Της Παναγιώτας Σιαμπάκου,
Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί ένα ζήτημα που κατέχει καίρια θέση στη δημόσια ατζέντα τόσο από κοινωνικής όσο και από πολιτικής σκοπιάς. Μέτρα υπέρ της φροντίδας του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων δημόσιων χώρων που αποτελούν αψεγάδιαστα φυσικά τοπία λαμβάνονται καθημερινά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιοχές στις οποίες έχουν τοποθετηθεί προειδοποιητικές πινακίδες που εφιστούν την προσοχή στους επισκέπτες αναφορικά με τη φροντίδα του βιότοπου.
Συγκεκριμένες αναφορές περί αυξημένης προσοχής από πλευράς επισκεπτών συναντάμε σε ορεινά και παραθαλάσσια μέρη των οποίων η μορφολογία, η βλάστηση και τοποθεσία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής λόγω ιδιαιτεροτήτων αυτών των περιοχών, αλλά και της ανάγκης να διατηρούνται προσεγμένα. Το κατά πόσο τηρούνται τα προτεινόμενα μέτρα αποτελεί τη βάση της εν λόγου αναφοράς, αφού δεν είναι λίγες οι περιοχές στις οποίες δίπλα από την προειδοποιητική ταμπέλα «ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΑΙ Η ΡΙΨΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ» βλέπουμε αποτσίγαρα, πλαστικά ποτήρια, χαρτομάντηλα κτλ., δημιουργώντας μία αποτροπιαστική εικόνα για τον άνθρωπο, οποίος κατέχει πλήρως την ικανότητα της όρασης και της ανάγνωσης.
Τι συμβαίνει, λοιπόν, με το φαινόμενο της μόλυνσης του περιβάλλοντος και τι μπορεί να οδηγεί τον άνθρωπο να παρακούσει και να παραβλέψει οποιαδήποτε προειδοποίηση; Πρώτα απ’ όλα αξίζει να γίνει μία αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα που λαμβάνουν χώρα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, κατά βάση στις παραθαλάσσιες, όπου ο κόσμος συρρέει κατά χιλιάδες και ο συνωστισμός παράγει μία συνθήκη ωχαδερφισμού, δηλαδή μίας συμπεριφοράς που περικλείεται ακριβώς στη φράση «ωχ αδερφέ μου», δηλώνοντας αδιαφορία, αποχή ακόμη και αγανάκτηση. Ο ωχαδερφισμός γύρω από το φαινόμενο της μόλυνσης του περιβάλλοντος αποτελεί μία από τις βάσεις του προβλήματος, καθώς η αναπαραγωγή των συμπεριφορών ρύπανσης βασίζεται κατά πολύ στην αδιαφορία του ατόμου απέναντι στις επιβλαβείς πράξεις του. «Ωχ αδερφέ τώρα ποιος αφήνει την άνεσή του για να περπατήσει 500 μέτρα μέχρι τον κάδο σκουπιδιών;» ή ακόμη, «έλα μωρέ, μόνο εγώ πέταξα σκουπίδι κάτω; Και ο διπλανός μου το ίδιο κάνει». Οι φράσεις αυτές περικλείουν αντιλήψεις και διαμορφώνουν μία ιδεολογία της αντιγραφής και της έμμεσης επίρριψης ευθυνών σε «άλλους», εφόσον το έπραξε ο προηγούμενος, ας το πράξω κι εγώ.
Η αναπαραγωγή τέτοιων συμπεριφορών και η επανάληψη πράξεων που εξυπηρετούν το ίδιο συμφέρον, φανερώνουν έλλειψη παιδείας, κοινωνικής και περιβαλλοντολογικής ενσυναίσθησης. Τα άτομα γνωρίζουν εκ των προτέρων, ότι το να πετάξουν το σκουπίδι τους σε μία αμμουδιά, σε μία έκταση πρασίνου, μέσα στη θάλασσα, ακόμη και στο πεζοδρόμιο είναι λάθος, ωστόσο δεν τους εμποδίζει τίποτα και κανένας να το πράξουν, επικαλούμενοι την αιτιολόγηση «ένα μικρό σκουπίδι ήταν», εκμηδενίζοντας για τους ίδιους τις ευθύνες και ελαχιστοποιώντας την έκταση της προβληματικής πράξης τους. Τι συμβαίνει, όμως, όταν χιλιάδες, εκατομμύρια άνθρωποι επικαλούνται την ίδια δικαιολογία; Η απάντηση φανερώνεται ρίχνοντας μία ματιά σε φυσικές εκτάσεις της χώρας. Επίκαιρα και χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι αναμφιβόλως πανέμορφες παραλίες των νησιών, στις περισσότερες εκ των οποίων οι δήμοι τοποθετούν απαγορευτικά ρίψης απορριμμάτων με στόχο να διατηρηθεί η έκταση όσο το δυνατόν καθαρότερη. Δυστυχώς, όμως, ο στόχος δεν επιτυγχάνεται. Αποφάγια, πλαστικά, τσιγάρα (κάποια εκ των οποίων αναμμένα πυροδοτώντας έναν έξτρα περιβαλλοντικό κίνδυνο, καθώς αποτελούν εν δυνάμει εστίες πυρκαγιάς), και πολλά άλλα, συναντώνται καθημερινά σε παραλίες και ακτές, ενώ πολλές φορές καταλήγουν να γίνονται τροφή είτε για θαλάσσια ζώα είτε για αδέσποτα σκυλιά, γάτες κτλ., με αποτέλεσμα, στην καλύτερη των περιπτώσεων, τη δηλητηρίαση.
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της χώρας μας αποτελούν σίγουρα τα προγράμματα διάσωσης της χελώνας καρέτα—καρέτα. Έπειτα από αμέτρητα περιστατικά που έχουν καταγραφεί με πολλές χελώνες να χάνουν τη ζωή τους αφού καταλήγουν να τρώνε πλαστικές σακούλες, καθώς στην όψη και στην υφή μοιάζουν με μέδουσες, η προστασία τους από παρόμοια περιστατικά και η διαφύλαξη του βιότοπού τους κρίνεται επιτακτική. Παρότι δεν έχει καταγραφεί ακριβής αριθμός χελωνών που έχασαν τη ζωή τους αποκλειστικά από την κατάποση πλαστικών σακουλών, τα δεδομένα δείχνουν ότι πάνω από το 70% των χελωνών που βρίσκονται νεκρές στη θάλασσα έχουν στο πεπτικό τους πλαστικό, ποσοστό τρομακτικά αυξημένο που οφείλει να μας θέτει σε επαγρύπνηση και κοινωνική κινητικότητα.
Γίνεται, συνεπώς, αντιληπτό ότι οι ελληνικές παραλίες και ακτές αντιμετωπίζουν τεράστιο πρόβλημα, με τη μόλυνση να υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια ασφαλούς ρύπανσης, καθώς το 89% των ελληνικών ακτών ξεπερνά το ευρωπαϊκό όριο των 20 απορριμμάτων ανά 100 μέτρα, φθάνοντας τον εξωφρενικό αριθμό των 464 έως 925 απορριμμάτων ανά 100 μέτρα! Ανησυχητικά νούμερα που αποδεικνύουν την έλλειψη κοινωνικής παιδείας, την αποποίηση ευθυνών και την απουσία προγραμμάτων περιβαλλοντικής μέριμνας. Δυστυχώς, μέσα στα προγράμματα βασικής εκπαίδευσης δεν συμπεριλαμβάνονται μαθήματα περιβαλλοντολογικού περιεχομένου, αλλά ακόμη και να συμπεριλαμβάνονται κρίνονται ανεπαρκή και αναποτελεσματικά.
Μία άλλη παράμετρος που συμβάλλει στη διαιώνιση του προβλήματος είναι η απουσία απόδοσης ευθυνών και ουσιαστικής περιχαράκωσης ορίων. Συγκεκριμένα, η απουσία ενδεικτικής τιμωρίας για πράξεις που παραβιάζουν τους κανονισμούς περιβαλλοντικής προστασίας ωθεί άτυπα/ έμμεσα τα άτομα να προβαίνουν ευκολότερα σε αυτές, γνωρίζοντας πως δεν θα δεχτούν κυρώσεις. Η πρακτική των κυρώσεων δεν έχει ως στόχο της να απειλήσει ή να εξαναγκάσει, αλλά να δημιουργήσει ένα πλαίσιο οριοθέτησης των επιτρεπόμενων πράξεων από τις μη επιτρεπόμενες και επιβλαβείς, όπως παραδείγματος χάριν συμβαίνει με τις κυρώσεις που επιδέχονται οι οδηγοί για παραβίαση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας.
Στόχος είναι η ασφαλέστερη οδήγηση και η αποφυγή επικίνδυνων οδικών συμπεριφορών, ακριβώς την ίδια νοοτροπία θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε στο φαινόμενο της περιβαλλοντικής ρύπανσης προκειμένου να διασφαλίσουμε ένα καθαρότερο για εμάς περιβάλλον. Πέραν όμως αυτού, οφείλουμε να καταδείξουμε και τον παράγοντα της ατομικής ευθύνης και της κοινωνικής ενσυναίσθησης αντιλαμβανόμενοι την σημαντικότητα της προστασίας της φύσης, με απώτερο σκοπό την δημιουργία μιας υγιούς καθημερινότητας, τόσο για εμάς, όσο και τον βιότοπό μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σε κίνδυνο οι χελώνες Caretta – caretta από τις πλαστικές σακούλες, skai.gr, διαθέσιμο εδώ
- WWF: Αυξάνεται η ρύπανση από πλαστικό στις ελληνικές θάλασσες, worldenergynews.gr, διαθέσιμο εδώ
