Της Άννας Σιμιτζή,
Η Ουκρανία, χώρα που εξακολουθεί να μάχεται για την ανεξαρτησία της, βρέθηκε προσφάτως αντιμέτωπη με μία κρίση διαφορετικής φύσεως: μία κρίση θεσμικής αξιοπιστίας, με επίκεντρο τον πρόσφατο νόμο που μεταβάλλει ριζικά το πλαίσιο λειτουργίας των βασικών ανεξάρτητων αρχών κατά της διαφθοράς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση —της οποίας η πολιτική στήριξη και οι ενταξιακές συνομιλίες είναι ζωτικής σημασίας για το Κίεβο— αντέδρασε με σπάνια σφοδρότητα, αναδεικνύοντας την ουσία της ευρωπαϊκής ταυτότητας, κύριοι πυλώνες της οποίας συνιστούν το κράτος δικαίου, η διαφάνεια και η ανεξαρτησία των θεσμών.
Στις 22 Ιουλίου 2025, το ουκρανικό κοινοβούλιο (Verkhovna Rada) ενέκρινε και ο Πρόεδρος Ζελένσκι υπέγραψε νόμο, ο οποίος προβλέπει μεταφορά των κυριότερων αρμοδιοτήτων των ανεξάρτητων οργάνων καταπολέμησης της διαφθοράς—της National Anti‑Corruption Bureau of Ukraine (NABU) και της Specialized Anti‑Corruption Prosecutor’s Office (SAPO)—υπό την εποπτεία του Γενικού Εισαγγελέα, πολιτικού προσώπου, που διορίζεται από τον Πρόεδρο. Πιο συγκεκριμένα, ο νόμος επιτρέπει στον Εισαγγελέα να επιλέγει και να ανακατευθύνει υποθέσεις, να διατάσσει κατάργηση ερευνών ή επανακαθορισμό δικαστικών αρμοδιοτήτων. Οι φωνές από την κοινωνία των πολιτών, την αντιπολίτευση και ξένους εταίρους χαρακτήρισαν τον νόμο ως σοβαρό πλήγμα στη δημοκρατία και θεσμική ανεξαρτησία.
Η υπογραφή του νόμου πυροδότησε μαζικές κινητοποιήσεις με διαδηλωτές να γεμίζουν 17 πόλεις, μεταξύ αυτών Κίεβο, Οδησσό, Λβιβ και Χάρκοβο· Στο σημείο αυτό, αξίζει να επισημανθεί ότι επρόκειτο για τις πρώτες πολιτικές διαδηλώσεις εναντίον της κυβέρνησης από την έναρξη της εισβολής το 2022. Οι διαδηλωτές κρατούσαν πλακάτ με συνθήματα όπως «Επιλέξαμε την Ευρώπη, όχι την αυταρχία» ή «Βάλε βέτο στον νόμο». Ο δήμαρχος του Κιέβου, Vitali Klitschko, συμμετείχε στις κινητοποιήσεις, τονίζοντας ότι οι NABU και SAPO πρέπει να παραμείνουν ανεξάρτητες.
Η αντίδραση της ΕΕ ήταν άμεση και ηχηρή. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen σε προσωπική της επικοινωνία με τον Ζελένσκι, εξέφρασε «έντονη ανησυχία» για την υποβάθμιση των ελέγχων και των θεσμών στην Ουκρανική δημοκρατία. Το μήνυμα ήταν σαφές: χωρίς θεσμικές εγγυήσεις διαφάνειας, η ενταξιακή πορεία δεν μπορεί να συνεχιστεί απρόσκοπτα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως και σειρά κρατών-μελών, ερμηνεύει τη νομοθετική αυτή παρέμβαση ως απόπειρα συγκεντρωτισμού — σε πλήρη αναντιστοιχία με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης και τις δεσμεύσεις της Ουκρανίας για μεταρρυθμίσεις. Το Σύστημα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, οι προ ενταξιακοί πόροι IPA, καθώς και η όποια πρόοδος στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, τελούν υπό άμεσο κίνδυνο αναστολής ή επιβράδυνσης.
Η πολιτική πίεση από τη διεθνή κοινότητα και το εσωτερικό ανάγκασε την ουκρανική ηγεσία σε μερική αναδίπλωση: ο Πρόεδρος Ζελένσκι ανακοίνωσε νέο σχέδιο νόμου που επιχειρεί να αποκαταστήσει την ανεξαρτησία NABU και SAPO, προσθέτοντας προβλέψεις για ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Η Επιτροπή υποδέχθηκε με προσοχή το νέο πλαίσιο, ζητώντας ωστόσο συγκεκριμένες τροπολογίες και εγγυήσεις πριν τοποθετηθεί θετικά.
Εντούτοις, πολλοί βουλευτές από το κόμμα Servant of the People εκφράζουν επιφυλάξεις για την υιοθέτηση της νέας νομοθεσίας εκδήλωση φόβων ότι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ύποπτοι για «πολιτική εκδίκηση» από τις – υπηρεσίες, κατά της διαφθοράς και κάποιοι σκέφτονται ακόμη και την παραίτησή τους για να αποφύγουν την ψηφοφορία. Ο επικεφαλής της NABU, Semen Kryvonos, προειδοποίησε για μια «βρώμικη εκστρατεία πληροφοριών» εναντίον του οργανισμού του και απέδωσε την νομοθετική επέμβαση σε πολιτικές και οικονομικές ελίτ που αισθάνονται απειλή από την ανεξαρτησία των NABU/SAPO).
Η εμπιστοσύνη των ευρωπαϊκών θεσμών στην προθυμία της Ουκρανίας να υλοποιήσει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος δικαίου έχει κλονιστεί. Η ένταξη στην ΕΕ δεν είναι απλώς οικονομική διαδικασία αλλά μια δέσμη απαιτήσεων διαφάνειας, ανεξάρτητων ελεγκτικών μηχανισμών και δικαιοσύνης. Ο συγκεκριμένος νόμος, αν παρέμενε σε ισχύ, θα μπορούσε να θολώσει την αξιοπιστία της χώρας, να περιορίσει τη ροή βοήθειας (οικονομικής, στρατιωτικής ή αποκατάστασης) και να θέσει σε κίνδυνο την επίσπευση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Με την τρέχουσα κίνηση αναστροφής, η κυβέρνηση κάνει σαφή προσπάθεια να διασώσει την ευρωπαϊκή ατζέντα. Αν όμως οι νομοθετικές διαπραγματεύσεις καθυστερήσουν ή αλλοιωθούν υπό πολιτική πίεση, η ΕΕ μπορεί να αναστείλει προχωρημένες φάσεις.
Η υπόθεση αυτή λειτουργεί ως «τεστ» πολιτικής αξιοπιστίας. Η διαδικασία ένταξης δεν βασίζεται μόνο σε γεωστρατηγικές συγκυρίες, αλλά σε μεταρρυθμιστική συνέπεια και θεσμική ωριμότητα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι διατεθειμένη να αποδεχθεί ελλιπείς ή προσχηματικές μεταρρυθμίσεις — ειδικά σε πεδία όπως η διαφθορά, που αποτελούν προϋπόθεση ένταξης στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Η κρίση αυτή δεν σημαίνει αναγκαστικά κατάρρευση της ενταξιακής πορείας, αλλά σηματοδοτεί την έναρξη μιας πιο αυστηρής και λιγότερο πολιτικής προσέγγισης από πλευράς ΕΕ. Η ένταξη δεν είναι υπόσχεση αλλά διαδικασία: και αυτή η διαδικασία περνά μέσα από το φίλτρο θεσμικής εμπιστοσύνης.
Η Ουκρανία βρίσκεται ενώπιον μιας στρατηγικής απόφασης: να επενδύσει στην πραγματική ανεξαρτησία των θεσμών της ή να εξαντλήσει τα όρια των Ευρωπαίων εταίρων. Η επιλογή της δεν θα επηρεάσει μόνο την ευρωπαϊκή της πορεία, αλλά και την εικόνα της ως κράτους στη μετασοβιετική Ευρώπη.
Η μάχη κατά της διαφθοράς, όπως αποδεικνύεται, είναι το νέο μέτωπο — και από αυτό θα κριθεί τελικώς αν η Ουκρανία είναι έτοιμη όχι μόνο να πολεμήσει, αλλά και να κυβερνήσει με ευρωπαϊκά πρότυπα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Zelenskyy on anti-corruption U-turn: ‘No one is willing to risk EU integration’, Politico, διαθέσιμο εδώ
-
Zelenskyy backtracks on anti-corruption agency bill after public outcry, Politico, διαθέσιμο εδώ
-
Corruption protests test Ukraine’s wartime unity, Politico, διαθέσιμο εδώ
-
Ukraine: New Law Undercuts Independence of Anti-Corruption Bodies, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
