Του Διονύση Κονδάκη,
Οι Αγιάνηδες και οι αποσχιστικές τους ενέργειες εκφράστηκαν δυναμικά κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα ταραχώδους και δυσμενούς εποχής για την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1686 η Ρωσία, στα πλαίσια του Α’ Ρωσοτουρκικού πολέμου, εισέβαλε στην αυτοκρατορία και κατέλαβε το Αζού, ενώ το 1689 κατέκτησε την Κριμαία, η οποία είχε εισαχθεί στην Ο.Α. στη μορφή του Χανάτου της Κριμαίας. Η περιοχή βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών, απολαμβάνοντας, όμως, καθεστώς αυτοδιοίκησης, καθώς οι πληθυσμοί που διέμεναν εκεί ήταν τουρκομανικοί, μακρινοί απόγονοι του Genghis Khan.
Έναν αιώνα αργότερα, το 1768, τα προβλήματα επιδεινώθηκαν με τον Β’ Ρωσοτουρκικό Πόλεμο, υπό την ηγεσία της Αικατερίνης της Μεγάλης. Κατά το 1770 ο πόλεμος μεταφέρθηκε στο Αιγαίο και στην Πελοπόννησο, με τον Φιοντόρ Ορλώφ και τον αδελφό του Αλεξέι να στέλνονται στην περιοχή για να υποκινήσουν και να ηγηθούν της ελληνικής εξέγερσης κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η επανάσταση που ακολούθησε έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Ορλωφικά», στα οποία πρωταγωνίστησαν οι Μαυρομιχάληδες και ο Παλαιών Πατρών Παρθένιος Δ’. Η εξέγερση, αν και κατεστάλη βίαια μέσα σε 5 βδομάδες από μάζες μισθοφόρων Αλβανών πολεμιστών, αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που προετοιμάζουν την επανάσταση του 1821.
Ο στόλος του Ορλώφ, με ορμητήριο την Πάρο, συνέχισε να αλωνίζει το Αιγαίο μέχρι το 1774. Το 1770 ο Οθ. Στόλος ηττήθηκε ηχηρά στη ναυμαχία του Τσεμζέ, ανατολικά της Χίου, ενώ στη συνέχεια υπέστη απανωτές πανωλεθρίες, με τη Λήμνο να πολιορκείται για τα επόμενα 4 χρόνια. Σε αυτό πλαίσιο, με την Κωνσταντινούπολη να βρίσκεται υπό άμεση απειλή, οι Οθωμανοί υπέγραψαν την ειρηνευτική συνθήκη του Κιουτσούκ-Καιναρτζή στις 30/7/1774, τερματίζοντας τον Β’ Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Οι όροι ήταν ιδιαίτερα ταπεινωτικοί προς την άλλοτε λαμπρή και μάχιμη αυτοκρατορία. Αρχικά, η Ρωσία απέκτησε το δικαίωμα επέμβασης για την προστασία των ορθόδοξων πληθυσμών της Οθ. Αυτοκρατορίας, ενώ οι Οθωμανοί υποχρεώθηκαν να αναγείρουν ορθόδοξο ναό, τον Aya Panteleymon, όπως και να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία του Χανάτου της Κριμαίας, χάνοντας το μόνο έδαφος πρόσβασης στην Ρωσία.
Το 1783 οι Ρώσοι κατέλαβαν για δεύτερη φορά την Κριμαία και την εποίκισαν με ελληνικό και ρωσικό πληθυσμό, ιδρύοντας, παράλληλα, και την Οδησσό, πόλη με εβραϊκό και Αρμένιο πληθυσμό, ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας.
Τα Ορλωφικά, όπως και η εισβολή του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο με νίκη στη μάχη των πυραμίδων, μέχρι την τελική αποχώρηση του το 1799 μετά από ήττα σε ναυμαχία με τον Οράτιο Νέλσον, έδωσαν έναυσμα στην εποχή των «ευτυχών μεταρρυθμίσεων» (Tanzimat-i Hayriye) του Σελίμ Γ’ και του Μαχμούτ Β’ (1797-1839). Ωστόσο, η ταραχή και η αβεβαιότητα που προκάλεσαν γέννησαν ένα επιπρόσθετο και μακροχρόνιο εσωτερικό πρόβλημα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία με την εμφάνιση των Αγιάνηδων, οι οποίοι κυριάρχησαν από το 1770 έως το 1822.
Η αστάθεια μετά τον Β’ Ρωσοτουρκικό Πόλεμο επέτρεψε σε ισχυρούς τοπάρχες, όπως ήταν οι μπέηδες και οι πασάδες, και πολέμαρχους, όπως ήταν οι γενίτσαροι, οι δερβεντζήδες, οι κιρτζαλήδες και οι λεβέντηδες, να επικρατήσουν επί των κεντρικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σταδιακά, επεκτείνοντας τις εξουσίες τους και τη δύναμη τους εξελίχθηκαν σε περιφερειακοί ηγεμόνες, λαμβάνοντας το όνομα Αγιάνης (ayan = προεστός, προύχοντας, πρωτόγερος, αρχηγός, γερουσιαστής) στις ευρωπαϊκές επαρχίες, ενώ στη Μικρά Ασία έμειναν γνωστοί ως ντερεμπέηδες (derebey = κύριος των κοιλάδων).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lewis Bernard (2001-2002), Η ανάδυση της σύγχρονης Τουρκίας, Αθήνα: εκδ. Παπαζήση
- Shaw Stanford J. και Ezel Kural (1976-1977), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, New York: εκδ. Cambridge University Press
- Sugar Peter (1994)(μτφ. Παυλίνα Μπαλουξή), Η Νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, 1354 – 1804, , Αθήνα: εκδ. Σμίλη
