Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Στη βιβλιοθήκη Beinecke του Πανεπιστημίου Yale φυλάσσεται ένα από τα πιο αινιγματικά κείμενα της ιστορίας: ένα χειρόγραφο γεμάτο παράξενους χαρακτήρες, άγνωστα φυτά και εικονογραφήσεις που μοιάζουν με όνειρο ή εφιάλτη. Το Χειρόγραφο Voynich, όπως ονομάστηκε, παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα μυστήρια της μεσαιωνικής ιστορίας.
Η ιστορία του χειρόγραφου ξεκινά στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο Πολωνο-Λιθουανός βιβλιοπώλης σπάνιων εκδόσεων, Βίλφριντ Βόινιχ, το απέκτησε το 1912 από μία μοναστική βιβλιοθήκη στην Ιταλία. Ο ίδιος πίστευε πως είχε ανακαλύψει έναν πραγματικό θησαυρό – ενδεχομένως έργο του φραγκισκανού μοναχού Ρότζερ Μπέικον, σημαντικής μορφής του 13ου αιώνα. Αν και αυτή η θεωρία έχει εγκαταλειφθεί, η σημασία του χειρογράφου δεν μειώθηκε. Σύμφωνα με ανάλυση άνθρακα-14, το χαρτί του χρονολογείται μεταξύ 1404 και 1438, τοποθετώντας τη δημιουργία του σε ένα σκοτεινό κομμάτι του ύστερου Μεσαίωνα.
Η μεγαλύτερη πρόκληση γύρω από το χειρόγραφο είναι το κείμενό του. Γραμμένο σε μια άγνωστη γραφή – γνωστή σήμερα με το όνομα “Voynichese” – δεν έχει καταφέρει να αποκρυπτογραφηθεί, παρ’ όλες τις προσπάθειες κορυφαίων κρυπτογράφων, γλωσσολόγων και ακαδημαϊκών για περισσότερο από έναν αιώνα. Η γλώσσα αυτή δεν αντιστοιχεί σε κανένα γνωστό σύστημα γραφής και, παρόλο που φαίνεται να έχει γραμματική και εσωτερική συνοχή, παραμένει ακατανόητη. Το γεγονός ότι η NSA ασχολήθηκε μαζί του στις δεκαετίες του 1960 και 1970 μαρτυρά τη δυσκολία του γρίφου και τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζεται.
Το περιεχόμενο του βιβλίου εντείνει το μυστήριο. Το χειρόγραφο αποτελείται από περίπου 240 σελίδες και περιλαμβάνει πλήθος πολύχρωμων εικονογραφήσεων. Ένα μεγάλο μέρος του φαίνεται να είναι βοτανικό, παρουσιάζοντας φυτά – σχεδόν όλα άγνωστα – ζωγραφισμένα με ακρίβεια. Υπάρχουν επίσης τμήματα που δείχνουν αστρονομικά και αστρολογικά διαγράμματα, γυμνές γυναικείες μορφές τοποθετημένες σε πολύπλοκα συστήματα σωληνώσεων, πιθανώς βιολογικού χαρακτήρα, καθώς και εικόνες με φαρμακευτικά εργαλεία, βάζα και περίεργα σύμβολα. Στο τέλος του χειρογράφου, εντοπίζονται σελίδες που περιλαμβάνουν μόνο κείμενο, χωρίς εικόνες, γεγονός που οδηγεί ορισμένους μελετητές στο συμπέρασμα ότι ίσως πρόκειται για συνταγές ή μυστικές οδηγίες.
Οι θεωρίες γύρω από τη φύση και τον σκοπό του Voynich είναι πολυάριθμες. Ορισμένοι ιστορικοί το θεωρούν μεσαιωνική φάρσα – ένα έξυπνο τέχνασμα για εξαπάτηση συλλεκτών ή ευγενών. Άλλοι πιστεύουν πως πρόκειται για ένα αλχημικό εγχειρίδιο, γραμμένο σε μυστική γλώσσα, κατανοητή μόνο από εσωτερικούς κύκλους. Υπάρχουν επίσης εκείνοι που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για τεχνητή γλώσσα ή ακόμα και για έργο κάποιου με νευροψυχιατρικές διαταραχές, ο οποίος δημιούργησε το βιβλίο μέσα από προσωπικό παραλήρημα. Πιο πρόσφατες προσεγγίσεις με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης και στατιστικής γλωσσολογίας έχουν προσπαθήσει να εντοπίσουν μοτίβα και επαναλαμβανόμενες δομές, όμως καμία θεωρία δεν έχει αποδείξει με απόλυτη βεβαιότητα τη γνησιότητα ή το νόημα του κειμένου.
Σήμερα, το αυθεντικό χειρόγραφο φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη Beinecke στο Πανεπιστήμιο Yale, με τον κωδικό MS 408. Είναι πλήρως διαθέσιμο σε ψηφιακή μορφή στο διαδίκτυο, επιτρέποντας σε ερευνητές και απλούς λάτρεις του μυστηρίου να το μελετήσουν. Παρά την πρόοδο της τεχνολογίας και τη συνεχή ενασχόληση της επιστημονικής κοινότητας, το Χειρόγραφο Voynich αντιστέκεται σθεναρά στην κατανόηση.
Ίσως, τελικά, το μεγαλύτερο μυστικό του χειρογράφου δεν είναι τι λέει, αλλά γιατί γράφτηκε. Και ίσως η αληθινή του αξία να βρίσκεται στο ότι, ακόμη και στον 21ο αιώνα, εξακολουθεί να προκαλεί το πνεύμα, να εμπνέει τη φαντασία και να θυμίζει πως η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από γρίφους που δεν έχουν πάντα λύση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- The Voynich Manuscript – “The Most Mysterious Manuscript in the World”, nsa.gov, διαθέσιμο εδώ
- The Voynich Manuscript: An Elegant Enigma, nsa.gov, διαθέσιμο εδώ
