Του Γιώργου Μαργαρίτη,
Με το άρθρο αυτό επιχειρείται μια προσπάθεια ανάλυσης του άρθρου 47 του Συντάγματος που καθιερώνει τον θεσμό της απονομής της προεδρικής χάριτος σε καταδικασμένους. Θα παρουσιαστεί η διαδικασία απονομής, καθώς και οι περιπτώσεις που εμπίπτουν στη διάταξη. Ακόμη, αναφορά θα γίνει και στην σημασία του θεσμού για την «θεραπεία» της δικαστικής πλάνης.
Η ρύθμιση του θεσμού γίνεται στο άρθρο 47, παράγραφος πρώτη του Συντάγματος του 1975. Στο ίδιο άρθρο ,σε επόμενες παραγράφους, ρυθμίζεται ο θεσμός της αμνηστίας, ο οποίος όμως έχει έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά, διότι γίνεται με μόνη την απόφαση της Βουλής, αλλά και αφορά μόνο σε πολιτικά εγκλήματα, εγκλήματα δηλαδή που αφορούν στην πολιτειακή τάξη πραγμάτων. Αντίθετα ο θεσμός της χάριτος εκτείνεται σε κοινά ποινικά αδικήματα (πχ κλοπή του ποινικού κώδικα , οπλοκατοχή ειδικού ποινικού νόμου).
Η απονομή της προεδρικής χάριτος απαιτεί πρόταση του αρμοδίου υπουργού (υπουργού δικαιοσύνης). Ακόμη απαιτείται γνωμοδότηση επιτροπής δικαστών (επιτροπή χάριτος, προεδρικό διάταγμα 32/2018) οι οποίοι εκφράζουν τη γνώμη τους για την αναγκαιότητα της απόφασης χάριτος. Η τελική όμως λήψη της απόφασης και δη η αποφασιστική αρμοδιότητα ανήκει στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος αποφαίνεται μέσω διακεκριμένων νομικών που υπηρετούν στη νομική υπηρεσία της Προεδρίας.
Η ρύθμιση του θεσμού στο πλαίσιο του κοινού δικαίου γίνεται στον κώδικα ποινικής δικονομίας (άρθρα 556-565). Οι έννομες συνέπειες της ατομικής αυτής πράξης (μιας κι απευθύνεται στον συγκεκριμένο αιτούντα) είναι η αναστολή εκτέλεσης της ποινής (ποινικού δικαστηρίου), ο μετριασμός της (λόγου χάριν η μετατροπή της από ισόβια σε πρόσκαιρη κάθειρξη) ή η άρση παρεπομένων συνεπειών ποινικής καταδίκης (χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποινικό μητρώο που συντάσσεται στην έδρα του αρμοδίου δικαστηρίου για τον καταδικασθέντα κι αποτελεί μέσο αντεγκληματικής πολιτικής). Το μέτρο αυτό συνεπώς πέρα από την παύση της ποινής, άρα την απελευθέρωση του κρατούμενου, αποτρέπει κι άλλες δυσμενείς για την ζωή του και την επαγγελματική του εξέλιξη συνέπειες (ποινικό μητρώο που λειτουργεί ουκ ολίγες φορές ως εμπόδιο για την επαγγελματική εξέλιξη του ατόμου κι ενίοτε άνευ αξίας από επόψεως γενικής και ειδικής προλήψεως).
Η αξία του μέτρου, λοιπόν, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «θεραπευτική», με την έννοια ότι έρχεται ένα καταρχήν αναρμόδιο όργανο (ο ΠτΔ ο οποίος δεν είναι δικαστής, αλλά όργανο της εκτελεστικής εξουσίας και δη ρυθμιστικού χαρακτήρα) να άρει συνέπειες αποφάσεων οργάνων της δικαστικής εξουσίας. Το μέτρο λοιπόν αποτελεί μέτρο επιείκειας και αποτροπής της δικαστικής πλάνης. Ήτοι των σφαλμάτων στα οποία δύνανται να υποπέσουν τα δικαστικά όργανα και τα οποία μπορεί να ζημιώσουν άδικα ή υπέρμετρα τον ενδιαφερόμενο με ανεπανόρθωτες συνέπειες για την ζωή του. Συνεπώς, πρόκειται περί ενός μέτρου ανθρωπιστικής φύσης, εξαιρετικού και επιτελούντος σκοπών αποτροπής του κοινωνικού στιγματισμού και διόρθωσης των δικαστικών σφαλμάτων. Δεν μπορεί συνεπώς ένας άνθρωπος που ενδεχομένως να ανέπτυξε παραβατική συμπεριφορά να τιμωρείται Ες αεί για αυτήν με αδυναμία εύρεσης εργασίας και κοινωνικής ανέλιξης. Το εξαιρετικό όμως αυτό μετρό πρέπει να εφαρμόζεται με φειδώ, διότι η άρση εκτέλεσης ποινής, αποτελεί ενάσκηση δικαστικής εξουσίας η οποία απονέμεται από τον συντακτικό νομοθέτη στον ανεξάρτητο δικαστή και μόνο κατ’ εξαίρεση στο πεδίο της ποινικής καταστολής στον ΠτΔ, ως μέσο εξαιρετικό. Ενδεχόμενη κατάχρηση του θεσμού θα οδηγούσε σε καταστρατήγηση της αρχής του χωρισμού των εξουσιών (Σ 26) και κατ’επέκταση θα είχαμε ευθεία παραβίαση της δικαιοκρατικής αρχής (Σ 25 § 1).
Τούτων λεχθέντων η αξία του μέτρου διαπιστώνεται σε αρκετά θεμελιώδη δικαιώματα. Η διαγραφή του ποινικού μητρώου για παράδειγμα , λειτουργεί χάριν του δικαιώματος στην εργασία (Σ 22), η άσκηση του οποίου κωλύεται απ’ το ποινικό μητρώο. Ακόμη, η απονομή χάριτος «θεραπεύει» την παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη (ΕΣΔΑ 6), το οποίο καταστρατηγείται όταν επιβάλλονται αυθαίρετα ποινές ή οι συνέπειες της επιβαλλόμενης ποινής υπερβαίνουν το σκοπό της ποινής (αντίθεση με την αρχή της αναλογικότητας). Η απονομή χάριτος όμως φρονώ ότι συνδέεται αρρήκτως με την αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Σ 2, παράγραφος 1), καθώς αποτρέπει την εργαλειοποίηση του ανθρώπου μέσω αδίκων αποφάσεων στο βωμό της μείωσης της εγκληματικότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Αντώνης Παντελής, Εγχειρίδιο συνταγματικού δικαίου, Εκδόσεις Λιβάνη, 2019
-
Αποστόλης Βλαχογιάννης, Σύνταγμα ερμηνεία κατ’ άρθρο, Άρθρο 47, syntagmawatch.gr, διαθέσιμο εδώ
