Της Αλίκης Μπρίνιου,
Ένας πίνακας, βαμμένος από λάδι πάνω στον καμβά, απεικονίζοντας ένα άνδρα ή μάλλον, καλύτερα να αναφερθεί πως στον καμβά απεικονίζεται ένας νεκρός άνδρας. Βυθισμένος στη μπανιέρα του, αφήνοντας την τελευταία του ανάσα, όντας πλέον νεκρός. Ποιος, όμως, εμπνεύστηκε τη δημιουργία αυτού του πίνακα και πώς προέκυψε αυτή η ιδέα;
Ο Ζακ—Λουί Νταβίντ, δημιουργός του πίνακα «ο θάνατος του Μάρα», αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς ζωγράφους της Γαλλίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας, υπήρξε κύριος εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού, ενός καλλιτεχνικού ρεύματος που εμπνεύστηκε από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη, δίνοντας έμφαση στη λογική και την αυστηρότητα. Το ύφος που χρησιμοποιούσε στις δημιουργίες του χαρακτηριζόταν από καθαρή σύνθεση, δραματική ένταση, συχνά υπήρχε ο ψυχρός χρωματικός τόνος και κυρίως, το ισχυρό πολιτικό μήνυμα.
Ιστορικά, ο Ζακ—Λουί Νταβίντ υπήρξε φανατικός υποστηρικτής της Γαλλικής επανάστασης, καθώς είχε πολιτική δράση εφόσον διετέλεσε βουλευτής της Συμβατικής Συνέλευσης. Ταυτόχρονα, όσο ασχολούταν με πολιτικά ζητήματα, είχε λάβει και τον τίτλο του επίσημου ζωγράφου ως προς τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, στον οποίο αφιέρωσε αρκετά έργα, όπως το «Η στέψη του Ναπολέοντα». Έπειτα από την πτώση του Ναπολέοντα, ο Νταβίντ εξορίστηκε στις Βρυξέλλες, εκεί όπου συνέχισε να μένει μέχρι τον θάνατο του.
Ο πίνακας «Ο θάνατος του Μάρα» φιλοτεχνήθηκε το 1793 και αποτέλεσε ένα από τα κορυφαία δείγματα της νεοκλασικής ζωγραφικής, έχοντας έντονη πολιτική και συναισθηματική φόρτιση. Ταυτόχρονα, έχει συνδυαστεί άμεσα και με τη Γαλλική Επανάσταση. Ποιος είναι, όμως, ο κύριος χαρακτήρας του έργου και γιατί βρίσκεται νεκρός;
Ο Μάρα υπήρξε ως ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς επαναστάτες της Γαλλικής Επανάστασης, ηγέτης των Ιακωβίνων και παράλληλα εκδότης της εφημερίδας “L’Ami du Peuple” («Ο φίλος του λαού»). Ο ίδιος ήταν υποστηρικτής της άποψης περί εκτέλεσης αυτών που ήταν ενάντια στην επανάσταση, αποκτώντας μεγάλο πλήθος εχθρών. Η Σαρλότ Κορντέ, η γυναίκα που έβαλε τέλος στη ζωή του Μάρα, «προδίδοντας» τον, είχε εισέλθει στο χώρο του προσποιούμενη ότι είχε μια λίστα για να του παραδώσει, η οποία ανέγραφε τους «προδότες». Ο Μάρα έπασχε από μια δερματική πάθηση, οπότε ο μόνος τρόπος ανακούφισης των συμπτωμάτων του ήταν τα μπάνια διαρκείας. Έτσι, η Κορντέ βρήκε την ευκαιρία να τον δολοφονήσει όσο ο ίδιος βρισκόταν μέσα στη μπανιέρα του σπιτιού του. Ο Μάρα αποχώρησε από τη ζωή, κρατώντας ακόμα το φτερό και την επιστολή της Κορντέ. Ο Νταβίντ, όντας φίλος του Μάρα, μετά από τη δολοφονία του αποφάσισε να τον τιμήσει δημιουργώντας έναν πίνακα προς τιμήν του.
Αδιαμφισβήτητα, στον πίνακα ο Μάρα απεικονίζεται ήδη νεκρός, όπως βρέθηκε μέσα στην μπανιέρα του. Αυτό το στοιχείο γίνεται αντιληπτό από τις χαρακτηρίστηκες λεπτομέρειες με τις οποίες αποτύπωσε ο Νταβίντ την όψη του. Αρχικά, το σώμα του δείχνει χαλαρό με το χέρι να κρέμεται εκτός της μπανιέρας —σαν να μην καταφέρνει να γίνει έλεγχος από τους μύες ώστε να σταθεί. Το κεφάλι του έχει γείρει στα πλάγια, δίχως να εμφανίζει ένταση ή κάποια αντίδραση. Παράλληλα, δεν υπάρχουν ενδείξεις αγωνίας ή πάλης για τη ζωή. Αντιθέτως, το πρόσωπό του αποπνέει γαλήνη και ηρεμία, σαν να έχει αποχωρήσει ήδη η ψυχή από το σώμα του. Η αιματοβαμμένη επιστολή και το μαχαίρι στο πάτωμα αποδεικνύουν ότι η δολοφονία έχει ήδη ολοκληρωθεί.
Τα χρώματα που επιλέχθηκαν για το έργο είναι υποτονικά — υπερισχύοντας το μπεζ, το πράσινο και το καφέ. Ο Νταβίντ προσπάθησε να επικεντρώσει το βλέμμα του θεατή στον άνθρωπο και όχι στο περιβάλλον γύρω από αυτόν. Ο φωτισμός που αντανακλά το έργο εστιάζει στον Μάρα, ενώ το υπόλοιπο φόντο είναι σκοτεινό, σχεδόν άδειο, ενισχύοντας τη δραματικότητα και απομονώνοντας τη μορφή του.
Το έργο δεν απεικονίζει απλώς έναν νεκρό άνδρα βυθισμένο στη μπανιέρα του, κρατώντας ένα φτερό και ένα χαρτί. Δεν απεικονίζει απλά ένα γεγονός. Το έργο αποτελεί μια κατασκευή μνήμης. Ο Νταβίντ επιλέγει τον φίλο του, Μάρα, ως ένα ιστορικό πρόσωπο και το μεταμορφώνει σε σύμβολο αυτοθυσίας, πίστης και δικαιοσύνης. Ο Μάρα ήταν ένας άνθρωπος που επιδίωξε την ελευθερία και την έκφραση και με αυτόν ακριβώς τον τρόπο τον αποτύπωσε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης στο έργο του. Πλέον, ο πίνακας βρίσκεται στη συλλογή του Βασιλικού Μουσείου Καλών Τεχνών του Βελγίου. Βέβαια, έχει δημιουργηθεί και ένα αντίγραφο του πίνακα, το οποίο εκτίθεται στο μουσείο του Λούβρου.
Εν κατακλείδι, ο Ζακ—Λουί Νταβίντ εκπροσώπησε έναν από τους κύριους καλλιτέχνες της εποχής του με ενασχόληση στον κλάδο της πολιτικής. Μέσω της ζωγραφικής του απέδωσε μηνύματα και επηρέασε την κοινωνία, δίνοντας τους μια διαφορετική —πιο αληθοφανή— οπτική πλευρά των γεγονότων που συνέβησαν. Ο «Ο θάνατος του Μάρα» είναι ένα έντονα συναισθηματικά φορτισμένο έργο που αποτυπώνει τη δύναμη της προσπάθειας, καθώς και την προδοσία. Ένα έργο που, πραγματικά, αξίζει να βρίσκεσαι μπροστά του για ώρες επεξεργάζοντας με το βλέμμα σου την κάθε λεπτομέρεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Death of Marat, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
