Της Βασιλικής Χαραλάμπους,
Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια μας έχει φέρει αντιμέτωπους με μια εξαιρετικά γρήγορη επίδραση της τεχνολογικής ανάπτυξης σε πολλές πτυχές της ζωής μας. Φυσικά το δίκαιο δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί από αυτές. Ήδη παρατηρείται τα τελευταία χρόνια η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, κυρίως με γνώμονα την διευκόλυνση των διαδικασιών και την ευχερέστερη διεξαγωγή ερευνών, πορισμάτων, συμπερασμάτων και πλήθους ακόμη ενεργειών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι συμπαρομαρτούσες συνέπειες δεν έχουν και αρνητικό πρόσημο.
Καταρχήν, ως τεχνητή νοημοσύνη ορίζεται «ο τομές της επιστήμης των υπολογιστών, ο οποίος επεξεργάζεται την ανάπτυξη συστημάτων που διαθέτουν ικανότητα εκτέλεσης γνωσιακών λειτουργιών και προϋποθέτουν ύπαρξη ανθρώπινης νοημοσύνης». Πώς, όμως, θα μπορούσε να συσχετισθεί η τεχνητή αυτή νοημοσύνη με την ποινική διαδικασία; Παρατηρούνται ήδη τα πρώτα δειλά βήματα αξιοποίησης της ΤΝ για την ενίσχυση των δυνατοτήτων των αρμοδίων αρχών στην ανακριτική διαδικασία, μέσω λειτουργικών εργαλείων τα οποία ελέγχουν ένα τεράστιο όγκο δεδομένων, καθιστώντας ευχερέστερο το ανακριτικό έργο, καθώς ήδη πριν την χρήση της ΤΝ η εν λόγω διαδικασία ήταν αρκετά χρονοβόρα και περισσότερο σύνθετη. Φυσικά το ανωτέρω μοντέλο βρίσκεται ακόμη σε ένα πιλοτικό στάδιο, καθώς υπάρχει ακόμη το ζήτημα των προκαταλήψεων (bias) στο στάδιο της εκπαίδευσης της ΤΝ, ήτοι είναι δυνατόν ακόμη και σήμερα τα αποτελέσματα της ΤΝ να είναι βασισμένα σε εσφαλμένα και αναξιόπιστα πορίσματα. Το μεγάλο ερώτημα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ποιος θα φέρει το βάρος τελικά της ευθύνης για την λανθασμένη απόφαση της τεχνητής νοημοσύνης;
Βεβαίως, δεν απέχουμε πολύ ίσως από την σύνταξη δικαστικών αποφάσεων μέσω ΑΙ, στο οποίο θα παρέχονται φυσικά όλα τα δεδομένα και οι πληροφορίες, το ζήτημα όμως φαίνεται να παρουσιάζει περισσότερο ηθικές και νομικές διαστάσεις. Το ζήτημα, λοιπόν, της ευθύνης του «Δημιουργού» δεν φαίνεται να είναι το μοναδικό, αλλά ταυτόχρονα τίθεται ενώπιον μας και το ζήτημα ανάγκης δημιουργίας συγκεκριμένων κανόνων για την αποτελεσματική προστασία πρωτίστως των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ελλείψει ειδικότερης νομοθεσίας και νομολογίας και ενόψει της ιλιγγιώδους ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης όλο και περισσότερο καθημερινά, εγείρεται ολοένα και επιτακτικότερη η ανάγκη δημιουργίας ενός νομικού πλέγματος αποτελεσματικής προστασίας. Στο συγκεκριμένο σημείο είναι που ανεγείρεται θεμελιώδης η σημασία της EU AI Act, ήτοι ενός κανονισμού της ευρωπαϊκής ένωσης που στοχεύει στην εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με την ΤΝ σε όλη την Ευρώπη. Αλλά ακόμη βρισκόμαστε σε ένα πολύ αρχικό στάδιο, καθώς η διαδικασία εθνικής θεσμοθέτησης προς την συγκεκριμένη κατεύθυνση βρίσκεται ακόμη σε ένα μετέωρο στάδιο.
Σε αυτό το σημείο ορθό θα ήταν να επισημανθεί ότι σε κάθε περίπτωση η ΤΝ θα πρέπει να συμβαδίσει με την γνωστότερη αρχή του ποινικού δικαίου, ήτοι την αρχή της δίκαιης δίκης (Fair Trial), καθώς δεν πρέπει να λησμονείται ότι στο πλαίσιο μιας ποινικής διαδικασίας τίθενται στο επίκεντρο επεξεργασίας και ελέγχου ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, τα οποία ενδεχομένως κινδυνεύουν λόγω της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης χωρίς τους απαραίτητους κανόνες δικαίου. Προσέτι δε, ακόμη και σήμερα θα πρέπει να γίνεται λόγος για ανάγκη μη αντικειμενοποίησης του κατηγορουμένου σε κάθε ποινικό στάδιο, πολύ περισσότερο σήμερα, καθώς ουδαμώς θα πρέπει η χρήση ΤΝ να θεωρεί τον κατηγορούμενο ως ένα απλό αριθμό ή αλγόριθμο του συστήματος, πάνω στο οποίο θα μπορεί να στηρίξει το πόρισμά του. Ο κατηγορούμενος είναι και πρέπει να είναι υποκείμενο της ποινικής διαδικασίας και ουδέποτε δε πρέπει να εργαλειοποιείται.
Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι τα πρώτα βήματα σύζευξης τεχνητής νοημοσύνης και ποινικής διαδικασίας είναι αργά αλλά σταθερά, χωρίς ακόμη γερά θεμέλια, ήτοι κανόνες δικαίου περί προστασίας οιωνδήποτε κινδύνων. Δεν μπορούμε παρά να αναμένουμε τόσο την ευρωπαϊκή όσο και την εθνική νομοθεσία να επιδείξουν τι επιφυλάσσει το μέλλον της ποινικής διαδικασίας στα πλαίσια της τεχνητής νοημοσύνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δακορώνια Ε., Τεχνητή νοημοσύνη και ζητήματα ευθύνης, 2024, ΤΝΠQUALEX
- Ορφανός Σ., Τεχνητή νοημοσύνη και ποινική δίκη, 2025, ΤΝΠQUALEX
