Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ υπήρξε από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του δέκατου ένατου αιώνα. Ήταν ο πρώτος βασιλιάς της ενωμένης Ιταλίας και ένα από τα πρόσωπα που σημάδεψαν το Ρισορτζιμέντο. Δεν ήταν επαναστάτης στοχαστής, ήταν ένας πρακτικός μονάρχης που μετέτρεψε το όραμα της εθνικής ενότητας σε συγκεκριμένες κινήσεις, σε συμμαχίες και σε πολεμικές επιχειρήσεις.
Ανήκε στη δυναστεία των Σαβοΐων και ανέβηκε στον θρόνο του Βασιλείου της Σαρδηνίας το 1849, αμέσως μετά την ήττα του πατέρα του στη Νοβάρα. Η Ευρώπη ζούσε ακόμη το κλίμα που άφησαν οι επαναστάσεις του 1848. Σε αυτή τη ρευστή στιγμή έκανε μια επιλογή με βάρος. Πολύ γρήγορα βρήκε τον ιδανικό συνεργάτη, τον Καμίλο Μπένσο, κόμη του Καβούρ, που έδωσε στο Τορίνο χαρακτήρα εργαστηρίου μεταρρυθμίσεων και διπλωματικών πρωτοβουλιών.
Η εμπλοκή στον Κριμαϊκό Πόλεμο το 1855 μπορεί να έμοιαζε παράξενη για ένα σχετικά μικρό ιταλικό κράτος. Έδωσε όμως στη Σαρδηνία φωνή στο διεθνές προσκήνιο και πρόσβαση στη διαπραγμάτευση. Από εκεί και έπειτα η εξωτερική πολιτική έγινε αποφασιστικό εργαλείο. Η συνεννόηση του Καβούρ με τον Ναπολέοντα Γ΄ και ο πόλεμος του 1859 κατά της Αυστρίας οδήγησαν στην ένταξη της Λομβαρδίας και στην προσέγγιση των κεντρικών δουκάτων μέσω δημοψηφισμάτων. Το τίμημα ήταν η παραχώρηση της Νίκαιας και της Σαβοΐας στη Γαλλία. Η κίνηση προκάλεσε αντιδράσεις στο εσωτερικό, αλλά άνοιξε τον δρόμο για το μεγαλύτερο ζητούμενο, την ιταλική ενότητα.
Την επόμενη χρονιά, ο Τζουζέπε Γαριμπάλντι ξεκίνησε την Εκστρατεία των Χιλίων στη Σικελία και στον Νότο. Η πτώση του Βασιλείου των Δύο Σικελιών άλλαξε τους συσχετισμούς. Η συνάντηση στο Τεάνο έχει μείνει ως εμβληματική στιγμή. Ο επαναστάτης αναγνώρισε τον βασιλιά ως πολιτικό φορέα της ενότητας και του παρέδωσε το αποτέλεσμα των νικών του. Στις 17 Μαρτίου 1861 ανακηρύχθηκε το Βασίλειο της Ιταλίας, με πρωτεύουσα την Τορίνο. Λίγο μετά πέθανε ο Καβούρ. Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ έμεινε χωρίς τον βασικό του σύμβουλο και έπρεπε να ολοκληρώσει το εγχείρημα μόνος του.
Η ενοποίηση δεν είχε ολοκληρωθεί. Η Βενετία παρέμενε υπό αυστριακό έλεγχο και η Ρώμη προστατευόταν από γαλλικά στρατεύματα. Το 1866, στο πλευρό της Πρωσίας, η Ιταλία μπήκε σε νέο πόλεμο με την Αυστρία. Οι στρατιωτικές επιδόσεις δεν ήταν εντυπωσιακές, με ήττες στο Κουστότσα και στη ναυμαχία της Λίσσας. Παρ’ όλα αυτά η νίκη της Πρωσίας ανάγκασε την Αυστρία να παραχωρήσει τη Βενετία. Το 1870, όταν η Γαλλία ανακάλεσε τα στρατεύματά της λόγω του πολέμου με την Πρωσία, ο ιταλικός στρατός μπήκε στη Ρώμη. Η πόλη έγινε πρωτεύουσα το 1871. Ο Νόμος των Εγγυήσεων προσπάθησε να ρυθμίσει τις σχέσεις με το Παπικό Κράτος, αλλά η Ρωμαϊκή Διαμάχη συνέχισε για πολλά χρόνια.
Στο εσωτερικό, η νέα Ιταλία αντιμετώπισε ανισότητες και εντάσεις. Ο Βορράς και ο Νότος είχαν διαφορετικές οικονομίες, θεσμούς και προσδοκίες. Η λεγόμενη ληστοκρατία στον Νότο καταπνίγηκε με σκληρά μέτρα και άφησε πληγές. Η διοικητική ενοποίηση βασίστηκε σε πρότυπα του Πιεμόντε και συχνά έδωσε την αίσθηση επιβολής. Το εκλογικό σώμα ήταν μικρό και η πολιτική συμμετοχή περιορισμένη. Το γεγονός αυτό πρόσφερε σταθερότητα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους, αλλά κράτησε μεγάλες κοινωνικές ομάδες στο περιθώριο.
Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ καλλιέργησε την εικόνα του ευπρεπούς και αποφασιστικού βασιλιά. Έδειξε ότι μπορούσε να συγκρουστεί όταν έκρινε πως χρειαζόταν και να συμβιβαστεί όταν το επέβαλλαν οι περιστάσεις. Οι σχέσεις του με το κοινοβούλιο δεν ήταν πάντα εύκολες, όμως το σύστημα λειτούργησε. Η συνύπαρξη μοναρχίας και κοινοβουλευτισμού γέννησε ένα συγκρατημένα φιλελεύθερο καθεστώς, που άντεξε στις δοκιμασίες της πρώτης περιόδου. Στην προσωπική του ζωή παντρεύτηκε την Αδελαΐδα της Αυστρίας. Αργότερα συνδέθηκε με τη Ρόζα Βερτσελιάνα, γεγονός που συζητήθηκε έντονα και πρόσθεσε ανθρώπινη διάσταση στην εικόνα του.
Πέθανε το 1878 και ετάφη στο Πάνθεον της Ρώμης. Η επιλογή του χώρου είχε συμβολική αξία, αφού έδενε την κλασική μνήμη με τη νέα εθνική ταυτότητα. Στα επόμενα χρόνια ανεγέρθηκε το μεγάλο μνημείο στο κέντρο της Ρώμης που σφράγισε τη δημόσια εικόνα του. Στη συλλογική μνήμη έμεινε ως πατέρας της πατρίδας. Το επίθετο αυτό δείχνει πόσο ισχυρή ήταν η ανάγκη για ένα ενωτικό πρόσωπο σε μια χώρα που μόλις είχε συγκροτηθεί.
Η κληρονομιά του είναι σύνθετη. Από τη μία πλευρά υπήρξε ο μονάρχης που έδωσε πολιτική μορφή στην ιδέα της Ιταλίας και αξιοποίησε κάθε διαθέσιμο μέσο. Από την άλλη πλευρά η ενότητα έγινε με κόστος. Παρ’ όλα αυτά η ικανότητά του να γεφυρώνει την επαναστατική ενέργεια με τον συνταγματικό θεσμό και να μετατρέπει το πάθος σε λειτουργική διοίκηση παραμένει στοιχείο που ξεχωρίζει. Σε μια εποχή γεμάτη ανατροπές ο Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ στάθηκε στο κέντρο μιας μεγάλης μετάβασης και άφησε ισχυρό αποτύπωμα στην ιστορία της σύγχρονης Ιταλίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Victor Emmanuel II, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Victor Emmanuel II, encyclopedia.com, διαθέσιμο εδώ
- Σαν Σήμερα: 17 Μαρτίου 1861 – Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ ανακηρύσσεται βασιλιάς της Ιταλίας, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
