και η μεγαλύτερη ασφάλεια που μπορεί να σου δώσει ο τόπος σου.
Σ’ ένα καφενείο χωράνε άπειρες αλήθειες, αμέτρητες γνώμες, και τουλάχιστον τόσες καρδιές όσες και καρέκλες. Και όσο υπάρχει κάποιος να σε κοιτάξει στα μάτια και να σου πει « έλα, κάτσε να τα πούμε», τόσο το χωριό —όσο μικρό κι αν είναι—, θα χωράει τον κόσμο όλο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τα καφενεία στο χωριό, anthologio.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
- Καφενεία: Τα στέκια όπου η καθημερινότητα μετουσιώνεται σε ιστορία και τέχνη, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το καφενείο είναι κατάσταση: παλιά, νέα & αυθεντικά, ipolizei.gr, διαθέσιμο εδώ
