Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η Φεβρουαριανή Επανάσταση έλαβε χώρα στις 23 έως τις 28 Φεβρουαρίου 1917 (4/12 Μαρτίου), στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Η επανάσταση του Φεβρουαρίου πέτυχε χάρη στην αυτοθυσία των εργατών και των αγροτών. Όμως, η αστική τάξη μέσω της Δούμας, και με την συγκατάθεση των μετριοπαθών (εσέροι και μενσεβίκοι) συγκρότησε αστική κυβέρνηση. Μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση, η Ρωσία θα περάσει από περίοδο διαρχίας, μεταξύ της επίσημης, αλλά αδύναμης αστικής κυβέρνησης, και της ανεπίσημης, αλλά ουσιαστικής κυβέρνησης των Σοβιέτ.
Η Ρωσική Αυτοκρατορία εμπλέκονταν εκείνη την περίοδο στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, με τους Ρώσους να χάνουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στα μέτωπα του πολέμου. Η επανάσταση αυτή έγινε από τον λαό και από το Σοβιέτ της Πετρούπολης, το οποίο όμως εκχώρησε την εξουσία στην Δούμα, γιατί η πλειοψηφία της εκτελεστικής επιτροπής του αποτελούταν από εσέρους και μενσεβίκους.
Η Ρωσία είχε εμπλακεί ήδη από το 1914 ενεργά στην πανευρωπαϊκή σύγκρουση, που λαμβάνει χώρα ως μέρος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με τεράστιες απώλειες. Εξαιτίας της τεχνολογικής και οικονομικής καθυστέρησης που είχε προκύψει από μια διαχρονικά αδύναμη μοναρχία και μια αστική τάξη, η οποία προώθησε με αφοσίωση το υπάρχων σύστημα λειτουργίας της χώρας (μέχρι τότε, παρότι η δουλοπαροικία είχε καταργηθεί νομικά το 1861, πολλοί αγρότες ζούσαν σε καθεστώς εξάρτησης), συμβάλλοντας στην καθυστέρηση και την παρακμή μεγάλων τμημάτων της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων τμημάτων όπως η κυρίως Ρωσία και η Ουκρανία. Παρότι το 1905 έγιναν κάποιες παραχωρήσεις από την τσαρική κυβέρνηση υπό τον φόβο της περαιτέρω οργάνωσης και αγώνα του πληθυσμού, η αστική κυβέρνηση που προέκυψε από τις μεταρρυθμίσεις του 1905 δεν έκανε μεγάλες αλλαγές και ο πληθυσμός συνέχισε να ζει στην ανέχεια. Έτσι, στα χρόνια που προηγήθηκαν το 1917, υπήρξε μια αυξανόμενη αντίδραση των Ρώσων στο αστικό καθεστώς αυτό, και η επιρροή του εργατικού κινήματος αυξανόταν σταθερά.
Ο αυτοκράτορας Νικόλαος Β’ ήταν αδύναμος και χωρίς ισχυρή επιρροή, δεν μπορούσε να επιβάλλει την θέση του, με αποτέλεσμα το 1916, ο ημιμαθής Γκριγκόρι Ρασπούτιν να έχει αποκτήσει σημαντική θέση στο παλάτι, προς την απογοήτευση της βασιλικής ελίτ που κατέστρεψε σχέδιο δολοφονίας του. Μετά την δολοφονία του Ρασπούτιν, ο αυτοκράτορας έχασε αρκετή από την όποια νομιμοποίηση είχε, και τοποθέτησε στην θέση του πρωθυπουργού και καίρια υπουργεία μια σειρά από άπειρους πολιτικούς. Παράλληλα, οι μπολσεβίκοι εξηγούσαν με απλό και κατανοητό τρόπο στον λαό ποιον ωφελούσε η συνέχιση, αλλά και η ίδια η διεξαγωγή του πολέμου στον οποίο εμπλεκόταν η Ρωσία. Ήδη από το 1916, οι απεργίες στην Ρωσία ήταν συχνό φαινόμενο, και ο ρωσικός λαός είχε πλέον χάσει την εμπιστοσύνη του στην τσαρική κυβέρνηση, η οποία δεν μπορούσε πλέον να εξασφαλίσει την τροφοδοσία της χώρας με τα απαραίτητα.
Το σοσιαλιστικό κίνημα της Ρωσίας ήταν διασπασμένο μεταξύ των μπολσεβίκων (που υιοθέτησαν ένα πρόγραμμα που περιείχε αγροτικές μεταρρυθμίσεις, την εξασφάλιση της ειρήνης και της τροφοδοσίας με τρόφιμα, την καθιέρωση της οχτάωρης εργασίας και άλλες αλλαγές), τους εσέρους, τους μενσεβίκους και τους μη-δογματικούς μαρξιστές. Οι εσέροι και μενσεβίκοι, ειδικά οι δεύτεροι, ήταν πιο μετριοπαθείς και είχαν αυταπάτες ότι η συνεργασία των επαναστατών με την αστική τάξη θα επέτρεπε θετικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές στην Ρωσία.
Το Πέτρογκραντ, η πρωτεύουσα της Ρωσίας, είχε χάσει την εμπιστοσύνη του στον τσάρο. Στις 23 Φεβρουαρίου/4 Μαρτίου, έγινε η διαδήλωση για την Ημέρα της Γυναίκας, η οποία, δεδομένης και της διάδοσης φημών ότι θα ακολουθήσει μείωση της τροφοδοσίας της πόλης με τρόφιμα, οδήγησε σε μια μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση. Οι Μπολσεβίκοι οργάνωσαν την λαϊκή κινητοποίηση και συγκέντρωσαν χιλιάδες εργάτες στους δρόμους, ζητώντας την πλήρη ανατροπή του αστικού συστήματος, και το τέλος του πολέμου και της μοναρχίας. Στις 24 Φεβρουαρίου, 200.000 άνθρωποι είχαν κατακλύσει τους δρόμους της πρωτεύουσας ζητώντας την καθαίρεση του τσάρου, και την επόμενη μέρα, όλα σχεδόν τα εργοστάσια της πόλης, υπό την ηγεσία του Σοβιέτ της Πετρούπολης είχαν απεργήσει. Στις 26 Φεβρουαρίου το Σοβιέτ, που αποτελούταν από αγρότες, εργάτες και προλετάριους, παίρνει την απόφαση για την μετατροπή της απεργίας σε ένοπλη εξέγερση και μέχρι το τέλος της επόμενης ημέρας, πάνω από 67.000 χιλιάδες άνθρωποι είχαν πάρει τα όπλα υπέρ της εξέγερσης. Παράλληλα, μεγάλο μέρος της στρατιωτικής δύναμης που είχε σταλεί να καταστείλει την εξέγερση, άρχισε να αυτομολεί στο πλευρό των επαναστατών στις 27 Φεβρουαρίου, καθώς η πλειοψηφία της αποτελούταν από αγρότες και άλλους ανθρώπους της εργατικής τάξης και είχαν καταλάβει ότι δεν έπρεπε να αποτελούν άλλο μέρος των σωμάτων καταστολής που υπηρετούσαν τα συμφέροντα της ελίτ. Με την ανταρσία των στρατιωτών, ουσιαστικά διασφαλίστηκε η κατάργηση της μοναρχίας στη Ρωσία, αλλά επειδή η εκτελεστική επιτροπή του Σοβιέτ είχε διάφορα ιδεολογικά ρεύματα και πλειοψηφούσαν οι μενσεβίκοι, έδωσε στην Δούμα την αρμοδιότητα διορισμού της κυβέρνησης.
Την ηγεσία και τον συντονισμό της επανάστασης, ανέλαβαν οι αγρότες και οι εργάτες. Στις 3/16 Μαρτίου ο Τσάρος παραιτείται και σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση. Η επιρροή των μενσεβίκων στο σοβιέτ οδήγησε σε συνεργασία με την αστική τάξη, καθώς, θεωρώντας ότι μέχρι την στιγμή της επανάστασης οι εργάτες δεν πρέπει να συμμετέχουν στην εξουσία, έδωσαν στην Δούμα την αρμοδιότητα του σχηματισμού κυβέρνησης. Υπενθυμίζεται, ότι οι φιλελεύθεροι αστοί ζητούσαν απλά μεταρρυθμίσεις από τον τσάρο, ο οποίος αρνήθηκε. Έπειτα, συμμάχησαν με την επανάσταση για να προλάβουν τυχόν εξελίξεις που θα επιδείνωναν την θέση της αστικής τάξης. Οι μενσεβίκοι συμφώνησαν να κάνουν κυβέρνηση με τους αστούς. Τα σοβιέτ όμως είχαν την ουσιαστική εξουσία. Τις ημέρες μετά την επιτυχία της επανάστασης του Φεβρουαρίου, αρκετοί αγρότες και εργάτες πίστευαν ότι θα έρθει ειρήνη και θα πάρουν την γη τους. Όμως, η αστική τάξη, που εκπροσωπούσε και τους γαιοκτήμονες, δεν είχε τέτοιο σκοπό, ενώ προσπάθησε να σταματήσει το καθεστώς διαρχίας χωρίς επιτυχία.
Η προσωρινή κυβέρνηση δεν υποστηριζόταν από κανέναν, εκτός από τους μενσεβίκους. Η αστική κυβέρνηση έκανε σαφές ότι δεν θα εκπλήρωνε τις απαιτήσεις του λαού, καθώς κλιμάκωσε την συμμετοχή της στον πόλεμο. Ο Βλαντίμιρ Λένιν, ο ηγέτης των Μπολσεβίκων, στις Θέσεις του Απρίλη κατέγραψε ότι η άνοδος της αστικής κυβέρνησης οφείλεται στην ανεπαρκή συνειδητότητα και οργάνωση του προλεταριάτου. Τον ίδιο μήνα, η προσωρινή κυβέρνηση δήλωσε και επίσημα στους Βρετανούς και Γάλλους ότι θα συνέχιζαν την εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο, προκαλώντας αντιδράσεις. Τότε, οι μενσεβίκοι και οι εσέροι εντάχθηκαν στην αστική κυβέρνηση, σφραγίζοντας την αποξένωση τους από τα σοβιέτ και τον λαό, αλλά και την άνοδο των Μπολσεβίκων. Στις 17 Ιουλίου 1917, έγινε μεγάλη διαδήλωση με 550.000 εργάτες, στρατιώτες και ναύτες που συμμετείχαν. Αντιπρόσωποι τους πρότειναν στην Εκτελεστική επιτροπή του Σοβιέτ να αναλάβει όλη την εξουσία, κάτι που αρνήθηκε. Τότε, σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Κερένσκι με αυξημένο ρόλο των μετριοπαθών.
Οι μπολσεβίκοι, πιστοί στον πραγματικό στόχο της επανάστασης, δηλαδή την εγκαθίδρυση λαϊκής εξουσίας, δυναμώνουν σημαντικά. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1917, το Σοβιέτ της Πετρούπολης καταψήφισε ξανά την πρόταση να συγκροτηθεί η εξουσία από τους εκπροσώπους του προλεταριάτου και των αγροτών, με τις ψήφους των μενσεβίκων και των υπόλοιπων συνεργατών τους. Αυτό έστρεψε τον λαό στο πλευρό των μπολσεβίκων. Στις 25 Οκτωβρίου/7 Νοεμβρίου 1917, με την χώρα να βρίσκεται σε αναβρασμό, οι μπολσεβίκοι, έχοντας αξιοποιήσει τα διδάγματα από τα προηγούμενα επαναστατικά κινήματα, κατέλαβαν όλες τις κρίσιμες υποδομές και κτίρια. Πλέον, οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν την ηγεσία της Ρωσίας, και ξεκίνησε η μετάβαση της χώρας στον σοσιαλισμό. Παρά το γεγονός ότι η αστική τάξη αντέδρασε και η χώρα επλήγη από ένα τρομακτικό εμφύλιο ως το 1922, οι μπολσεβίκοι κατάφεραν να νικήσουν, ιδρύοντας την Σοβιετική Ένωση το 1922.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Trotsky Leon (2006), Ιστορία της ρωσικής επανάστασης, η Φεβρουαριανή επανάσταση (Α’ τόμος), (μτφ. Επμ. Λίλλης Μιχαήλ), εκδ. Παρασκήνιο
- Κοτταρίνος Κ. Γεώργιος (2024), Σύντομη ιστορία της Ρωσίας, Ρως-Ρωσία-ΕΣΣΔ-Ρωσική ομοσπονδία, εκδ. Ηρόδοτος
- Σαν σήμερα, rizospastis.gr, διαθέσιμο εδώ
- Από τον Φλεβάρη στον Οκτώβρη, rizospastis.gr, διαθέσιμο εδώ
- A Guide to the February Revolution, jacobin.com, διαθέσιμο εδώ
