Της Κωνσταντίνας Τζιώτη,
Το αντισυλληπτικό χάπι είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους τρόπους αντισύλληψης, με αποτελεσματικότητα που αγγίζει το 99% όταν λαμβάνεται συστηματικά σε καθημερινή βάση. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι: τα χάπια συνδυασμού, που περιέχουν οιστρογόνα και προγεστερόνη, και τα χάπια που περιέχουν μόνο προγεστερόνη και προτιμώνται σε ειδικές περιπτώσεις, όπως είναι ο θηλασμός ή το ιστορικό θρομβώσεων και εγκεφαλικού επεισοδίου. Σε αντίθεση με άλλες μεθόδους αντισύλληψης, όπως το προφυλακτικό, δεν προστατεύει από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ). Ωστόσο, ο ρόλος του στην υγεία των γυναικών δεν περιορίζεται μόνο στην αντισύλληψη. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο στη διαχείριση ποικίλων γυναικολογικών —και όχι μόνο— προβλημάτων.
1.Ρύθμιση εμμηνορροϊκού κύκλου
Σύμφωνα με το Guttmacher Institute, το 14% των γυναικών που χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά χάπια στις ΗΠΑ, βασίζονται σε αυτό αποκλειστικά για λόγους που δεν σχετίζονται με την πρόληψη ανεπιθύμητης κύησης. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους είναι η ρύθμιση του εμμηνορροϊκού κύκλου. Όπως ήδη αναφέρθηκε, το αντισυλληπτικό χάπι λειτουργεί μέσω της χορήγησης ορμονών (οιστρογόνα, προγεστερόνη), οι οποίες καταστέλλουν προσωρινά τη φυσιολογική λειτουργία των ωοθηκών, εμποδίζοντας την ωορρηξία. Η συστηματική λήψη του χαπιού —συνήθως για 21 συνεχόμενες ημέρες με 7 ημέρες διακοπή ή λήψη placebo— προκαλεί έναν «τεχνητό» αλλά απόλυτα προβλέψιμο κύκλο, με περίοδο που ξεκινά συνήθως 2-3 ημέρες μετά τη διακοπή λήψης του. Αυτό το πρότυπο δημιουργεί ένα σταθερό και ελεγχόμενο ορμονικό περιβάλλον, εφόσον τα επίπεδα ορμονών στο αίμα διατηρούνται σταθερά. Έτσι, η λήψη αντισυλληπτικών χαπιών μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση του εμμηνορροϊκού κύκλου γυναίκες με αμηνόρροια, ολιγομηνόρροια ή μητρορραγία, προσφέροντας παράλληλα ανακούφιση και ψυχολογική ασφάλεια.
2.Δυσμηνορροϊκά συμπτώματα
Η δυσμηνόρροια αναφέρεται στις επώδυνες περιόδους και επηρεάζει μεγάλο ποσοστό γυναικών, ιδίως σε νεαρή ηλικία, δυσκολεύοντας σημαντικά την καθημερινότητά τους, αποτελώντας μέχρι και αιτία απουσίας από το σχολείο ή την εργασία. Η δυσμηνόρροια μπορεί να είναι είτε πρωτοπαθής (χωρίς οργανική αιτία) είτε δευτεροπαθής, στα πλαίσια κάποιας υποκείμενης παθολογικής αιτίας, όπως ενδομητρίωση ή ινομυώματα μήτρας. Οι επώδυνες περίοδοι προκαλούνται κυρίως από την αυξημένη παραγωγή προσταγλανδινών, ορμονών που προκαλούν σύσπαση της μήτρας και φλεγμονώδη απόκριση για την αποβολή του εσωτερικού της τοιχώματος. Τα αντισυλληπτικά ρυθμίζουν τη δράση των ορμονών, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής προσταγλανδινών και συνεπώς τη μείωση των συσπάσεων και του πόνου. Ακόμη, λεπταίνουν την επένδυση της μήτρας (ενδομήτριο), μειώνοντας την ένταση και τη διάρκεια της αιμορραγίας. Έτσι, τα συνδυασμένα αντισυλληπτικά χάπια ανακουφίζουν από τα συμπτώματα και θεωρούνται μία από τις πρώτες γραμμές θεραπείας για την πρωτοπαθή δυσμηνόρροια.
3.Ενδομητρίωση
Ο όρος «ενδομητρίωση» αναφέρεται σε μία χρόνια, συχνά επώδυνη γυναικολογική πάθηση κατά την οποία ιστός ενδομήτριου αναπτύσσεται εκτός της μήτρας, κυρίως στις ωοθήκες, τις σάλπιγγες και το περιτόναιο. Αυτός ο ιστός, όπως και το φυσιολογικό ενδομήτριο, επηρεάζεται τις από ορμονικές αλλαγές που επισυμβαίνουν κατά τη διάρκεια του κύκλου, οδηγώντας σε τοπική φλεγμονή, αιμορραγία, συμφύσεις, ανάπτυξη κυστών (ενδομητριώματα) και δημιουργία ουλών. Όλα αυτά προκαλούν έντονο πόνο (κατά την έμμηνο ρύση, τη σεξουαλική επαφή, την αφόδευση ή την ούρηση), χρόνια πυελική δυσφορία και, σε αρκετές περιπτώσεις, υπογονιμότητα.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης συνήθως περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή σε πρώτο πλάνο και χειρουργική αντιμετώπιση σε περίπτωση που δεν υπάρξει ανταπόκριση. Όσον αφορά την φαρμακευτική αγωγή, τα αντισυλληπτικά χάπια (συνδυασμένα ή μόνο με προγεστερόνη) εμποδίζουν την ωορρηξία και δημιουργούν ορμονική καταστολή, περιορίζοντας τη δραστηριότητα των ενδομητρικών εστιών. Ακόμα, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ενδομήτρια σπειράματα με λεβονοργεστρέλη (π.χ. Mirena, Skyla), υποδόρια αντισυλληπτικά εμφυτεύματα (Nexplanon), ενέσιμα εναιωρήματα αντισύλληψης (Depo-Provera) ή και αναστολείς εκλυτικής ορμόνης γοναδοτροπινών (GnRH). Η ορμονοθεραπεία συνδυάζεται συνήθως με μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη αναλγητικά για τη συμπτωματική ανακούφιση του πόνου.
4.Συμπτώματα PMS και PMDD
Αν και δεν αποτελούν την πρώτη γραμμή αντιμετώπισης, τα αντισυλληπτικά μπορούν να προσφέρουν σημαντική ανακούφιση από τα συμπτώματα του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου (PMS) και της πιο σοβαρής μορφής του, της προεμμηνορροϊκής δυσφορικής διαταραχής (PMDD). Το PMS περιλαμβάνει σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα που εμφανίζονται λίγες ημέρες πριν από την έμμηνο ρύση και υποχωρούν με την έναρξή της, ενώ στην PMDD, τα ψυχικά συμπτώματα κυριαρχούν και επηρεάζουν τη λειτουργικότητα της γυναίκας. Η θεραπεία περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής, αντικαταθλιπτικά (κυρίως SSRIs), μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), διουρητικά, αλλά και ορμονικά αντισυλληπτικά. Τα αντισυλληπτικά βοηθούν καταστέλλοντας την ωορρηξία και ρυθμίζοντας τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης, ενώ ορισμένα αντισυλληπτικά σκευάσματα περιέχουν δροσπιρενόνη, ένα συνθετικό προγεσταγόνο με ήπια διουρητική και αντικαταθλιπτική δράση, που φαίνεται να βοηθά στη βελτίωση της διάθεσης και τη μείωση του πρηξίματος.
5.Ακμή
Η ακμή προκαλείται από την υπερβολική παραγωγή σμήγματος, μιας λιπαρής ουσίας που παράγεται από τους σμηγματογόνους αδένες και, μαζί με τα νεκρά κύτταρα του δέρματος, μπορεί να φράξει τους πόρους και να ενισχύσει την ανάπτυξη βακτηρίων που προκαλούν ακμή. Τα ανδρογόνα, μια ομάδα ορμονών που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την τεστοστερόνη, διεγείρουν την παραγωγή σμήγματος. Οι ωοθήκες και τα επινεφρίδια μιας γυναίκας παράγουν φυσιολογικά χαμηλά επίπεδα ανδρογόνων. Υψηλότερα επίπεδα ανδρογόνων, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS), σε περιπτώσεις υπερπλασίας επινεφριδίων ή αντίστασης στην ινσουλίνη, μπορεί να οδηγήσουν σε υπερβολική παραγωγή σμήγματος και ακμή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ορισμένα αντισυλληπτικά χάπια για τη μείωση των επιπέδων ανδρογόνων, η οποία βοηθά και στη μείωση της φλεγμονής που σχετίζεται με την ακμή.
6.Υπερβολική τριχοφυΐα και ανδρογενετικού τύπου αλωπεκία
Λόγω της μείωσης των επιπέδων ανδρογόνων, τα αντισυλληπτικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν και για την μείωση της υπερβολικής τριχοφυΐας (υπερτρίχωση ή ανδρογονοεξαρτώμενη τριχοφυΐα). Η υπερβολική τριχοφυΐα, ειδικά στο πρόσωπο, το στήθος ή την κοιλιά, οφείλεται συνήθως σε υψηλά επίπεδα ανδρογόνων. Τα αντισυλληπτικά μειώνουν τα επίπεδα αυτά καταστέλλοντας την έκκριση της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) από την υπόφυση, ενώ παράλληλα τα οιστρογόνα που περιέχουν προκαλούν αύξηση της σφαιρίνης δεσμεύουσας φυλετικές ορμόνες (SHBG) που παράγεται στο ήπαρ και δεσμεύει την τεστοστερόνη, μειώνοντας τη δράση της. Ακόμη, ορισμένα αντισυλληπτικά σκευάσματα περιέχουν ουσίες όπως η δροσπιρενόνη και η οξική κυπροτερόνη, οι οποίες μπλοκάρουν τους υποδοχείς ανδρογόνων στους θύλακες της τρίχας, εμποδίζοντας τη διέγερση της τριχοφυΐας.
Όσον αφορά την ανδρογενετική αλωπεκία, ο ρόλος των αντισυλληπτικών είναι πιο σύνθετος και εξαρτάται από τη σύσταση του σκευάσματος που επιλέγεται. Κάποια αντισυλληπτικά, ιδίως εκείνα που περιέχουν προγεστίνες (σύνθετες μορφές προγεστερόνης) με ανδρογονική δράση, μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν την τριχόπτωση. Αντίθετα, σκευάσματα με υψηλότερη οιστρογονική δράση ή αντιανδρογονικές προγεστίνες, όπως η δροσπιρενόνη, μπορούν να έχουν ευεργετική επίδραση στην τριχοφυΐα, επιμηκύνοντας τη φάση ανάπτυξης (αναγενή φάση) της τρίχας και μειώνοντας την επίδραση των ανδρογόνων σε αυτά.
7.Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS)
Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS) είναι μία ορμονική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα ανδρογόνων, ολιγομηνόρροια ή/και αμηνόρροια και πολυκυστική μορφολογία ωοθηκών στον υπέρηχο. Εκτός από τις διαταραχές περιόδου, η κλινική εικόνα περιλαμβάνει συχνά αύξηση βάρους, ακμή, υπερτρίχωση, τριχόπτωση και υπογονιμότητα. Τα συνδυασμένα αντισυλληπτικά χάπια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση του PCOS, μειώνοντας τα ανδρογόνα, ρυθμίζοντας τον κύκλο και μειώνοντας τα συνοδά συμπτώματα του συνδρόμου (ακμή, υπερτρίχωση, αλωπεκία ανδρογονικού τύπου). Προτιμώνται αντισυλληπτικά με αντιανδρογονική δράση (Yaz/Yasmin, Diane-35, Valette, Clairval) ενώ αποφεύγονται σκευάσματα με ισχυρά ανδοργονικές προγεστίνες καθώς μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματα.
Συνοψίζοντας, τα αντισυλληπτικά χάπια έχουν πολλαπλές χρήσεις στην σύγχρονη γυναικολογία πέραν της πρόληψης της κύησης. Εκτός των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω, η χρήση τους ελαττώνει ακόμη τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνων των ωοθηκών, του παχέος εντέρου και της μήτρας, ενώ μπορεί να ελαττώσει τον κίνδυνο μόλυνσης των έσω γεννητικών οργάνων και βοηθάει στην προστασία από κάποιες καλοήθεις νόσους του μαστού. Ωστόσο, τα αντισυλληπτικά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν πανάκεια, αφού, όπως κάθε φάρμακο, έχουν πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Αυτές περιλαμβάνουν συχνά ήπια συμπτώματα, όπως ναυτία, κεφαλαλγία και αλλαγές στη διάθεση, αλλά και σπανιότερες, όπως ο αυξημένος κίνδυνος θρόμβωσης, η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, η μείωση σεξουαλικής επιθυμίας και η εμφάνιση δερματικών αλλοιώσεων. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή και η χρήση των αντισυλληπτικών πρέπει να γίνεται πάντα σε συνεννόηση με τον γυναικολόγο, που μπορεί να αξιολογήσει το ιατρικό ιστορικό και τις εκάστοτε ανάγκες, επιλέγοντας την κατάλληλη θεραπεία. Το αντισυλληπτικό χάπι, λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα μέσο αντισύλληψης, αλλά ένας σύμμαχος για την υγεία και την ποιότητα ζωής πολλών γυναικών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Birth Control Pills, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Many American Women Use Birth Control Pills for Noncontraceptive Reasons, Guttmacher, διαθέσιμο εδώ
- Using the Pill to Regulate Periods: How It Works, Flo Health, διαθέσιμο εδώ
- Dysmenorrhea (Menstrual Cramps), Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Endometriosis, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Treating premenstrual dysphoric disorder, Harvard Health Publishing, διαθέσιμο εδώ
- Oral contraceptives containing drospirenone for premenstrual syndrome, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Birth Control for Acne, WebMD, διαθέσιμο εδώ
- Hormonal Contraception as a Hirsutism Treatment, verywellhealth, διαθέσιμο εδώ
- Αγωγές για την Γυναικεία Ανδρογενετική Αλωπεκία, ΕΛΑΜΑΤ, διαθέσιμο εδώ
- Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS0), Όμιλος Ιατρικού Αθηνών, διαθέσιμο εδώ
- Side effects and risks of the combined pill, NHS, διαθέσιμο εδώ
- Το αντισυλληπτικό χάπι, Γεώργιος Β. Καλογήρος, διαθέσιμο εδώ
