Της Χαράς Γρίβα,
Ο πόλεμος της Βοσνίας (1992–1995) ήταν μια από τις πιο αιματηρές και τραυματικές συγκρούσεις που συντελέστηκαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η «εθνοκάθαρση», που υπέστησαν οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι, είναι μια οργανωμένη στρατηγική μαζικών απελάσεων, βασανιστηρίων, βιασμών και δολοφονιών με στόχο τη δημιουργία εθνοτικά ομοιογενών περιοχών, χωρίς να είναι απαραίτητη η εξαφάνιση μεγάλων εθνοτικών ομάδων. Πρόκειται, για μία πρόσφατη έννοια στο κοινωνικό λεξιλόγιο, καθώς εμφανίστηκε στα μισά του 20ου αιώνα και κορυφώθηκε η χρήση της στην διάρκεια των πολέμων των πρώην μελών της Γιουγκοσλαβίας. Παράλληλα, η έννοια της εθνοκάθαρσης δεν έχει λάβει ακόμη νομική αναγνώριση (είναι και η βασική της διαφορά με τον όρο «γενοκτονία»).
Ο εθνικισμός είναι μια ιδεολογία που βασίστηκε στην ιδέα ότι το έθνος είναι το κύριο και σημαντικότερο συστατικό για την διαμόρφωση της πολιτικής ταυτότητας. Τα κύρια στοιχεία του εθνικισμού περιλαμβάνουν την κοινή εθνική ταυτότητα, την ιδέα της εθνικής κυριαρχίας και την προώθηση των εθνικών συμφερόντων. Το αποκορύφωμα αυτής της πολιτικής ήταν η σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όπου περισσότεροι από 8.000 Βόσνιοι μουσουλμάνοι άνδρες και αγόρια εκτελέστηκαν από δυνάμεις της Δημοκρατίας της Σέρπσκα (Republika Srpska – ξεχωριστή κρατική οντότητα από τη Δημοκρατία της Σερβίας) υπό τις διαταγές του Στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς.
Η παρούσα εργασία αναλύει τα πολιτικά και ιστορικά αίτια της εθνοκάθαρσης, τις σχέσεις μεταξύ Βόσνιων Μουσουλμάνων, Κροατών και Σέρβων, τα ποσοτικά δεδομένα των διώξεων με βάση τα στατιστικά στοιχεία του ΟΗΕ, τον ρόλο των διεθνών οργανισμών και των μέσων ενημέρωσης, τις δικαστικές συνέπειες για τους υπεύθυνους και τη Συμφωνία Ειρήνης του Ντέιτον. Στόχος είναι να κατανοηθεί όχι μόνο η κλίμακα της βίας, αλλά και οι βαθύτερες πολιτικές συνθήκες και συνέπειες για την περιοχή των Βαλκανίων.
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αποτέλεσε το υπόβαθρο για την εμφύλια σύγκρουση στην περιοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Μετά τον θάνατο του Τίτο το 1980, η ομοσπονδία βρέθηκε αντιμέτωπη με μια παρατεταμένη περίοδο πολιτικής και οικονομικής αστάθειας, η οποία κορυφώθηκε με την άνοδο των εθνικιστικών κινημάτων και την κατάρρευση των υπερεθνικών θεσμών. Η ανεργία, η υπερχρέωση και οι ασυμμετρίες στην ανάπτυξη των επιμέρους δημοκρατιών ενέτειναν τις εθνοτικές αντιπαλότητες. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ένα κράτος που έχει διαμορφωθεί από διάφορες εθνοτικές ομάδες, ήταν το πιο επιρρεπές τμήμα της Γιουγκοσλαβίας: Στην απογραφή του 1991, ο πληθυσμός της αποτελούνταν από 43,7% Βόσνιους Μουσουλμάνους (ή Βόσνιους), 31,4% Σέρβους και 17,3% Κροάτες (Zekri, 2016, σ. 3). Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας το 1992 -παρά το σερβικό μποϊκοτάζ, η χώρα εισήλθε σε τροχιά ένοπλης σύγκρουσης. Οι Σέρβοι, με την υποστήριξη του Βελιγραδίου και του τότε Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού (JNA), επιδίωξαν να δημιουργήσουν ένα εθνικά καθαρό σερβικό κράτος μέσω της βίαιης απομάκρυνσης μη σερβικών πληθυσμών.
Η στρατηγική της εθνοκάθαρσης δεν ήταν αυθόρμητη, αλλά μια σχεδιασμένη και καλά οργανωμένη πολιτική που σχεδιάστηκε στα υψηλότερα επίπεδα της σερβικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Όπως σημειώνει ο Melander (2009), ο στόχος δεν ήταν μόνο η στρατιωτική κυριαρχία αλλά και μια μακροπρόθεσμη αλλαγή στη δημογραφική σύνθεση της χώρας, με βάση την αρχή της «εθνοτικής ομοιογένειας». Τα πρώτα ξεσπάσματα μαζικής βίας είχαν ήδη εντοπιστεί τον Απρίλιο του 1992, σε πόλεις όπως η Φότσα, το Βίσεγκραντ και το Μπράτουνατς, όπου χιλιάδες Βόσνιοι Μουσουλμάνοι εκδιώχθηκαν ή εξοντώθηκαν. Ταυτόχρονα, η θέση των Κροατών ήταν επίσης αμφιλεγόμενη. Ενώ στην αρχή, συμμάχησαν με τους Βόσνιους εναντίον των Σέρβων, η κατάσταση έγινε περισσότερο περίπλοκη όταν η Κροατία προσπάθησε να εξασφαλίσει βοσνιακά εδάφη με εθνοτικό χαρακτήρα, οδηγώντας τελικά σε συγκρούσεις μεταξύ Βοσνίων και Κροατών το 1993-94.
Η ιδέα της «ιστορικής ιδιοκτησίας» που πίστευαν και υποστήριζαν οι Σέρβοι και οι Κροάτες για τα βοσνιακά εδάφη χρησίμευσε ως ιδεολογικό όπλο για την απέλαση των «άλλων», ενώ στην πράξη προκάλεσε μια από τις πιο οργανωμένες περιπτώσεις οργανωμένης εθνοκάθαρσης στην Ευρώπη. Το αποτέλεσμα ήταν να οδηγηθούν στα όπλα και στις πολεμικές συγκρούσεις, αλλά και η ανάδειξη του άμαχου πληθυσμού ως κύριου στόχου, ειδικά στις περιοχές της Ανατολικής και Βόρειας Βοσνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κούρκουλας Δ. (2014), Βοσνιακά θραύσματα: Μια νάρκη στην καρδιά της Ευρώπης, εκδ. Επίμετρο
- Holbrooke R. C. (1998), Σταματήστε τον πόλεμο, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
-
Kaldor M. (2012), New and Old Wars (3rd ed.), Polity Press
