Του Νίκου Κηρύκου,
Ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ Τυδώρ το 1603, σηματοδότησε μια μακρά περίοδο αλλαγών για την αγγλική μοναρχία και τη σταδιακή μετάβαση της στη νεωτερικότητα μέσω της ισχυροποίησης των θεσμικών οργάνων –πέρα του στέμματος- όπως το Κοινοβούλιο (Parliament), της θρησκείας και της εμφάνισης πρώιμων καπιταλιστικών ιδεολογιών στη Βρετανία. Παρόλο που η Ελισάβετ έμεινε γνωστή στην ευρωπαϊκή ιστορία ως Παρθένος Βασίλισσα, το πρόβλημα της διαδοχής απασχολούσε πάντοτε τους συμβούλους τους παρά την ίδια. Η βασίλισσα φρόντισε να ισχυροποιήσει το θεσμό του στέμματος, την οικονομική και πολιτική θέση της Αγγλίας στην Ευρώπη ανοίγοντας τον δρόμο για τη δημιουργία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Λίγες μέρες πριν το θάνατο της κάλεσε το συμβούλιο και υπέγραψε το διάταγμα που αναγνώριζε τον ανιψιό της, Ιάκωβο 1ο Στιούαρτ –γιο της Μαρίας Στιούαρτ και άμεσο απόγονο του Ερρίκου 7ου Τυδώρ- διάδοχο στον αγγλικό θρόνο, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την ένωση των δύο στεμμάτων.
Μπορεί η διαδοχή να μην συνάντησε ιδιαίτερο πρόβλημα και η μετάβαση να ήταν ομαλή, ωστόσο ο αγγλικός λαός και κυρίως το Κοινοβούλιο από την πρώτη στιγμή αντιμετώπισαν με ισχυρή επιφυλακτικότητα και εχθρότητα τον Ιάκωβο. Ο βασιλιάς μέχρι εκείνη τη στιγμή, είχε την εμπειρία της σκωτικής αυλής με τις έντονες συνωμοσίες που ύφαινε η μητέρα του, φτάνοντας στο σημείο να σχεδιάσει κάποτε τη δολοφονία της Ελισάβετ Α΄. Ο λαός και το κοινοβούλιο παρά τις αντιδράσεις υποστήριξε έμπρακτα και επέδειξε μεγάλη λατρεία στους μονάρχες των Τυδώρ, που τους θεωρούσε νόμιμους κληρονόμους και άξιους βασιλείς. Η περίπτωση των Στιούαρτ ήταν διαφορετική αφού θεωρήθηκαν προδότες που προσπάθησαν να γκρεμίσουν ότι έχτιζαν οι Τυδώρ για πάνω από έναν αιώνα. Το θρησκευτικό πρόβλημα που είχε ξεκινήσει από τον Ερρίκο 8ο περίπου 70 χρόνια νωρίτερα δεν είχε επιλυθεί πλήρως αν και η βρετανοί σταδιακά αποδέχθηκαν την αγγλικανική θρησκεία. Το πρώτο πρόβλημα ξεκίνησε από εκεί.
Ο Ιάκωβος είχε ανατραφεί ως καλβινιστής κατόπιν επιβολής από τον πατέρας του σε δύσκολους καιρούς, όπου στη Σκωτία οι συγκρούσεις της ανεξάρτητης Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας με την βαθιά καθολική μητέρα του Μαρία Στιούαρτ έφεραν πολλά δεινά. Στην όψιμη εφηβεία του, είχε συγγράψει θρησκευτικές πραγματείες, στίχους και δοκίμια πολιτικής σκέψης μέσω των οποίων φαινόταν ότι αναγνώριζε μεν την ημι-αυτονομία της θρησκευτικής πίστης, αρκεί να μην αντιβαίνει στα προστάγματα του μονάρχη και την υπεροχή του Αγγλικανισμού ως επίσημη θρησκεία.
Οι καθολικοί της Αγγλίας περίμεναν ότι ο ερχομός του θα τους έδινε ξανά τη θρησκευτική ελευθερία που τους είχαν στερήσει και την επάνοδο τους στου κόλπους της Ρώμης. Ο βασιλιάς αντ’ αυτού ανέφερε ότι οι καθολικοί υποχρεούνταν να αναγνωρίζουν την πλήρη νομιμοποίηση του αντί για του πάπα της Ρώμης και να μην παρακούν τα διατάγματα του. Η αντίδραση τους ήταν τόσο έντονη που μία ομάδα κατώτερων ευγενών, μελών της Βουλής των Κοινοτήτων, σχεδίασαν μια συνωμοσία ώστε να ανατινάξουν τη Βουλή των Λόρδων την ώρα που στη συνεδρίαση θα βρίσκονταν μέσα και ο βασιλιάς. Με αυτό τον τρόπο θα απομόνωναν το αγγλικανικό ποίμνιο από της κεφαλές του και μέσω μιας καθολικής επανάστασης θα επανέφεραν το βασίλειο στη σκέπη του πάπα. Η Συνωμοσία της Πυρίτιδας απέτυχε, και το μόνο που κατόρθωσε ήταν η σκλήρυνση των μοναρχικών μέτρων έναντι σε καθολικούς. Συγκεκριμένα τους απαγορεύθηκε κάθε είδος πολιτικής ελευθερίας και η άσκηση ορισμένων επαγγελμάτων όπως του γιατρού και του δικηγόρου.
Η θρησκευτική ανοχή που επιδείκνυε ο Ιάκωβος Στιούαρτ έπαυε να είναι υπαρκτή όταν έβλεπε ότι οι θρησκευτικές ομάδες βάλλονταν εναντίον της βασιλικής βούλησης του, που ο ίδιος θεωρούσε –ως άλλος μεσαιωνικός βασιλιάς- ότι ήταν ανώτερη πέραν κάθε νομικής, πολιτικής και θρησκευτικής κρίσης. Η θρησκευτική ομάδα που θα στρεφόταν έπειτα ήταν οι Πουριτανοί που είχαν κάνει την εμφάνιση του περί το 1570. Στόχος τους ήταν να καθαρίσουν την εκκλησία από την αμαρτία και την διαφθορά μέσω της αυστηρότητας και του –σχεδόν- ασκητικού τρόπου ζωής τους. Με την έλευση του Ιακώβου, του υπέβαλαν μία αναφορά που έμεινε γνωστή «Αναφορά των Χιλίων» αφού υπογράφονταν από χίλια μέλη της κοινότητας.
Μεταξύ άλλων, στην αναφορά που υπέβαλλαν στον βασιλιά διαφαίνονταν βαθιά άρνηση της κοσμικής του εξουσίας και μια ιδιαίτερη λατρεία προς τις πολιτικές ελευθερίες. Αιτούνταν δηλαδή το δικαίωμα να ρυθμίζουν αυτοί τις θρησκευτικές και ιερατικές τους τελετουργίες απομακρύνοντας ορισμένα σύμβολα από τη θεία λειτουργία που προσέβαλαν τον Αγγλικανισμό. Έως το 1604 οι Πουριτανοί αποτελούσαν μία εκ των τριών ομάδων της εθνικής αγγλικανικής εκκλησίας. Ο βασιλιάς λοιπόν δέχτηκε να συναντήσει μία αντιπροσωπεία τους και να συζητήσει μαζί τους τα βασικά θέματα της αναφοράς τους. Η κοινή καλβινιστική ρίζα μεταξύ Πουριτανών και Ιακώβου δεν ήταν αρκετή για να τους προστατέψει από το θυμό του βασιλιά όταν ερμήνευσε –πιθανόν όχι εντελώς λανθασμένα- ότι επιθυμούσαν να συστήσουν μία εκκλησιαστική σύνοδο, όπως εκείνη των Πρεσβυτεριανών στη Σκωτία που στο παρελθόν είχαν φέρει μεγάλα δεινά στην παιδική του ηλικία.
Η Αναφορά των Χιλίων ερμηνεύθηκε από τον βασιλιά ως μια απόπειρα των Πουριτανών να αποτινάξουν ή ακόμα χειρότερα να υποδαυλίσουν και εν τέλει να ελέγξουν τη βασιλική εξουσία. Εξοργισμένος απέπεμψε γρήγορα τους αντιπροσώπους διακηρύσσοντας τους ότι «αν είναι αυτό που ζητάνε οι οπαδοί σας θα τους εξαναγκάσω να συμμορφωθούν ή θα τους διώξω από τη χώρα». Πράγματι, ακολούθησαν έντονοι διωγμοί των πουριτανικών ομάδων και παστόρων της εκκλησίας από την Αγγλία και ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης προς την ηπειρωτική χώρα και ιδίως προς τις Βόρειες Ηνωμένες Επαρχίες των Κάτω Χωρών που θεώρησαν φιλικό το καλβινιστικό περιβάλλον.
Oύτε εκεί όμως κατάφεραν να σταθούν πολύ εξαιτίας των θρησκευτικών ταραχών που έφερε το 1614 το ξέσπασμα του Τριακονταετούς Πολέμου. Το 1620 από το λιμάνι του Σαουθάμπτον ξεκίνησε το πλοίο Mayflower, το οποίο μετέφερε μια αποστολή 200 πουριτανών στα εδάφη του Νέου Κόσμου. Αρχικά σκόπευαν να εγκατασταθούν στη νότια Βιρτζίνια στο μέρος που είχε λίγα χρόνια πριν εποικίσει με επιτυχία η Virginia Company. Μία καταιγίδα όμως του έσπρωξε στον βόρειο Ατλαντικό με αποτέλεσμα να φτάσουν στη περιοχή που ονομάστηκε Νέα Αγγλία, σημερινή Μασαχουσέτη, πέριξ της Βοστώνης και να ιδρύσουν την αποικία τους, η οποία μέχρι τα μέσα του αιώνα δέχθηκε αρκετές χιλιάδες αυτοεξόριστων Πουριτανών που επεδίωκαν να διαφύγουν από την βασιλική εξουσία. Η αποικία τους εξελίχθηκε ως ιδιαίτερα συντηρητική, με θεοκρατικό μοντέλο, αλλά άκμασε ραγδαία λόγου της θρησκευτικής τους νοοτροπίας περί σκληρής εργασίας και πλουτισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Wiesner-Hanks M.E. (2014), Πρώιμη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία 1450–1789, Αθήνα: εκδ. Ξιφαράς
- Maurois A. (1983), Ιστορία της Αγγλίας, Αθήνα: εκδ. Γκοβόστη
- Burns E.M. (2006). Ευρωπαϊκή ιστορία: Ο Δυτικός Πολιτισμός – Νεότεροι χρόνοι, Θεσσαλονίκη: εκδ. Επίκεντρο
