Του Δημήτρη Νικολάου,
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άφησε ένα ανεξίτηλο σημάδι στον κόσμο και ο αντίκτυπός της είναι ακόμη αισθητός σήμερα, ένας από τους πιο σημαντικούς τρόπους με τους οποίους αυτό εκδηλώνεται είναι μέσω της τελετής της αυτοκρατορικής εξουσίας. Οι Αυτοκράτορες της Ρώμης ήταν γνωστοί για τις μεγαλειώδεις επιδείξεις της εξουσίας τους, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της στέψης και άλλων σημαντικών τελετών. Πολλές από αυτές τις παραδόσεις μεταφέρθηκαν σε μεταγενέστερες αυτοκρατορίες, και μερικές υιοθετήθηκαν ακόμη και από τα έθνη-κράτη αιώνες αργότερα. Αυτό το δοκίμιο διερευνά τη μεταφορά των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών τελετών σε εθνικά πλαίσια, με ιδιαίτερη έμφαση στη Γαλλία του Ναπολέοντα. Μια από τις πιο σημαντικές κληρονομιές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν η χρήση τελετουργιών για να τονιστεί η δύναμη του αυτοκράτορα, αυτό περιλάμβανε περίτεχνες τελετές στέψης, καθώς και άλλες δημόσιες εκδηλώσεις, όπως θριαμβευτικές παρελάσεις. Αυτές οι παραδόσεις συνεχίστηκαν από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και από αυτή την πηγή θα αντληθούν αργότερα πολλές από τις τελετουργικές πρακτικές των σύγχρονων εθνικών κρατών. Για παράδειγμα, η τελετή στέψης του Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας περιλάμβανε τη χρήση ενός ειδικού στέμματος που λέγεται ότι χρονολογείται από την εποχή του Καρλομάγνου, αυτή η παράδοση διατηρήθηκε ακόμη και μετά τη διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1806 με το στέμμα τελικά να μεταφέρεται στην Αυστριακή Αυτοκρατορία.
Ωστόσο, ο Ναπολέοντα Βοναπάρτης χρησιμοποίησε αποτελεσματικά τις παραδόσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για να ανυψώσει την ιδιότητά του ως εθνικού ηγέτη. Ο Ναπολέοντα δεν αρκέστηκε στο να είναι απλώς ο Πρώτος Πρόξενος της Γαλλίας, και αντ’ αυτού στέφθηκε Αυτοκράτορας. Το 1804, οργάνωσε μια πλούσια τελετή στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων, στην οποία έστεψε τον εαυτό του με την παρουσία του Πάπα Πίο Ζ’. Αυτό το γεγονός ήταν προσεκτικά χορογραφημένο για να τονίσει την ιδιότητα του Ναπολέοντα ως νέου Αυγούστου και περιλάμβανε πολλά από τα ίδια στοιχεία που θα υπήρχαν σε μια ρωμαϊκή αυτοκρατορική τελετή. Σημαντική διαφορά σε αυτήν την περίπτωση είναι πως ο Ναπολέοντα επέλεξα σκόπιμα να βάλει ο ίδιος το στέμμα στο κεφάλι του, αυτή η φαινομενικά ασήμαντη λεπτομέρεια έχει μεγαλύτερες υποβόσκουσες συνδηλώσεις. Ιδιαίτερα αυτή η επιλογή έκανε φανερό σε όλους τους παρευρισκόμενους πως η εξουσία του Ναπολέοντα δεν πηγάζει από τον πάπα όπως στην περίπτωση του Καρλομάγνου.
Μία από τις πιο σημαντικές πτυχές της τελετής στέψης ήταν η χρήση συμβολικών αντικειμένων και χειρονομιών. Για παράδειγμα, στον Ναπολέοντα παρουσιάστηκε ένα σκήπτρο και ένα χέρι δικαιοσύνης, τα οποία ήταν και τα δύο σημαντικά σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στη ρωμαϊκή εποχή. Επίσης, χρίστηκε με ιερό λάδι και στολίστηκε με δάφνινο στεφάνι, που ήταν και τα δύο παραδοσιακά στοιχεία των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών τελετών. Τέλος, η ίδια η στιγμή της στέψης συνοδεύτηκε από τον ήχο των σαλπίγγων και την απαγγελία αρχαίων λατινικών τύπων. Όλα αυτά τα στοιχεία χρησίμευσαν για να τονίσουν το καθεστώς του Ναπολέοντα ως νέου αυτοκράτορα και να συνδέσουν την κυριαρχία του με τη δόξα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η υιοθέτηση των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών τελετών από τον Ναπολέοντα δεν περιορίστηκε στη στέψη του. Οργάνωσε επίσης μια σειρά από θριαμβευτικές πομπές, οι οποίες είχαν ως πρότυπο τον ρωμαϊκό θρίαμβο. Αυτά τα γεγονότα σχεδιάστηκαν για να γιορτάσουν τις νίκες του Ναπολέοντα στο πεδίο της μάχης και να ενισχύσουν τη φήμη του ως ισχυρού στρατιωτικού ηγέτη. Η πιο διάσημη από αυτές τις πομπές ήταν η πορεία των Grande Armée στους δρόμους του Παρισιού το 1805, μετά τη νίκη τους στο Austerlitz. Αυτή η πομπή περιελάμβανε αιχμαλωτισμένες εχθρικές σημαίες, αιχμαλώτους πολέμου και άλλα σύμβολα στρατιωτικής νίκης, όλα εμφανισμένα ως μέρος ενός μεγαλειώδους θεάματος σχεδιασμένου να τονίσει τη δύναμη του Ναπολέοντα. Ο αντίκτυπος της υιοθέτησης των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών τελετών από τον Ναπολέοντα επεκτάθηκε πολύ πέρα από τα σύνορα της Γαλλίας. Καθώς άλλα έθνη-κράτη προσπάθησαν να δημιουργήσουν τις δικές τους εθνικές ταυτότητες τον δέκατο ένατο αιώνα, άρχισαν να βασίζονται σε αυτές τις ίδιες παραδόσεις. Για παράδειγμα, το 1867 ο Αυστριακός Αυτοκράτορας Φραντς Ιωσήφ Α’ πραγματοποίησε μια μεγαλειώδη τελετή στέψης στην οποία φόρεσε το ίδιο στέμμα που χρησιμοποιούσε ο Άγιος Ρωμαίος Αυτοκράτορας. Αυτό το γεγονός είχε σκοπό να τονίσει τη συνέχεια της Αυστριακής Αυτοκρατορίας με τις παραδόσεις της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και να ενισχύσει την ιδέα του αυτοκράτορα ως σύμβολο της συνέχειας και της σταθερότητας.
Άλλες ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποίησαν επίσης ρωμαϊκές αυτοκρατορικές τελετές για να νομιμοποιήσουν τη δική τους κυριαρχία. Για παράδειγμα, ο Πρώσος βασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δ’ στέφθηκε με ένα αντίγραφο του στέμματος του Καρλομάγνου το 1840, τονίζοντας τον ρόλο του ως νόμιμο διάδοχο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η στέψη της βασίλισσας Βικτώριας το 1838 ήταν παρόμοια περίτεχνη, με τη βασίλισσα να παρουσιάζεται στον λαό σε έναν χρυσό θρόνο και να λαμβάνει τον φόρο τιμής των υπηκόων της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Baker, K. M. (1987), The triumph of the symbol: Pomp and circumstance in Napoleonic France, εκδ. Bulletin of the John Rylands Library
- Bartman, E.J, (1998), The adlocutio scene on Roman imperial coinage of the third century A.D., εκδ. American Journal of Archeology,
- Haynes, I. (2003), Imperial anointing in the later Roman empire, past and present, εκδ. Past & Present,
- Gwynn, D.M. (2010), The Roman triumph, εκδ. Cambridge Univerity Press
