Του Κωνσταντίνου Μεσσαριτάκη,
Εισαγωγή
Η αναιμία ορίζεται ως η κατάσταση κατά την οποία παρατηρείται σημαντική μείωση στον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων ή εκλείπει η ικανότητά τους να μεταφέρουν οξυγόνο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αιτία της αναιμίας δεν αποτελεί κάποια ασθένεια, γενετική ή μη, αλλά η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων. Η λεγόμενη φαρμακογενής αναιμία είναι αρκετά σπάνια, χωρίς αυτό να μειώνει τη σοβαρότητά της, ενώ μπορεί να εμφανιστεί είτε αμέσως είτε μετά από μακροχρόνια χρήση κάποιου φαρμάκου.
Συμπτώματα
Στα πιο συχνά συμπτώματα της φαρμακογενούς αναιμίας περιλαμβάνονται:
- Έντονη κόπωση
- Ωχρότητα δέρματος
- Ζάλη ή λιποθυμικές τάσεις
- Ταχυπαλμία
- Δύσπνοια, ιδιαίτερα σε σωματική προσπάθεια
Σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί επίσης σκουρόχρωμα ούρα, ή ακόμη και ίκτερος (κιτρινωπή απόχρωση δέρματος και ματιών).
Αιτίες
Υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί με τους οποίους τα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν αναιμία. Οι κυριότερες μορφές με τις οποίες η παθογένεια αυτή παρουσιάζεται είναι:
- Αιμολυτική αναιμία: Ο οργανισμός καταστρέφει πρόωρα τα ερυθρά αιμοσφαίρια, γεγονός το οποίο μπορεί να προκληθεί από:
- Φάρμακα που πυροδοτούν αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος
- Φάρμακα που προκαλούν οξειδωτικό στρες σε άτομα με έλλειψη ενζύμου G6PD, το οποίο και είναι απαραίτητο για τον ομαλό κύκλο ζωής της αίμης που περιέχουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ορισμένα αντιβιοτικά ή αναλγητικά φάρμακα.
- Μεγαλοβλαστική αναιμία: Ορισμένα φάρμακα παρεμβαίνουν στη σύνθεση του DNA, οδηγώντας σε παραγωγή ανώριμων και μη λειτουργικών ερυθρών αιμοσφαιρίων. Συνήθως προκαλείται από:
- Αντιεπιληπτικά φάρμακα
- Αντιμεταβολίτες παράγοντες
- Φάρμακα που μειώνουν το φυλλικό οξύ ή τη βιταμίνη B12, παράγοντες απαραίτητους για τη βιοσύνθεση του γενετικού υλικού
- Σιδεροσπλαστική αναιμία: Η μορφή αυτή προκύπτει όταν ο σίδηρος, που φυσιολογικά περιέχεται σε κάθε μόριο της αίμης, δεν χρησιμοποιείται σωστά κατά τη δημιουργία των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Συνδέεται με:
- Αντιφυματικά φάρμακα
- Ορισμένα αντιβιοτικά
- Έλλειψη βιταμίνης B6
- Απλαστική αναιμία: Ίσως και η σοβαρότερη μορφή της φαρμακογενούς αναιμίας, καθώς αποτελεί κατάσταση κατά την οποία ο μυελός των οστών σταματά να παράγει όλα τα είδη κυττάρων του αίματος, έχοντας ως αποτέλεσμα γενικευμένη επιβάρυνση του οργανισμού. Η δυσμενής αυτή συνθήκη μπορεί να προκληθεί κυρίως από xρόνια χρήση φαρμάκων, όπως:
- χλωραμφενικόλη
- Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη
- Αντιεπιληπτικά
Διάγνωση
Η διάγνωση βασίζεται κατά κύριο λόγο σε αιματολογικές εξετάσεις, και το ιστορικό του ασθενούς. Συνήθως περιλαμβάνει:
- Γενική αίματος
- Μέτρηση δικτυοερυθροκυττάρων
- Έλεγχος για αιμόλυση (π.χ. χολερυθρίνη, LDH)
- Έλεγχος για αυτοαντισώματα (τεστ Coombs)
- Εξέταση μυελού των οστών σε πιο σοβαρές περιπτώσεις
Θεραπεία
Η κύρια —και η αποτελεσματικότερη— παρέμβαση είναι η άμεση διακοπή του φαρμάκου που ευθύνεται για την αναιμία. Μεγαλύτερη δυσκολία αντιμετωπίζουν οι θεράποντες ιατροί στη διάκριση της φαρμακογενούς φύσης της αναιμίας παρά στην αντιμετώπισή της. Ανάλογα με τη σοβαρότητα και τον τύπο της αναιμίας, μπορεί να απαιτηθεί παρέμβαση με τη μορφή:
- Μετάγγισης αίματος
- Χορήγησης βιταμινών ή συμπληρωμάτων
- Χορήγηση αντιφλεγμονώδων ή ανοσοκατασταλτικών φάρμακα
- Νοσηλείας σε σοβαρές περιπτώσεις, ιδιαίτερα αυτής της απλαστικής αναιμίας
Συμπεράσματα
Τα αίτια και οι μορφές της φαρμακογενούς αναιμίας είναι ποικίλα. Μεγαλύτερη σημασία έχει φυσικά η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων, όπως και η αξιολόγηση των φαρμάκων που λαμβάνει ο ασθενής. Για να κλείσουμε, ωστόσο, σε έναν πιο εύθυμο τόνο, αξίζει να σημειωθεί ότι με σωστή διαχείριση, η κατάσταση συχνά είναι αναστρέψιμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Drug-induced hematologic syndromes, Advances in Hematology, διαθέσιμο εδώ
- Autoimmune hemolytic anemia due to drugs, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Aplastic anemia and drug exposure, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
