Της Ξένης Φλώρου,
Στον σύγχρονο κόσμο, όπου η θάλασσα παραμένει θεμελιώδες μέσο επικοινωνίας, μεταφοράς και στρατηγικής ισχύος, τα θαλάσσια περάσματα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Τα διεθνή στενά, αποτελούν κρίσιμα σημεία για τη διασφάλιση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και της παγκόσμιας εμπορικής ροής. Η γεωγραφική τους θέση και ο ρόλος τους στην παγκόσμια σταθερότητα και ανάπτυξη, καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη ενός ειδικού νομικού καθεστώτος που ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο επιτρέπεται η διέλευση πλοίων από αυτά. Ο προβληματισμός γύρω από τη διεθνή ρύθμιση των στενών εντάσσεται στη γενικότερη ανάγκη για ισορροπία ανάμεσα στην κυριαρχία των παράκτιων κρατών και την προστασία των συλλογικών συμφερόντων της διεθνούς κοινότητας.
Τα θαλάσσια στενά από γεωγραφική άποψη, αποτελούν φυσικά περάσματα ανάμεσα σε δύο χερσαίες εκτάσεις που ενώνουν διαφορετικά τμήματα θάλασσας. Το γεγονός ότι δεν είναι τεχνητές αλλά φυσικές δίοδοι περιορισμένου πλάτους, τα καθιστά εξαιρετικά κρίσιμα για τη διεθνή ναυτιλία, το εμπόριο, ακόμη και την αεροπλοΐα. Η στρατηγική τους θέση έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός ιδιαίτερου νομικού καθεστώτος που δεν εφαρμόζεται αδιάκριτα σε όλα τα στενά, αλλά μόνο σε εκείνα που πληρούν συγκεκριμένα γεωγραφικά και λειτουργικά κριτήρια και εξυπηρετούν τη διεθνή ναυσιπλοΐα σε ουσιαστικό βαθμό.
Με την πάροδο του χρόνου και την καθιέρωση της αιγιαλίτιδας ζώνης των 12 ναυτικών μιλίων από την πλειονότητα των παράκτιων κρατών, προέκυψε η ανάγκη επανεξέτασης του καθεστώτος που διέπει τη διέλευση πλοίων μέσα από τα διεθνή στενά. Πολλά από τα στενά διεθνούς σημασίας περιήλθαν πλέον εξολοκλήρου εντός των αιγιαλίτιδων ζωνών των παρακτίων κρατών, γεγονός που θα μπορούσε να περιορίσει την ελευθερία διέλευσης και να δημιουργήσει σοβαρά εμπόδια στην παγκόσμια ναυσιπλοΐα. Έτσι, ενώ η αρχή της αβλαβούς διέλευσης παρέμεινε σε ισχύ για την αιγιαλίτιδα ζώνη, η διεθνής έννομη τάξη αναγνώρισε ότι χρειάζονται ειδικές ρυθμίσεις για να εξασφαλιστεί η ανεμπόδιστη διέλευση πλοίων και αεροσκαφών από τα διεθνή στενά χωρίς παρεμβολές από τα παράκτια κράτη.
Στο πλαίσιο αυτό, η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 καθιέρωσε την έννοια της «ελεύθερης διέλευσης» ή, «πλους διελεύσεως» ή, “transitpassage”, η οποία κατοχυρώνει το δικαίωμα ελεύθερης, συνεχούς και ταχείας διέλευσης τόσο για εμπορικά όσο και για πολεμικά πλοία, αλλά και για αεροσκάφη. Το καθεστώς αυτό επιτρέπει στα πλοία να διασχίζουν τα στενά χωρίς προηγούμενη άδεια ή ειδοποίηση προς τα παράκτια κράτη, με την προϋπόθεση ότι η διέλευση γίνεται αποκλειστικά για σκοπούς μετάβασης από μία περιοχή ανοικτής θάλασσας ή αποκλειστικής οικονομικής ζώνης σε μια άλλη, μέσω του στενού και δεν υφίσταται διακοπή ή αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Η ελεύθερη διέλευση διαφοροποιείται ουσιαστικά από την αβλαβή διέλευση, καθώς τα παράκτια κράτη δεν μπορούν να την εμποδίσουν ή να την αναστείλουν.
Ιδιαίτερη σημασία έχει και η πρόβλεψη της Σύμβασης του 1982 για τις υπερπτήσεις από διεθνή στενά. Μέχρι τότε, οι πτήσεις πολεμικών αεροσκαφών πάνω από αιγιαλίτιδες ζώνες απαιτούσαν προειδοποίηση και άδεια από το παράκτιο κράτος. Με την καθιέρωση της ελεύθερης διέλευσης, όλα τα αεροσκάφη, ανεξαρτήτως χαρακτήρα, έχουν το δικαίωμα να υπερίπτανται των διεθνών στενών χωρίς προηγούμενη άδεια, εφόσον συμμορφώνονται με τους διεθνείς κανονισμούς εναέριας κυκλοφορίας.
Η καθιέρωση του καθεστώτος του πλου διέλευσης αποτέλεσε ουσιαστική πρόοδο για την εξασφάλιση της ελευθερίας των θαλασσών. Αποσκοπεί στην ισορροπία ανάμεσα στα δικαιώματα των παράκτιων κρατών για έλεγχο εντός της αιγιαλίτιδας ζώνης τους και στο υπέρτερο συμφέρον της διεθνούς κοινότητας για ανεμπόδιστη ναυσιπλοΐα. Το πλαίσιο που διαμορφώθηκε επιτρέπει στα διεθνή στενά να λειτουργούν ως ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας, συνεισφέροντας καθοριστικά στη σταθερότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την ειρηνική συνεργασία ανάμεσα στα κράτη. Μέσα από το καθεστώς αυτό, διασφαλίζεται πως ακόμη και σε περιοχές όπου η στενότητα του περάσματος θα μπορούσε να δικαιολογήσει περιορισμούς, προτάσσεται η ανάγκη για απρόσκοπτη διεθνή επικοινωνία.
Συνοψίζοντας, τα διεθνή θαλάσσια στενά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας και των διεθνών σχέσεων, καθώς εξυπηρετούν ζωτικής σημασίας επικοινωνίες και εμπορικές ροές. Η γεωγραφική τους ιδιαιτερότητα, σε συνδυασμό με την ανάγκη για ελεύθερη και ασφαλή διέλευση, οδήγησε στην αναγνώριση ενός ιδιαίτερου νομικού καθεστώτος, με βασικό πυρήνα την αρχή της ελεύθερης διέλευσης. Το καθεστώς αυτό εξασφαλίζει ότι, παρά την κυριαρχία των παράκτιων κρατών επί των αιγιαλίτιδων ζωνών τους, δεν παρεμποδίζεται η διεθνής κυκλοφορία. Η Σύμβαση του 1982 θέτει σαφείς κανόνες, που εξισορροπούν τα εθνικά συμφέροντα με την ανάγκη της διεθνούς κοινότητας για ελεύθερη πρόσβαση. Έτσι, τα διεθνή στενά παραμένουν λειτουργικά και προσβάσιμα, διασφαλίζοντας τη συνέχεια της παγκόσμιας ναυτιλίας, την ειρηνική συνεργασία μεταξύ κρατών και τη σταθερότητα του διεθνούς συστήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εμμανουήλ Ρούκουνας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2019
- Το καθεστώς διέλευσης εμπορικών και πολεμικών πλοίων στα Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας και η περίπτωση του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, Καπράνη Αγγελική, διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών- πρόγραμμα ναυτιλιακών σπουδών στη ναυτιλία, dione.lib.unipi.gr, διαθέσιμο εδώ
