Του Κώστα Πασχάλη,
Το σχέδιο της ιταλικής UniCredit να εξαγοράσει τη Banco BPM (πρόταση «εχθρικής» εξαγοράς) βυθίστηκε στις αρχές του καλοκαιριού 2025, μετά την παρέμβαση της κυβέρνησης στη Ρώμη. Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ήδη εγκρίνει τη συγχώνευση υπό όρους ανταγωνισμού, η ιταλική κυβέρνηση έθεσε επιπλέον αυστηρές προϋποθέσεις, επικαλούμενη «εθνική ασφάλεια» (κανόνας «χρυσής ισχύος»). Μεταξύ των όρων που έθεσε ήταν: Να διακόψει κάθε τραπεζική δραστηριότητα στη Ρωσία έως τις αρχές του 2026 (εκτός των πληρωμών προς δυτικές εταιρείες), να διατηρήσει τον δείκτη δανείων προς καταθέσεις της Banco BPM σταθερό για πέντε έτη.
Οι όροι αυτοί κρίθηκαν εξαιρετικά επιβαρυντικοί και παραβίαζαν ουσιαστικά την κοινοτική νομοθεσία. Έτσι, η UniCredit ανακοίνωσε στις 22 Ιουλίου την απόσυρση της προσφοράς της, επιρρίπτοντας ευθέως ευθύνη στην ιταλική κυβέρνηση. Η αποτυχία της συγχώνευσης αναδεικνύει πόσο ισχυρά μπορούν να επικρατήσουν τα εθνικά συμφέροντα, παρά τις εγκρίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Η Κομισιόν αντέδρασε με εξαιρετικά αυστηρό τόνο. Τον Ιούλιο απέστειλε επιστολή προς τη Ρώμη, υπογραμμίζοντας ότι η επίκληση περί κινδύνου εθνικής ασφάλειας της Ιταλίας παραβιάζει το κοινοτικό δίκαιο περί συγχωνεύσεων, λόγω ανεπαρκών στοιχείων. Η Επιτροπή υπενθύμισε ότι έχει αποκλειστική αρμοδιότητα να εγκρίνει μεγάλες συγχωνεύσεις (κατά τον Κανονισμό ΕΕ για τις συγχωνεύσεις) και επέκρινε την Ιταλία για «ανεπαρκή αιτιολόγηση» των όρων της. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Κομισιόν έκρινε ότι η ιταλική απόφαση παραβιάζει τις Συνθήκες της ΕΕ και διαταράσσει την ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων. Δόθηκε στην Ιταλία προθεσμία 20 εργασίμων ημερών να απαντήσει, απειλώντας ότι, σε διαφορετική περίπτωση, θα ζητήσει «την άρση των όρων χωρίς καθυστέρηση». Παράλληλα, η Επιτροπή επεσήμανε ότι μια τέτοια «τοπική» αναίρεση εγκεκριμένης κοινοτικά συγχώνευσης κλονίζει το κεκτημένο της εσωτερικής αγοράς, γι’ αυτό και ξεκίνησε προκαταρκτική έρευνα (EU Pilot) για πιθανή παραβίαση των ευρωπαϊκών κανόνων.
Εθνικά συμφέροντα και ευρωπαϊκά όργανα
Το δίλημμα, βέβαια, αποτυπώνει τις έντονες εθνικές ανησυχίες. Η ιταλική κυβέρνηση υπερασπίζεται τους όρους, επενδύοντας στην εθνική ασφάλεια: σύμφωνα με αξιωματούχους, η προστασία των εγχώριων αποταμιεύσεων αποτελεί «ύψιστη προτεραιότητα» και δεν αφορά μόνο περιπτώσεις ξένων εξαγορών. Υποστήριξε μάλιστα ότι πάνω από το 60% του κεφαλαίου της UniCredit ανήκει σε επενδυτές εκτός ΕΕ και ότι πρέπει να διασφαλιστεί η πιστωτική στήριξη της εθνικής οικονομίας. Αντιθέτως, η Κομισιόν τόνισε ότι τα οφέλη της ενοποίησης της τραπεζικής αγοράς (π.χ. μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και ανταγωνιστικότητα) πρέπει να υπερισχύουν. Σύμφωνα με εκπρόσωπο της Επιτροπής, τα μέτρα προστασίας πρέπει να είναι «συμβατά με τις αρχές του Δικαίου της ΕΕ» και να είναι «κατάλληλα, αναλογικά και αμερόληπτα».
Η αντιπαράθεση αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό φαινόμενο: παραδείγματος χάριν, η πρόταση της ισπανικής BBVA για εξαγορά της Sabadell αντιμετωπίζει επίσης σθεναρή αντίσταση από τη Μαδρίτη. Πολλές κυβερνήσεις δηλώνουν διστακτικές σε συγχωνεύσεις που θεωρούν ότι απειλούν τις τοπικές θέσεις εργασίας ή τη στενή επαφή των τραπεζών με τις κοινότητες. Ταυτόχρονα, στην Ιταλία έχει ακουστεί ότι το μπλοκάρισμα του deal αποσκοπούσε στη στήριξη της κρατικοδιαχειριζόμενης Monte dei Paschi (MPS): πολλοί παρατηρητές θεωρούν ότι πίσω από το «εθνικό ζήτημα» κρύβεται ο σχεδιασμός της Ρώμης για ανασύσταση ενός «τρίτου πόλου» μετά την UniCredit και την Intesa, με κορμό την MPS.
Επιπτώσεις για την Ενιαία Αγορά και το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα
Το φιάσκο αυτό δοκιμάζει ταυτόχρονα τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και τους στόχους της τραπεζικής ένωσης. Η ΕΕ έχει προωθήσει την ενοποίηση τραπεζών και κεφαλαιαγορών, με σκοπό να δημιουργηθούν ισχυρά ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά σχήματα, ικανά να ανταγωνιστούν στη διεθνή σκηνή. Όπως υπογραμμίζει η Κομισιόν, είναι βασικό συμφέρον της να «διατηρείται ο ανταγωνισμός» σε κλάδους όπως η τραπεζική, οι οποίοι είναι κρίσιμοι για την ανάπτυξη της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και της Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων. Αν π.χ. κάθε κράτος-μέλος συνεχίσει να μπλοκάρει διεθνείς συγχωνεύσεις, επικαλούμενο «εθνικά ζητήματα», η ενιαία αγορά θα κατακερματίζεται. Το Ευρωκοινοβούλιο και η Κομισιόν έχουν εξάλλου υπογραμμίσει ότι οι μεγάλες τραπεζικές συγχωνεύσεις πρέπει να αξιολογούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για να αποφεύγονται διφορούμενα ή προστατευτικά μέτρα εκ μέρους των κρατών. Με άλλα λόγια, η άρνηση της Ιταλίας κινδυνεύει να αποδυναμώσει τόσο την αποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών ρυθμιστικών μηχανισμών όσο και τη συνοχή της αγοράς, δημιουργώντας κίνδυνο περαιτέρω οικονομικής απομόνωσης και ευθραυστότητας των τραπεζών.
Συμπέρασμα
Η πλήρης ανατροπή της συγχώνευσης UniCredit-BPM επιβεβαιώνει ότι στην Ευρώπη εκδηλώνεται όλο και πιο έντονη «προστατευτική πολιτική» έναντι της τραπεζικής ενοποίησης. Η περίπτωση αυτή έφερε στο φως τις μεγάλες τριβές μεταξύ της φιλελεύθερης λογικής της ΕΕ (ελεύθερη ροή κεφαλαίων, ενοποίηση τραπεζών) και των εθνικών πολιτικών επιδιώξεων. Όπως σχολίασε Γερμανός διπλωμάτης στις Βρυξέλλες, η υπόθεση δείχνει ότι «η ΕΕ αποτυγχάνει να προστατεύσει τα εθνικά συμφέροντα, και τότε οι εθνικές αρχές αναλαμβάνουν δράση». Το ερώτημα πλέον είναι πώς θα αντιδράσει η Κομισιόν: θα επιμείνει σε νομικές διαδικασίες ώστε να επιβληθούν οι κοινοτικοί κανόνες, ή θα δεχτεί ότι οι μεγάλες τραπεζικές συγχωνεύσεις θα συνεχίσουν να αποφασίζονται από τις εθνικές αρχές; Πάντως, το πλήγμα στη συνεργασία υπογραμμίζει πόσο εύθραυστοι παραμένουν οι μηχανισμοί ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής τραπεζικής αγοράς, όταν συγκρούονται με τα εγχώρια συμφέροντα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- EU may order Italy to withdraw conditions on UniCredit’s BPM bid, letter says, Reuters.com, διαθέσιμο εδώ
- How a failed Italian bank merger exposed the EU’s struggle to enforce its economic vision, Politico.eu, διαθέσιμο εδώ
- Brussels on a collision course with Rome over Italian bank mergers, Politico.eu, διαθέσιμο εδώ
- Savings are matter of national security, Italy tells EU on UniCredit-BPM bid, Reuters.com, διαθέσιμο εδώ
- EU regulators clear with conditions UniCredit’s acquisition of Banco BPM, Reuters.com, διαθέσιμο εδώ
