Της Αντωνίας Αποστόλου,
Τον Ιούλιο του 2025, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε μια ιστορική απόφαση που πρόκειται να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την περιβαλλοντική πολιτική αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο έκρινε ότι η αποτυχία των κρατών να λάβουν μέτρα για την κλιματική αλλαγή μπορεί να συνιστά παραβίαση των διεθνών υποχρεώσεών τους και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών τους. Για πρώτη φορά, το δικαίωμα σε ένα καθαρό και ασφαλές περιβάλλον κατοχυρώνεται νομικά στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Τι σημαίνει όμως αυτό για τις κοινωνίες του σήμερα και του αύριο;
Η απόφαση ήρθε ως απάντηση σε αίτημα κρατών του Ειρηνικού, που βρίσκονται ήδη αντιμέτωπα με τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, όπως είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η καταστροφή καλλιεργειών, η απώλεια εδαφών και η πληθώρα μεταναστευτικών ροών. Το Δικαστήριο έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι τα κράτη έχουν υποχρέωση, η οποία κατοχυρώνεται νομικά, να μεριμνήσουν για την προστασία του δικαιώματος που διαθέτουν οι πολίτες στη ζωή, στην υγεία, στην κατοικία και στην αξιοπρέπεια , δικαιώματα που μέχρι πριν βρίσκονταν υπό απειλή από την έντονη περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Η αναγνώριση του περιβάλλοντος ως ένα από εκ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σηματοδοτεί μια ριζική αλλαγή παραδείγματος. Δεν πρόκειται πλέον για μια «προαιρετική» πολιτική επιλογή, αλλά για νομική αλλά και ηθική δέσμευση των κρατών απέναντι στους πολίτες τους. Αυτό προσφέρει νέα εργαλεία στα χέρια της κοινωνίας όπως είναι οι ομάδες πολιτών, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι ακτιβιστές που μπορούν πλέον να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη όταν κυβερνήσεις και κρατικοί φορείς αδιαφορούν ή παραβλέπουν τις αναγνωρισμένες υποχρεώσεις που έχουν επάνω σε αυτό το θέμα.
Την ίδια στιγμή, ενισχύεται και η έννοια της κλιματικής δικαιοσύνης. Οι κοινωνίες που πλήττονται δυσανάλογα από την κλιματική αλλαγή όπως οι φτωχότερες χώρες, οι αυτόχθονες πληθυσμοί και τα νησιωτικά έθνη αποκτούν πλέον τη νομική βάση να απαιτήσουν ενίσχυση και αποζημιώσεις από τα κράτη που έχουν με βάση την ιστορία μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης στη ρύπανση και τη μόλυνση του περιβάλλοντος.
Φυσικά, η απόφαση προκάλεσε και σφοδρές αντιδράσεις. Ορισμένα κράτη εξέφρασαν τον φόβο ότι με αυτήν την απόφαση θα υποβαθμιστεί η οικονομική τους ανεξαρτησία και θεωρείται εμπόδιο για την ενεργειακή τους πολιτική. Ιδιωτικές εταιρείες, κυρίως στον τομέα της ενέργειας και των εξορύξεων, εκφράζουν τις ανησυχίες τους για το ενδεχόμενο μαζικών προσφυγών και περιορισμών. Ωστόσο, σε κοινωνικό επίπεδο, η αποδοχή είναι επαρκώς ενθαρρυντική. Η ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον αυξάνεται ραγδαία ενώ όλο και περισσότεροι νέοι βλέπουν τη δικαστική οδό ως μέρος του ακτιβισμού.
Η απόφαση δεν αφορά αποκλειστικά τα κράτη και τους θεσμούς. Παράλληλα, αποτελεί ένα κάλεσμα προς τους πολίτες όλου του κόσμου. Η αλλαγή απαιτεί συλλογική συμμετοχή, ενημέρωση και πίεση πρωτίστως από τη βάση. Δεν είναι αρκετό να αναγνωρίζουμε τα δικαιώματα – πρέπει και να τα διεκδικούμε. Ο απλός πολίτης, με την ψήφο του, την κατανάλωσή του αλλά και την καθημερινή του στάση, συμβάλλει στη διαμόρφωση του πλανήτη που θα κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές.
Η ετυμηγορία της Χάγης δεν αποτελεί απλώς νομικό προηγούμενο. Αποτελεί ένα ηθικό σημείο αναφοράς μέσα στην κλιματική αβεβαιότητα που επικρατεί τα τελευταία χρόνια. Υπενθυμίζει ότι η προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι «θέμα των ειδικών», αλλά είναι βασικό δικαίωμα και υποχρέωση κάθε κοινωνίας που επιθυμεί να παραμείνει ανθρώπινη και βιώσιμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sustainable Switch: World Court tells countries they must address climate change, reuters.com, διαθέσιμο εδώ
- The ICJ Rules That Failing to Combat Climate Change Could Violate International Law, wired.com, διαθέσιμο εδώ
